Morgunblaðið - 23.01.2005, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 23. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
ævintýraheimur
Verð262.000kr. ámann í tvíbýli...allt innifalið!
Nánari upplýsingar í síma 570 2790 eða á www.baendaferdir.is
K Y N N T U Þ É R S É R F E R Ð I R F E R Ð A Þ J Ó N U S T U B Æ N D A
24.mars -7. apríl ‘05
5.-19.maí ‘05
9.- 23. september ‘05
K
Ö
-H
Ö
N
N
U
N
/P
M
C
s: 570 2790www.baendaferdir.is
MIKILVÆGT er að auka þátttöku
borgaranna í mótun velferðarsam-
félagsins og draga úr tortryggni
þeirra í garð opin-
berra starfs-
manna og stjórn-
málamanna, auka
gagnkvæman
skilning á málefn-
um sveitarfélag-
anna og fela borg-
urunum ábyrgð á
rekstri og stjórn-
un, að mati Peters
Bogasonar, prófessors í opinberri
stjórnsýslu við Hróarskelduháskóla.
Peter hefur unnið að margvísleg-
um rannsóknum á íbúalýðræði og
þróun sveitarfélaga í Danmörku.
Undanfarnar vikur hefur hann kennt
á námskeiði fyrir meistaranema í op-
inberri stjórnsýslu við Háskóla Ís-
lands auk þess sem hann fjallaði um
reynslu sveitarfélaga í Danmörku af
íbúalýðræði á morgunverðarfundi
sem Reykjavíkurborg efndi til í vik-
unni.
Ráða og reka starfsfólk
Eitt af því sem breyst hefur í
rekstri sveitarfélaga í Danmörku á
undanförnum árum, að sögn Peters,
eru svonefnd notendaráð sem rutt
hafa sér til rúms við opinberar þjón-
ustustofnanir, þ.m.t. skóla, leikskóla
og öldrunarheimili, með góðum
árangri. „Hugmyndin var að setja
foreldrana í ökumannssætin og að
þeir fengju í hendur meiri völd,“ segir
Peter um notendaráðin í skólum. Í
notendaráði sitja fimm fulltrúar for-
eldra, tveir frá nemendum og tveir
frá kennurum. Notendaráðin sjá um
rekstur skólanna og geta ráðið og
rekið starfsfólk. „Í upphafi voru átök
milli kennara og foreldra,“ segir Pet-
er. „Kennarar voru tortryggnir í garð
foreldra en ég held að jafnvægi hafi
náðst í þessu samstarfi. Fagfólkið sér
að það eru ýmsir kostir fólgnir í því að
hafa foreldrana með sér, einnig til að
koma í veg fyrir að framlög til skól-
anna séu skorin niður.“
Foreldrar komi oft með ábending-
ar og hugmyndir sem fagfólkið hafði
ekki komið auga á, þá skapi aukin
samskipti fagfólks og foreldra um-
ræðugrundvöll og foreldrar verði
ábyrgir fyrir því sem fram fer í skól-
unum. Eftir því sem meiri reynsla
kemst á þetta fyrirkomulag og fleiri
sitja í notendaráðum, þá skapast
betri skilningur á því hvernig kerfið
virkar og fólk sér vandamálin sem
fylgja kröfum um úrbætur og kostn-
aðinn sem getur fylgt, að mati Peters.
Ýmsar fleiri tilraunir hafa verið gerð-
ar með íbúalýðræði í Danmörku með
misjöfnum árangri.
Tilraun var gerð með svonefnd
hverfaráð í fjórum af 15 hverfum
Kaupmannhafnar fyrir nokkrum ár-
um. Kjörnir fulltrúar sátu í hverfa-
ráðunum, sem voru e.k. smækkuð
mynd af borgarráði og var hugmynd-
in að færa stjórnsýsluna nær borg-
urunum. Tilraunin þótti ekki takast
sem skyldi og voru hverfaráðin lögð
niður eftir 4 ára reynslutíma. Peter
segist þeirrar skoðunar að lengri
tíma hefði þurft til að reynsla kæmist
á þau. Í stað hverfaráða voru settar
upp 15 þjónustumiðstöðvar.
Hann er þeirrar skoðunar að til-
raunir Dana með aukið íbúalýðræði
hafi skapað betri tengsl milli borg-
aranna og stjórnsýslunnar á ýmsum
sviðum og hvetur Íslendinga til að
fara svipaðar leiðir. „Það er viturlegt
að fara sér hægt, gera tilraunir eins
og við höfum gert í Danmörku, t.d.
með notendaráðin, en umfram allt að
gefa breytingunum tíma,“ segir hann.
