Morgunblaðið - 28.01.2005, Blaðsíða 31

spýturnar. Hins vegar las hann upp
stu bók sinni, Bítlaávarpinu, þar
upersóna líkir sér við dátann í Eld-
m sem sagði: „Hér gerist ekkert
ég mæti á staðinn.“
r Einar með fyrir viðstadda samtal
ggja drengja sem er á þessa leið:
: Óli, hefurðu tekið eftir því hvað
ru með lítið höfuð? Heldurðu
að þær hafi engan heila?
ei, þær hafa vængi. Af hverju ættu
að hafa heila?
: Heldurðu að það sé betra að hafa
n heila?
ei, ég held að best væri að hafa
eð vængjum.
eld einmitt að H.C. Andersen hafi
la með vængjum,“ sagði Einar eftir
uppskorið mikinn hlátur við-
í kjölfar upplestrarins.
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. JANÚAR 2005 31
Í NOKKUR skipti í sögu mann-
kyns hefur það gerst að borgir sem
standa í grennd við eldfjöll hafa
grafist undir gjósku og hrauni í eld-
gosum. Eitt elsta dæmi er borgin
Akrotíri á eynni Santoríni í Eyja-
hafi, sem grófst undir vikri í miklu
sprengigosi á bronsöld, eða fyrir
3.500 árum. Þekktastar af þessu tagi
eru þó ítölsku borgirnar Pompeii og
Herkúlaneum sem grófust undir
vikri og ösku þegar Vesúvíus gaus
árið 79 eftir Krist. Nýlega hefur
undirritaður uppgötvað borg í
Indónesíu sem grófst undir gjósku
frá Tambora-eldfjalli árið 1815, í um
25 km fjarlægð frá gígnum, og er
talið að nær allir íbúar, um 6.000 til
10.000, hafi farist. Allar eiga þessar
borgir það sameiginlegt að þær hafa
færst í kaf á nokkrum mínútum eða
klukkutímum, og að þær eru ein-
staklega vel varðveittar í gjóskunni
og innihalda þess vegna merkar
minjar og mikilvægar upplýsingar
um forna sögu og menningu. Eftir
uppgröft hafa þessar frægu borgir
því orðið mikið aðdráttarafl fyrir
ferðamenn um heim allan, og er
Pompeii þannig einn vinsælasti
ferðamannastaður á jörðinni, þar
sem koma við yfir tvær milljónir
ferðamanna á ári.
Gosið á Heimaey gróf mikinn
hluta byggðar í Vestmannaeyja-
kaupstað undir vikur og hraun árið
1973. Eftir þennan mikla harmleik
voru eyjarskeggjar ákveðnir og dug-
legir að koma byggð sinni í fyrra
horf, hreinsuðu götur og garða, og
sáðu grasi á þykku vikurbreiðurnar
sem huldu þann hluta byggðarinnar
sem of djúpt var grafinn. Eftir örfá
ár var gosið minningin ein, og lítil
vegsummerki sáust um hamfarirnar
nema gígurinn Eldfell og hraunið
nýja. Eg hef oft farið með hópa af er-
lendum jarðfræðingum og kenn-
urum um Heimaey til að kanna þetta
fræga gos, og þá er oft spurt: „Hvar
getum við fengið að sjá vegs-
ummerki eftir gos? Hvar eru hús
sem hafa verið grafin upp úr vikr-
inum? Hvar er hægt að skoða jarð-
lögin sem færðu byggðina í kaf?“
Svörin hjá mér eru því miður ætíð
neikvæð, en slíkar spurningar minna
okkur á að Vestmannaeyjar geta á
sinn hátt orðið Pompeii norðursins
og þannig orðið mikil þungamiðja og
aðdráttarafl fyrir ferðamenn til Ís-
lands.
Nú er rætt um það í Eyjum að
hefja uppgröft á hluta byggðar sem
fór undir vikur og hraun í gosinu
1973. Er það mikið gleðiefni en
margs ber að gæta áður en farið er
af stað og hróflað við merkum minj-
um. Hvaða markmið hefur slíkt
verkefni? Þótt aðeins séu rúm 30 ár
liðin, eru húsin undir vikrinum og
hrauni á sinn hátt orðin hluti af forn-
leifum Íslands. Þau eru mikilvægar
minjar um stórkostlegar nátt-
úruhamfarir og einstök viðbrögð
heimamanna, og verða því að varð-
veitast. Oft er sagt að jörðin geymi
best og á það einnig við hér. Um leið
og hús eða aðrar minjar eru afhjúp-
aðar byrjar mikið og ábyrgðarfullt
starf við að vernda minjar fyrir veðri
og vindum og einnig átroðningi að-
komenda. Þetta atriði hafa þeir rek-
ið sig illa á í Pompeii á Ítalíu, þar
sem borgin er að veðrast og molna
niður smátt og smátt af þessum sök-
um. Grikkir höfðu þann hátt á þegar
þeir grófu upp bronsaldarbyggðina
Akrotíri á eldfjallaeynni Santoríni
að þeir settu strax þak yfir allan
uppgröftinn, sem verndar bæði
minjar og gestkomandi ferðamenn
fyrir veðri, sól og úrkomu. Í Vest-
mannaeyjum gæti maður hugsað sér
að best væri að strekkja sérstakan
varanlegan dúk eða seglbúnað yfir
gryfjur eða gjár þar sem uppgröftur
er gerður, eins og sýnt er í tillögu
Vignis Jóhannssonar listamanns á
meðfylgjandi mynd.
Annað atriði sem er mikilvægt að
hafa í huga við slíkan uppgröft er að
varðveita þær gosminjar eða jarðlög
sem segja gossöguna, en ekki að
kasta öllu út og þekja
yfir með grasi. Vik-
urlögin sem hylja byggð
í austurhluta Vest-
mannaeyjakaupstaðar
eru eins og blöð í bók,
sem skrá sögu gossins.
