Morgunblaðið - 03.02.2005, Blaðsíða 26
26 FIMMTUDAGUR 3. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
egar sjónvarpsstöðin
SkjárEinn setti á dag-
skrá Sunnudagsþátt-
inn svonefnda var
mikið úr því gert í
auglýsingum að allir hafi og eigi að
hafa skoðun (ég man ekki orðalag-
ið orðrétt en það var efnislega ein-
hvern veginn svona).
Nú er í sjálfu sér hægt að taka
undir að það sé grundvöllur lýð-
ræðislegs samfélags að fólk geti
mótað sér sjálfstæða skoðun og
komið henni, eftir atvikum, á fram-
færi. Það hefur aftur á móti verið
að eiga sér stað mikil radíkalíser-
ing skoðanaskipta á Íslandi sem ég
er ekki viss um að sé neitt sérlega
jákvæð. Mér finnst semsé að það
sé skyndilega mjög mikið framboð
af einstrengingslegum skoðunum á
Íslandi – en að umræðan sé ekkert
endilega meira
upplýsandi en
áður (nema
síður sé).
Lýsandi
dæmi um
þetta eru t.d.
leiðaraskrif
Jónasar Kristjánssonar í DV; þar
virðist tekinn sá póll í hæðina að
það sé alltaf affarasælast að taka
djúpt í árinni, vera fullkomlega af-
dráttarlaus í orðavali og í skoð-
unum um menn og málefni.
Umræða á spjallvefnum mal-
efni.com er síðan kapítuli út af fyr-
ir sig.
Gallinn er bara sá að þegar op-
inber umræða er farin að einkenn-
ast af því (svo tekin séu nýleg
dæmi) að menn úthrópa hver ann-
an sem lygara, sem geðveika menn
(jafnvel þó að um orðaleik sé að
ræða) eða sem ómerkilega áróð-
ursmenn tiltekinna fyrirtækja, þá
er hætta á pólaríseringu í sam-
félaginu sem engum er til góðs.
Samskipti ráðamanna við þjóð
sína, en þó kannski einkum við
stétt blaðamanna, hafa verið í
brennidepli. Eru það Íraksmálin
sem nú hafa orðið þess valdandi, að
neistað hefur á milli sumra fjöl-
miðla og valdhafa í landinu.
Rætt hefur verið um ábyrgð
stjórnmálamanna í tengslum við
ákvarðanatöku (hvort og hvenær
tilteknir stjórnmálamenn eigi að
axla ábyrgð á meintum brotum eða
afglöpum í starfi) en ábyrgð fjöl-
miðlamanna er sömuleiðis mikil,
líkt og komið hefur inn í um-
ræðuna síðustu daga; sá þáttur
verður einmitt til umræðu á fundi
sem Blaðamannafélag Íslands hef-
ur boðað í kvöld.
Ég get fyrir mitt leyti tekið und-
ir það sjónarmið að það sé hlutverk
fjölmiðla að veita stjórn-
málamönnum aðhald. Ég er hins
vegar meira efins um þá kenningu,
sem ég hef heyrt suma blaðamenn
halda á lofti, að fjölmiðill hljóti allt-
af að vera í stjórnarandstöðu, þ.e. í
andstöðu við ríkjandi valdhafa.
Ég er nefnilega þeirrar skoð-
unar að blaðamenn hljóti að beita
gagnrýninni hugsun gagnvart öll-
um sem í stjórnmálum eru, bæði
stjórn og stjórnarandstöðu (og
raunar gagnvart öllum viðfangs-
efnum sínum, ekki bara stjórn-
málamönnum). Og ég tel ekkert
sjálfgefið að blaðamaður skilgreini
sig fyrirfram mótfallinn þeim hug-
myndum sem ríkisstjórn hefur sett
fram í tilteknum málum. Hvað er
orðið um hlutleysi blaðamannsins
ef hann er fyrirfram búinn að
ákveða afstöðu sína til viðfangs-
efnis síns?
Hitt er annað mál, að vitaskuld
myndast núningsflöturinn oftar í
tengslum við umfjöllunarefni fjöl-
miðla gagnvart stjórnvaldinu
(fremur en stjórnarandstöðu).
Stjórnarandstaða er eðli málsins
samkvæmt ekki framkvæmdarað-
ili, stefnumarkandi gerandi, í sama
mæli og sitjandi ríkisstjórn.
Ekkert af framansögðu ber að
skilja svo, að ég telji að blaðamenn
megi ekki og eigi ekki að hafa
skoðun.
Alger lognmolla er auðvitað
hundleiðinleg.
En ég get ekki leynt því að mér
finnst blaða/fréttamaður, sem vill
vera þekktur af fagmennsku, vera
kominn á skrýtnar slóðir þegar
hann er mættur sem gestur í um-
ræðuþátt í sjónvarpi og lendir þar í
hávaðarifrildi við viðfangsefni sín,
stjórnmálamennina – en við höfum
einmitt orðið vitni að þessu síðustu
tvær helgar í Silfri Egils á Stöð 2.