Prófessor í opinberri stjórnsýslu segir mikilvægt að auka
þátttöku og ábyrgð borgaranna á þróun samfélagsins
„Hugmyndin var að setja
foreldrana í ökumannssætin“
Peter Bogason
Torstein Egeland, yfirlæknirnorsku stofnfrumugjafa-skrárinnar, segir stærstahóp sjúklingar sem þurfi á
stofnfrumuskiptum að halda vera
annaðhvort með hvítblæði eða eitla-
krabbamein. Að auki sé um sjúk-
linga með sjaldgæfa blóðsjúkdóma
eða meðfædda ónæmisgalla og
efnaskiptasjúkdóma að ræða. Í
þessum tilfellum er stofnfrumugjöf
frá heilbrigðum gjafa eina mögu-
lega lækningin, að sögn Egeland.
Við stofnfrumuskipti er stofn-
frumum sjúklings skipt út fyrir
stofnfrumur frá heilbrigðum ein-
staklingi. Sjúklingurinn fær kröft-
uga lyfjameðferð eða geisla sem
drepa stofnfrumur hans. Sjúklingn-
um eru síðan gefnar heilbrigðar
stofnfrumur í æð líkt og við blóð-
gjöf. Frumurnar rata úr blóðrásinni
inn í holrúm beinanna og framleiða
þar blóðfrumur eftir nokkrar vikur.
„Til þess að geta gert stofn-
frumuflutning milli manna verður
að vera samræmi vefjaflokks sjúk-
lingsins og vefjaflokks gjafans. Og
það eru til margar milljónir mis-
munandi vefjaflokka. Því er al-
þjóðlegt samstarf nauðsynlegt,“
segir Egeland og hann bætir því við
að um nú séu skráðir um 9,5 milljón
stofnfrumugjafar um heim allan.
2.500 sjálfboðaliðar á 5 árum
Hérlendis hefur Blóðbankinn haf-
ið skráningu á sjálfboðaliðum í
stofnfrumugjafaskrá sem verður
hluti af norsku stofnfrumugjafa-
skránni. Að sögn Sveins Guðmunds-
sonar, yfirlæknis Blóðbankans, er
stefnt að því að um 2.500 sjálf-
boðaliðar verði skráðir í íslensku
stofnfrumugjafaskránni að fimm ár-
um liðnum. Hann bætir því við að
stefnt sé að því að ná um 500
manns á þessu ári. „Við höfum
fundið að það eru mjög jákvæðar
undirtektir frá blóðgjöfum,“ segir
Sveinn og bætir því við að einungis
blóðgjafar geti orðið stofn-
frumugjafar. Miðað er við að gjafar
séu á aldrinum 18–45 ára.
„Ég reikna með að þegar við
verðum komin með góðan fjölda af
íslenskum gjöfum í skrána þá líði
ekki á löngu þar til fyrsti gjafinn
muni gefa,“ segir Egeland og hann
bendir á að það sé afar mikilvægt
að sem flestir einstaklingar séu á
stofnfrumugjafaskrá, því þá aukist
líkurnar til muna að finna réttan
gjafa fyrir sjúkling. Sveinn segir að
gera megi ráð fyrir því að einn til
tveir Íslendingar gætu orðið stofn-
frumugjafar árlega. „Við vitum að
framlag okkar skiptir máli þó að við
yrðum einungis 2.500 manns af níu
til tíu milljónum,“ segir Sveinn.
Um 15.000 manns þurfa á
stofnfrumuskiptum að halda
Egeland segir að um 15.000
manns þurfi á stofnfrumuskiptum
að halda um heim allan. Meirihluti
þeirra fær stofnfrumur frá skyld-
mennum sínum en þó eru margir
sem þurfa á gjöf að halda frá
óskyldum aðila. Hann segir að
vandamálið við að fá gjafir frá
óskyldum aðila felist einkum í því
hve tímafrekt það sé að finna réttan
gjafa, en sjúklingnum getur versn-
að mikið á meðan á leitinni stendur.
Því sé það nauðsynlegt að vera með
fjölmenna stofnfrumuskrá því slíkt
auðveldi mjög leit að réttum gjafa
fyrir sjúkling. „Þetta er að vissu
leyti fyrirmynd að alþjóðlegu sam-
starfi. Það er einmitt alþjóðlegt
samstarf af þessu tagi sem við Ís-
lendingar eigum að leggja metnað
okkar í,“ segir Sveinn og bendir á
að slíkt myndi leiða gott af sér. „Við
setjum okkur það markmið að á
þessu ári eða byrjun næsta árs
verðum við komin með alþjóðlega
gæðavottun á vefjaflokkunarstarf-
semi, líkt og öðrum þáttum í starf-
semi bankans. Það myndum við
aldrei geta nema vegna þessa sam-
starfs. Þetta er raunverulega lykill-
inn að því að geta borið okkur sam-
an við kollega okkar erlendis,“ segir
Sveinn. Hann bætir því við að Blóð-
bankinn finni fyrir miklum meðbyr
meðal íslenskra blóðgjafa sem sé
bæði öflugur og góður hópur fólks.