Hvert lag hefur sín ein-
kenni og er tengt gangi
gossins hvern dag árið
1973. Þar er fróðleik að
fá fyrir ferðamenn og
aðra, ekki síður en í
skoðun á húsminjunum
sjálfum. Það er því
nauðsynlegt að vernda
vegg eða stál jarðlags-
ins á sem flestum stöð-
um í gryfjunni þar sem
allt vikurlagið eða
hraunið er sjáanlegt,
frá botni til efstu
marka.
Í þriðja lagi skal
slíkur uppgröftur fara
þannig fram að ferða-
maðurinn komi að og
kynnist staðnum á
dramatískan og eft-
irminnilegan hátt. Í
staðinn fyrir að aka inn
á svæðið, þarf að setja uppgröftinn á
svið, og væri til dæmis hugsanlegt
að gengið sé frá yfirborði niður brött
göng sem skera niður í gegnum hin
ýmsu jarðlög, þar til maður kemur
fram í dagsljósið á botni gryfjunnar
þar sem húsin standa. Þannig fær
ferðamaðurinn áhrifa-
mikla tilfinningu fyrir
20 til 30 metra þykkt
lagsins sem gróf
byggðina og þar með
ógnarmætti gossins. Í
gröfinni eru sum hús
sýnd full útgrafin, en
önnur standa að hálfu
leyti út úr vik-
urveggnum.
Við uppgröft mann-
vistarleifa og forn-
minja gefst aðeins eitt
tækifæri og því mik-
ilvægt að gera verkið
rétt. Svo er einnig
háttað í þessu tilfelli
og er óskandi að Vest-
mannaeyjakaup-
staður fari að öllu
með gát í sambandi
við að afhjúpa og
varðveita húsin sem
grófust undir gjósku í
gosinu árið 1973. Ef
rétt er haldið á spöð-
unum þá getur slíkur
uppgröftur orðið mik-
il lyftistöng fyrir
ferðamennsku til
Eyja, og einnig gefið stórkostlegt
tækifæri til menningarlegra og jarð-
fræðilegra rannsókna.
Fjársjóður hulinn í jörðu í
Vestmannaeyjum
Haraldur Sigurðsson fjallar um
gosminjar í Vestmannaeyjum
Haraldur Sigurðsson
Höfundur er prófessor í
eldfjallafræði við háskólann í
Rhode Island í Bandaríkjunum.
Við uppgröft á húsum í Vestmannaeyjum sem grófust undir 20 til 40 metra
þykku jarðlagi í gosinu 1973 þarf að taka til greina þrjá höfuðþætti: að
varðveita allar minjar með því að tjalda yfir, hafa jarðlögin frá gosinu vel
sýnileg, og „setja uppgröftinn á svið“ með inngangi á svæðið í gegnum
jarðgöng.
Mynd/Vignir Jóhannsson
’Vestmanna-eyjar geta á sinn
hátt orðið Pomp-
eii norðursins og
þannig orðið
mikil þungamiðja
og aðdráttarafl
fyrir ferðamenn
til Íslands. ‘
nað í orð Einars sjálfs um áhrifamátt
ndersens. Þakkaði hann Vigdísi og
Má fyrir að taka að sér hlutverk
rra.
dikta prinsessa rifjaði upp ævi og
störf H.C. Andersens áður en hún afhenti
Vigdísi og Einari Má þakklætisvott fyrir
þátttöku þeirra í stórafmælinu framundan.
Sagði hún að H.C. Andersen hefði elskað
ævintýri og snert marga með þeim. Ekki
mætti gleyma að þó að ævintýrin hans, sem
eru 150 talsins, væru þekktustu verk hans
hefði hann einnig samið leikrit og ferðabæk-
ur enda var hann víðförull maður. „Ég er
viss um að H.C. Andersen, sem elskaði að
ferðast, hefði haft gaman af því að koma til
Íslands,“ sagði Benedikta í samtali við
Morgunblaðið. Hún sagði rithöfundinn hafa
ferðast víða, aðallega um Evrópu, og sagt í
sögum sínum frá ferðalögunum og því sem
fyrir augu bar.
Sagði hún H.C. Andersen margt hafa haft
að segja um lífið og að boðskapur hans og
ævintýri væru jafnmikilvæg í dag og þau
voru áður.
Nefndi hún samskipti hans og Gríms
Thomsens, sem þýddi ævintýri hans á ís-
lensku.
Vigdís Finnbogadóttir þakkaði fyrir út-
nefninguna fyrir sína hönd og Einars Más.
Sagði hún gaman að segja frá því að á Bessa-
stöðum hefði hún fundið bók ofan í skúffu,
áritaða af H.C. Andersen til handa Grími
Thomsen, þar sem hann þakkar fyrir vinátt-
una.
ð 200 ár eru frá fæðingu H.C. Andersens
Morgunblaðið/Þorkell
gadóttir, fyrrv. forseti, sem útnefnd voru H.C.-Andersen-sendiherrar í gær, ásamt
ngu H.C. Andersen, en af því tilefni verða mikil hátíðahöld víðsvegar um heiminn.
boðið í afmæli
di en í
miður
a. „Til
dæmis í arabalöndunum geta
strákar og stelpur ekki verið í
sömu félagasamtökunum. Þannig
að það er ýmislegt í veginum og
því er þörf á því að það sé sér-
stakur stuðningur við kvenfólk.“
Morgunblaðið/Árni Torfason
órn OB-PS, Margrét Tómasdóttir skátahöfðingi og Benedikta prinsessa.