En kannski er þetta einmitt ein-
kenni þess ástands, að menn telji
sig þurfa að hafa mjög eindregna
og afdráttarlausa skoðun (sem síð-
an á það til að verða einstrengings-
leg); líka blaðamennirnir.
Sjálfsagt hafa allir þessir sjón-
varpsumræðuþættir stuðlað að
þessari þróun. Því verður nefni-
lega ekki á móti mælt að oft virðist
það vera sérstakt kappsmál þátta-
stjórnenda að standa fyrir sem
bestri „sýningu“. Allir sem mæta
skulu vera tilbúnir til að skylmast
af atorku, berjast þar til yfir lýkur
í argaþrasi um þau mál sem ber
hæst hverju sinni.
Í þessu sambandi rifjast upp sú
ákvörðun stjórnenda CNN-
fréttastöðvarinnar nýverið að slá
af umræðuþáttinn „Crossfire“.
Vakti ákvörðunin svo mikla athygli
að The New York Times sá ástæðu
til að skrifa um hana leiðara („Exit,
Snarling“) hinn 9. janúar sl.
Tildrögin voru kannski þau að
grínistinn og þjóðfélagsrýnirinn
Jon Stewart (sem heldur úti frá-
bærum þætti, „The Daily Show“, á
Comedy Central-sjónvarpsstöð-
inni) mætti til þeirra Pauls Begala
(til vinstri í pólitík) og Tuckers
Carlsons (til hægri), en þeir stýrðu
„Crossfire“, í október sl. Þar tók
Stewart sig til, gerðist mjög alvar-
legur og gagnrýndi þá Begala og
Carlson harðlega fyrir að standa
eingöngu fyrir argaþrasi, fyrir að
byggja þátt sinn á því að kalla til
pólitíska álitsgjafa sem síðan geng-
ust inn í það hlutverk, sem þeim
var ætlað, að hrópast á. Taldi
Stewart að þetta stuðlaði að geng-
isfellingu pólitískrar umræðu.
Virðist sem Jonathan Klein, for-
seti CNN, hafi talið Stewart hafa
nokkuð til síns máls því þegar
hann tilkynnti þá ákvörðun, að
„Crossfire“ yrði sleginn af, gat
hann þess að meiningin væri að
beina CNN aftur í þann farveg að
flytja fréttir fyrst og fremst, semsé
að upplýsa fólk í stað þess að
stuðla að forheimskun.
Eftir Stewart er svo haft í ritinu
Entertainment Weekly 31. des. sl.:
„Fréttir geta annaðhvort verið há-
vaði eða virkað upplýsandi; þeir
[„Crossfire“] voru hávaði.“
Ég velti því fyrir mér hvort við
hér á Íslandi ættum ekki að hug-
leiða þessi orð Jons Stewarts.
Hlutverk
fjölmiðla
„Fréttir geta annaðhvort verið hávaði
eða virkað upplýsandi; þeir [þátta-
stjórnendur „Crossfire“ á CNN-sjón-
varpsstöðinni] voru hávaði.“
VIÐHORF
Eftir Davíð
Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
Jon Stewart, 31. desember 2004
EITT af stærstu verkefnum okk-
ar í menntamálum á næstu árum er
að efla starfs- og tæknimenntunina
og fjölga styttri námsbrautum í fjöl-
brautaskólunum. Efla starfsmennt-
unina með áherslu á
annað tækifæri til
náms fyrir þá sem hafa
stutta skólagöngu eða
vilja bæta við menntun
sína í skólakerfi sem
stendur öllum opið.
Það er skortur á iðn-
aðarmönnum og tækni-
menntuðu fólki. Skort-
ur sem hamlar ef svo
fer sem horfir útrás ís-
lenskra iðnfyrirtækja
en slík fyrirtæki eins
og önnur eru ekkert án
mannauðs og góðra,
vel menntaðra starfsmanna. Öflugt
iðn- og tækninám á auk þess að vera
kjarninn í atvinnustefnu framtíð-
arinnar. Með samstilltu átaki
menntamálayfirvalda og skóla-
samfélagsins á að búa svo um hnúta
að atvinnulíf okkar byggist fyrst og
fremst á þekkingu eftir nokkur ár.
Styttri námsbrautir
Styttri starfsnámsbrautir eru
mikilvæg viðbót við framhaldsskóla-
menntunina. Styttra réttindanám í
hinum ýmsu starfsgreinum í þjón-
ustu og öðrum störfum sem unnin
eru og heyra ekki undir neinar fag-
greinar og eru miðaðar að því að leið
fólks sé alltaf greið til að bæta við
nýjum greinum. Fólk geti alltaf, með
greiðum og augljósum hætti, bætt
nýju námi við. Dyrnar í skólann
þurfa alltaf að vera opnar og námið
þannig sniðið að auðvelt sé að
byggja ofan á það.
