Morgunblaðið - 26.01.2005, Blaðsíða 23
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 2005 23
UMRÆÐAN
HELJARGREIPAR milliliða á
grænmetis- og blómamarkaði eru
ástæða okurverðlagningar hér á
landi en ekki verndartollar. Í
skýrslu Samkeppnisstofnunar um
grænmetisverð hér á landi er verið
að segja hálfsannleikann eina ferð-
ina enn. Grænmeti og
ávextir eru lúxusvara á
Íslandi!
Reynsla fjölmiðla-
fólks af að spyrja smá-
salann út í verðlagn-
ingu matvæla hér á
landi er slæm. Eftir-
minnilegast er frægt
viðtal Jóhönnu Vil-
hjálmsdóttur í Íslandi í
bítið við Jóhannes í
Bónus um stjarnfæði-
lega álagningu á an-
anas í dós innfluttum
frá fyrirtæki Jóns Ger-
alds Sullenbergers í
Flórída.
Álagningin á umræddum an-
anasdósum var 30% frá dreifing-
arfyrirtækinu Aðföngum og að
meðaltali 50% ofan á það til verslana
keðjunnar. Baugsmenn höfðu lofað
ríkisstjórninni að stuðla að sam-
eiginlegu átaki um viðnám gegn
verðbólgu. Hin svokölluðu rauðu
strik þeirra hafa aldrei verið annað
en blekkingar við okkur neytendur.
Jóhannes brást illa við fyrirspurn
Jóhönnu og var haft í hótunum um
að draga auglýsingasamning Baugs
við stöðina til baka. Nú sjá þeir til
þess að fjölmiðlar spyrji þá réttra
spurninga.
Jón Björnsson, forstjóri Baugs,
nú Haga, gaf loforð um að opna bæk-
ur fyrirtækisins en enginn fjölmiðill
hefur rýnt í þær bækur enda senni-
lega allar hjá ríkislögreglustjóra eða
skattayfirvöldum.
Því virðist augljóst að þeir fáu
fjölmiðlar á Íslandi sem ekki eru í
eigu smásalans sjálfs þora ekki í
þann ómerkilega slag að leita sann-
leikans um álagningu á ananas í dós!
Hvað þá á grænmeti, blómum og
ávöxtum!
Milljarðagróði
grænmetisheildsalans
Ef rýnt er í köngurlóarvef viðskipta-
samsteypunnar sem hvað mest selur
og flytur inn grænmeti, ávexti og
blóm þá eru tengsl Öskjuhlíðar-
Pálma við Baugsmenn ekki bara í
Högum, Big Food, Skeljungi, Ice-
land Express og fjölmiðlarisa Og
Vodafone, heldur einnig og ekki
minni í grænmetis-, ávaxta- og
blómaheildsölum þessara manna á
Íslandi.
Þeir kjósa sjálfir að kalla sig ekki
heildsala en eru í raun og veru allt
þrennt á blóma- og grænmetismark-
aði: framleiðendur, heildsalar og
smásalar.
Var ekki talað um að
hið svokallaða dreif-
ingarfyrirtæki „Að-
föng“ væri leið til þess
að losa neytandann
undan oki milliliða og
heildsala? Var ekki bú-
ið að lofa okkur betra
vöruverði? Ef lögð eru
80% ofan á ananas í dós
hvað er þá lagt ofan á
þann sem er ferskur?
Hin raunverulega
álagning á grænmeti,
ávöxtum og blómum er
falin þar sem Pálmi
Haraldsson og Baugs-
menn hafa tögl og hagldir í heildsöl-
unni sem og smásölunni.
Pálmi Haraldsson virðist hafa
komið ár sinni vel fyrir borð í þessu
milliliðakerfi á meðan garð-
yrkjubændur veslast upp og okrað
er á neytendum. Hann hefur t.d.
verið framkvæmdastjóri í Eignar-
haldsfélaginu Feng, prókúruhafi í
Banönum og grænu, stjórnar-
formaður í Ágæti, í Banönum og
grænum markaði. Stjórnarmaður í
Fasteignafélaginu Kastala, Flug-
félagi Íslands (Air Iceland), Flug-
leiðum, AcoTæknivali, Áburðarsöl-
unni Ísafold (Icelandic Fertilizer
Inc. sem var dótturfélag Kaupfélags
Árnesinga og er reyndar farið á
hausinn), líka í Hollu og góðu, Vest-
urförum og Íslenska birgðafélaginu,
sem er heildsölufyrirtæki, svo við
tölum ekki um síðustu landvinn-
ingana í Skeljungi, Og Vodafone og
Iceland Express.
Það er því greinilega hægt að
hagnast milljarðatugi á grænmetis-
heildsölunni á Íslandi!