„Þegar blóðprufur eru sendar út
til okkar og skráðar hjá okkur eru
þær alveg dulkóðaðar. Þannig að
við vitum ekkert um einstaklinginn
fyrir utan aldur og kyn,“ segir
Egeland og Sveinn bætir því við að
vinnuferlið hafi verið samþykkt af
Persónuvernd.
Beinmergur tekinn
úr mjaðmabeini
Egeland segir stofnfrumusöfnun
úr beinmerg fara fram á Volvot
Medisinske Senter í Ósló. Stofn-
frumugjafinn er svæfður og nál er
stungið í mjaðmabeinið og þannig
er beinmergurinn, sem lítur út eins
og blóð, dreginn upp í sprautu.
Hann segir söfnunina áhættulitla
og aukaverkanir sjaldgæfar. Söfn-
unin taki venjulega nokkrar
klukkustundir og geta gjafar yf-
irgefið sjúkrahúsið daginn eftir. Á
síðari árum eru stofnfrumurnar í
auknum mæli unnar úr blóði með
sérstakri blóðfrumuskilju, sem geri
ferlið þægilegra og léttara fyrir
gjafana. Þeir Íslendingar sem ger-
ast stofnfrumugjafar fá ferðir til og
frá Ósló greiddar sem og fæði, gist-
ingu og annan kostnað sem upp
kann að koma. Auk þess eru laun
vegna vinnutaps að fullu bætt og
gjafar eru tryggðir við stofnfrumu-
gjöfina.
Morgunblaðið/Þorkell
Sveinn Guðmundsson, yfirlæknir Blóbankans, og Torstein Egeland, yf-
irlæknir norsku stofnfrumugjafaskrárinnar, segja að við vissum sjúkdóm-
um sé stofnfrumugjöf frá heilbrigðum gjafa eina mögulega lækningin.
„Við vitum að
okkar framlag
skiptir máli“
Það er hrein og bein lífsbjörg að gefa heil-
brigðar stofnfrumur að sögn Torstein Egeland,
yfirlæknis norsku stofnfrumugjafaskrárinnar.
Jón Pétur Jónsson ræddi við Egeland
og Svein Guðmundsson, yfirlækni Blóð-
bankans, um mikilvægi stofnfrumugjafar.
jonpetur@mbl.is
Á SÍÐASTA ári var 637 út-
lendingum veittur íslenskur
ríkisborgararéttur og er það
veruleg fjölgun frá árinu 2003
þegar 436 útlendingum var
veittur ríkisborgararéttur.
Árið 2002 var 364 útlending-
um veittur íslenskur ríkis-
borgararéttur. Auk þessara
637 útlendinga fengu 182
börn þeirra íslenskan ríkis-
borgararétt sem er fjölgun
frá síðustu árum, en árið 2003
fengu 109 útlend börn rík-
isborgararétt með foreldri
sínu og árið 2002 fengu 87
börn ríkisborgararétt með
þeim hætti.
43 samþykktir af Alþingi
Af þessum 637 útlendingum
fengu 594 ríkisborgararétt
með bréfi frá dóms- og
kirkjumálaráðherra en 43
fengu ríkisborgararétt með
lögum frá Alþingi. Árið 2003
veitti alþingi 27 útlendingum
ríkisborgararétt og 17 árið
2002, segir í frétt frá dóms-
málaráðuneytinu.
Flestir hinna 637 nýju Ís-
lendinga eru fæddir í Pól-
landi, eða 108. Í Sovétríkj-
unum sem voru eru 56
fæddir, frá Júgóslavíu fyrr-
verandi koma 52, frá Taílandi
49, Filippseyjum 45, Banda-
ríkjunum 25, Svíþjóð 20,
Þýskalandi 17, Víetnam 16,
Englandi 15 og Marokkó 12.
Færri eru fæddir í öðrum
löndum, en hinir nýju ís-
lensku ríkisborgarar koma
víða að, og má auk næstu ná-
grannalanda Íslands nefna
lönd eins og Alsír, Angóla,
Eþíópíu, Gambíu, Gana, Ken-
ýu, Líbanon, Mongólíu, Nami-
bíu, Nígeríu, Pakistan, Sene-
gal, Síerra Leóne, Srí Lanka,
Sýrland, Túnis, Trínídad og
Tóbagó og Úganda.
Fleiri út
lendingar
fengið
ríkisborg-
ararétt