Sannleikurinn er að milliliðirnir
eru að selja sjálfum sér með mikilli
álagningu sem neytendur greiða svo
fyrir að lokum.
Garðyrkjubændur hafa verið ofur-
seldir þessum smásölum um langa
hríð og eru nú að flosna upp gjald-
þrota í hrönnum. Þannig eru 8 af 18
garðyrkjubændum í Hveragerði að
hætta eða hættir. Bændur eru oft
þvingaðir til að selja vörur sínar
undir framleiðsluverði.
„Grænn markaður“
Grænn markaður, fyrirtækið þar
sem Pálmi Haraldsson hefur haldið
um stjórnartaumana, hefur undan-
farin ár verið með um eða yfir 80%
af blómasölumarkaði hérlendis. Eft-
ir nokkru er að slægjast, því sam-
kvæmt hagtölum má áætla að heim-
ilin í landinu eyði yfir einum og
hálfum milljarði króna til blóma-
kaupa á ári.
Blómabændur leggja inn vörur
hjá Grænum markaði sem keypti
húsnæði Blómasölunnar á Rétt-
arhálsi 2 í Reykjavík síðla árs 2000.
Þar með var Grænn markaður orð-
inn nær einráður á markaði, en hann
er að stærstum hluta í eigu Pálma,
Sigurðar Moritzsonar og eignar-
haldsfélagsins Fengs, sem er í eigu
Baugsmanna og Pálma. Fyrir þjón-
ustuna greiða blómabændur 18,75%
í þóknun, en Grænn markaður sér
um pökkun, markaðsmál og dreif-
ingu. Dreifingu í blómaverslanir sem
flestar eru í eigu þeirra sjálfra.
Bændur fá því ríflega hundraðkall
fyrir rós sem kostar um 600 krónur
út úr búð. Þar með er ekki öll sagan
sögð. Blómaheildsalinn tjáði bænd-
um að afföll hefðu verið á sölunni og
henda hefði þurft hluta framleiðsl-
unnar. Þessu tóku bændur þegjandi
þótt þeim væru aldrei sýnd blómin
sem átti að henda. Þannig voru 18 til
20% til viðbótar dregin af þeim. Þá
vildi annar milliliður, Grænt, sem
var stofnað af Baugi Group og
Eignarhaldsfélaginu Feng árið 2002
og með Pálma í stjórn og sem pró-
kúruhafa, líka fá sinn skerf af kök-
unni eða 13%. Það er því deginum
ljósara að bændur og neytendur
hafa verið blóðmjólkaðir skipulega
af fyrirtækjum milliliða sem eru í
eigu sömu aðila og eiga mestallan
smásölumarkað á Íslandi.
Í heljargreipum milliliða
Jónína Benediktsdóttir
fjallar um viðskipti ’Það er því deginumljósara að bændur og
neytendur hafa verið
blóðmjólkaðir skipulega
af fyrirtækjum milliliða
sem eru í eigu sömu að-
ila og eiga mestallan
smásölumarkað á Ís-
landi. ‘
Jónína
Benediktsdóttir
Höfundur er íþróttafræðingur.
SAMRÆÐAN um stöðu kirkj-
unnar í fjölmenningarsamfélagi á
ekki aðeins að eiga sér stað á milli
mismunandi trúarbragða heldur er
það einnig mikilvægt að kristnar
kirkjur víðs í heim-
inum ræði saman og
eigi samskipti byggð á
kristilegum hug-
myndum.
Ólíkt umhverfi
kirkna
Ég heimsótti Japan,
heimaland mitt, í
fyrsta sinn um jólin í
13 ár og vakti heim-
sóknin mig til um-
hugsunar um stöðu
kirkjunnar annars
vegar í Japan og hins
vegar á Íslandi.
Kristnir menn eru
minnihlutahópur í
Japan og aðeins eitt
prósent af íbúafjölda
landsins. Umhverfi
japönsku kirkjunnar
er gjörólíkt þeirrar ís-
lensku. Sem dæmi um
það má nefna að allur
þorri japönsku þjóð-
arinnar heldur hvorki
jól né páska hátíðleg,
og kristnu hátíðirnar
eru þar aðeins venju-
legir vinnudagar. Þá
fær kirkjan heldur
ekki styrk til starf-
semi sinnar frá ríkinu
og hvílir rekstur
hennar því algjörlega á söfnuðinum.
Það þykir sérstakt að vera krist-
inn maður í Japan og sjálfsmynd
hins trúaða er oftar en ekki skýr og
sterk.
Söfnuðirnir eru flestir litlir og
sem dæmi má nefna að lútherski
söfnuðurinn sem ég tilheyri í Japan
telur aðeins 40-50 manns. Hver og
einn leggur til safnarins um tíund
af tekjum sínum til reksturs safn-
aðarins og þrátt fyrir að uppskera
oft fyrirlitningu eða kaldhæðið við-
horf þá eru japanskir, kristnir
menn óhræddir við að boða trú
sína.
Samræða við önnur trúarbrögð
er hins vegar, ef til vill af ofan-
greindum ástæðum, ekki ofarlega á
baugi í japanskri kirkju og lítt vin-
sælt ræðuefni.
Ég þarf ekki að lýsa umhverfi ís-
lensku kirkjunnar þar sem flestum
eru það kunnugt en með þessum
samanburði er ég alls ekki að segja
að önnur kirkjan sé eða hafi það
betra en hin, heldur trúi ég því að
þær geti lært af aðstæðum hvor
annarrar.
Ábyrgð þjóðkirkjunnar
Ég bjó sem kristinn maður í Japan
í 14 ár og hef nú verið það í önnur
13 ár á Íslandi. Mér finnst að
mörgu leyti erfiðara að halda úti
kirkjustarfi í Japan en á Íslandi en
hins vegar þykir mér auðveldara að
halda við og iðka kristna trú í Jap-
an en á Íslandi. En hvers vegna
skyldi það vera?
Það eru forréttindi að tilheyra
trú sem mikill meirihluti þjóð-
arinnar játar en ábyrgð íslensku
þjóðkirkjunnar er einmitt þess
vegna mikil.
Í Japan er trú hvers og eins fyrst
og fremst einkamál einstaklingsins
sem getur þá túlkað líf sitt og
heiminn samkvæmt trúarlegu við-
horfi sínu, hvert sem það er.
Kirkjan á Íslandi ber meiri sam-
félagslega ábyrgð og hefur meiri
áhrif vegna þess hversu fjölmenn
hún er og einmitt vegna þess þarf
hún að fara vel með vald sitt og
áhrif.
Hún þarf t.d. þegar hún boðar
fagnaðarerindið að huga að þeirri
staðreynd að aðrir trúarhópar eru í
miklum minnihluta í íslensku sam-
félagi.
Það að boða ein-
göngu fagnarerindið
getur verið ógnun við
þá hópa og þess vegna
tel ég að skilja verði á
milli „trúboðs“ sem er
þá samræða á milli
trúarbragða og kær-
leiksþjónustu kirkj-
unnar, þ.e. sú köllun að
þjóna fólki án tillits til
þess hvort það sé krist-
ið eða þurfi að verða
kristið.
Hin mikla útbreiðsla
kristninnar á Íslandi
leggur einnig þá
ábyrgð á herðar kirkj-
unni að fylgjast vel
með þróun samfélags-
ins og bregðast á við-
eigandi þátt við nýjum
verkefnum nútímalífs,
eins og breyttu fjöl-
skyldumynstri, op-
inberun samkyn-
hneigðar eða
umhverfisvernd. Kirkj-
an á að velta öllum
málum fyrir sér og
segja frá viðhorfi sínu.
Hin japanska kirkja
ber að sjálfssögðu
sömu ábyrgð en ekki
eins ríka þar sem hún
er í miklum minnihluta.
Framtíðarsýn kirkjunnar
Eins og fyrr greinir frá, þá er til-
gangur minn í þessari hugleiðingu
hvorki sá að hrósa þjóðkirkjunni né
gagnrýna heldur einfaldlega að
reyna að skýra stöðu hennar í sam-
anburði við aðrar kristnar kirkjur,
t.d. þá sem ég þekki best, í Japan.
Ég trúi því að kirkjurnar geti lært
ýmislegt hvor af annarri.
Með því að skoða kristni í Japan
getur íslenska kirkjan velt fyrir sér
hver sé hinn raunverulegi auður
kristinnar trúar.
Þjóðkirkjan hér á djúpar rætur
og saga hennar er samofin þúsund
ára sögu landsins en getur verið að
það gleymist stundum hversu dýr-
mæt trúin á Jesú Krist er í raun og
veru? Trúin á hann getur eytt fá-
visku manna og fordómum og
óskynsamlegum, menningar- og
samfélagshefðum.
Hún gefur frelsi til þess að trúa á
það sem getur víkkað sjóndeild-
arhring manna og nálgast frum-
mynd manneskjunnar sem Guðs
börn. Þetta er kraftmikið frelsi og
togar okkur í sífellu til nýrrar þró-
unar og framtíðar.
Trúin á Krist er vissulega tengd
sögu mannkyns en hún á ekki að
vera bundin við fortíð heldur miklu
fremur framtíð, sem sagt von og
trú á komu Guðs ríki. ,,Ég fæðist á
ný á hverjum morgni“ er tilfinning
sem japanskt, kristið fólk finnur til.
Eigum við þjóðkirkjufólk ekki að
rifja upp þessa tilfinningu og halda
aðeins meira á lofti en við gerum
nú? Þjóðkirkjan hugsar ekki ein-
göngu um að verja og vernda sögu-
lega menningu Íslands og gildi.
Hún á líka að horfa til framtíðar,
og að taka þar tillit til allra, líka
þeirra sem ekki voru áður inni í
myndinni í íslensku samfélagi og
kirkjunni.
Hugleiðing um
stöðu kirkjunnar
í fjölmenningar-
samfélagi
Toshiki Toma fjallar um trúmál
Toshiki
Toma
’Með því aðskoða kristni
í Japan getur
íslenska
kirkjan velt
fyrir sér hver
sé hinn raun-
verulegi
auður
kristinnar
trúar. ‘
Höfundur er prestur innflytjenda.
Í KJÖLFAR mikilla meininga
framsóknarmanna í Reykjavík Norð-
ur um borgarfulltrúa Framsóknar hjá
R-listanum, eru vangaveltur um fram-
hald listans komnar á
dagskrá eina ferðina
enn. Fólk tjáir sig nú
sem aldrei fyrr. Össur
kominn á dekk biðlandi
til Frjálslyndra, Stefán
Jón í Silfri vill leiðtoga-
prófkjör. Við slíkar að-
stæður er sem innihald-
ið fari fyrir ofan garð og
neðan. Athygli manna
beinist helst að umbúð-
unum, forminu. Hvern-
ig á að bjóða fram?
Hverjir verða saman?
Hver á að leiða listann?
Spurningar af þessu tagi verða alls-
ráðandi og kjarni málsins hverfur í
umræðunni.
Saga R-listans er merkileg fyrir
margra hluta sakir en þó sérstaklega
fyrir þá að þar kom saman fólk innan
og utan flokka sem vildi koma Reykja-
víkuríhaldinu frá. Pólitík sérhags-
muna var skoruð á hólm og Reykvík-
ingum var boðin önnur framtíð. Fyrir
tíu árum gerðist það að Reykvíkingar
tóku ákvörðun um að taka höndum
saman um að leggja upp í þann leið-
angur. Tími R-listans hefur einkennst
af mikilli uppbyggingu á sviðum
menntunar, umhverfis og menningar.
Leikskólar fyrir öll börn, grunnskól-
inn metnaðarfullur og einsetinn, frí-
stundaheimili, menningarnótt og eru
þá aðeins örfá atriði tal-
in. Vissulega hefur líka
gengið á ýmsu en þó
hefur þar mest borið á
skakkaföllum kringum
einstaklinga fremur en
málefni. En Reykjavík-
urlistanum tókst það
mikilvægasta; að verja
Reykjavíkurborg fyrir
frjálshyggjunni sem
æddi eins og logi yfir ak-
ur í öllum löndum og
borgum undanfarin 10
ár, stundum undir nafni
hægri flokka en stund-
um undir nafni jafnaðarmannaflokka
eins og í Bretlandi. Á sama tíma ríktu
oftast – ekki alltaf – félagsleg viðhorf í
ráðhúsi Reykjavíkur.
Minnumst þess núna og alltaf að R-
listinn er einskis nýtur ef hann snýst
bara um að halda völdum. Við verðum
að skerpa á málefnunum með reglu-
legu millibili og rifja upp að við erum í
þessu fyrir pólitíkina, stefnuna. Nú
þegar nálgast kosningar til borgar-
stjórnar þarf enn að huga að því hvort
ástæða sé til að halda í R-lista leið-
angur einu sinni enn. Forsendur eru
breyttar, sumir óháðir hafa orðið háð-
ir, Framsókn er tvístígandi, sumir
vilja leiðtogaprófkjör. Þá er brýnast
að hafa í huga stefnuna, málefnin og
markmiðin með R-listanum í upphafi.
Er R-listinn besta leiðin til að nálgast
þau markmið eða má líta á aðra kosti?
R-listinn er ekki markmið í sjálfu sér
heldur tæki til að færa Reykjavíkur-
borg enn nær því að vera borg fyrir
börn, borg fyrir fólk, borg fyrir um-
hverfið, borg fyrir framtíðina.
Vinstri hreyfingin grænt framboð
er nú aðili að Reykjavíkurlistanum í
fyrsta sinn. Við erum ánægð með
samstarfið. Það gengur vel, en við
þurfum samt að skoða áttavitann og
fara yfir það hvert við eigum að halda
næst.
Einu sinni enn?
Svandís Svavarsdóttir fjallar
um áherslur R-listans ’Við verðum að skerpaá málefnunum með
reglulegu millibili og
rifja upp að við erum í
þessu fyrir pólitíkina,
stefnuna.‘
Svandís Svavarsdóttir
Höfundur er formaður
VG í Reykjavík.