Aukið framboð á styttri náms-
brautum myndi valda ýmsum já-
kvæðum breytingum
fyrir marga námsmenn
sem hvorki vilja binda
sig við lengra hefð-
bundið starfsnám né
hafa áhuga á stúdents-
prófi eða aðstæður til
þess. Ekki síst í ljósi
þess að brottfallið er
mest í starfsnáminu.
Því eru styttri náms-
brautir sem sífellt er
hægt að byggja ofan á
þörf viðbót í skólakerf-
ið ásamt öflugri náms-
ráðgjöf frá grunn-
skólaaldri.
Vegna fjársveltis mennta-
málayfirvalda til starfsnámsins hef-
ur nám í framhaldsskólum landsins
ekki þróast með þessum hætti. Til
dæmis með þeim afleiðingum að
fjöldi ungmenna finnur ekki sína fjöl
í lífinu í gegnum framhalds-
skólakerfið eins og það er nú. Hefð-
bundið bóknám hentar ekki öllum.
Starfsnám í grunnskólum
Verkefni okkar sem viljum efla
starfsnámið felst einnig í því að
brjóta niður múrana á milli bóknáms
og starfsnáms hvers konar þannig
að allt starfsnám og allar styttri
námsbrautir séu áfangar til viðbótar
við fyrri menntun, sýnist náms-
manninum svo síðar. Því þarf að
greiða leiðina enn frekar til viðbót-
arnáms síðar í kynningu á starfs-
námi fyrir börnum og unglingum.
Til lengri tíma litið held ég að það
skipti miklu máli til að efla starfs-
námið að kynna kosti þess vel og
vandlega í grunnskólunum og efla
verulega kennslu þess í þeim. Það á
að gefa grunnskólabörnum valfrelsi
til þess að stunda mun meira starfs-
nám en þau geta nú. Einnig er ég
þess fullviss að það yrði mörgum
börnum og menntun þeirra til góðs
ef starfsnámið yrði aukið í grunn-
skólunum og væri öflugt vopn í bar-
áttu gegn agavanda og vergangi
þeirra barna sem finna sig ekki í
skólakerfinu eins og það er byggt
upp nú.
Starfsnámið þarf að styrkja
Björgvin G. Sigurðsson
fjallar um menntamál ’Það yrði mörgum börn-um og menntun þeirra til
góðs ef starfsnám yrði
aukið í grunnskólunum
og væri öflugt vopn í
baráttu gegn agavanda
og vergangi þeirra barna
sem finna sig ekki í
skólakerfinu eins og það
er byggt upp nú.‘
Björgvin G. Sigurðsson
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
Hjördís Ásgeirsdóttir: „Ég er
ein af þeim sem heyrði ekki bank-
ið þegar vágesturinn kom í heim-
sókn.“
Vilhjálmur Eyþórsson: „For-
ystumennirnir eru undantekning-
arlítið menntamenn og af góðu
fólki komnir eins og allir þeir, sem
gerast fjöldamorðingjar af hug-
sjón. Afleiðingar þessarar auglýs-
ingar gætu því komið á óvart.“
Jakob Björnsson: „Mannkynið
þarf fremur á leiðsögn að halda í
þeirri list að þola góða daga en á
helvítisprédikunum á valdi óttans
eins og á galdrabrennuöldinni.“
Jakob Björnsson: „Það á að fella
niður með öllu aðkomu forsetans
að löggjafarstarfi.“
Ólafur F. Magnússon: „Ljóst er
að án þeirrar hörðu rimmu og víð-
tæku umræðu í þjóðfélaginu sem
varð kringum undirskriftasöfnun
Umhverfisvina hefði Eyjabökkum
verið sökkt.“
Ásthildur Lóa Þórsdóttir: „Vilj-
um við að áherslan sé á „gömlu og
góðu“ kennsluaðferðirnar? Eða
viljum við að námið reyni á og
þjálfi sjálfstæð vinnubrögð og
sjálfstæða hugsun?“
Bergþór Gunnlaugsson: „Ég
hvet alla sjómenn og útgerð-
armenn til að lesa sjómannalögin,
vinnulöggjöfina og kjarasamn-
ingana.“
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
Í MORGUNBLAÐINU 19. jan-
úar kom fram að borgarstjórn
Reykjavíkur hafi einróma sam-
þykkt áskorun um verulega lækkun
veggjalds í Hvalfjarð-
argöngum. Þetta er
ánægjuleg niðurstaða
og sýnir að óánægja
með veggjaldið er
ekki eingöngu meðal
íbúa norðan Hval-
fjarðar.
Ég flutti tillögu til
þingsályktunar um af-
nám eða verulega
lækkun veggjaldsins á
Alþingi í október sl.
Tillagan fékk mjög
góðar undirtektir og
fjöldi umsagnaraðila
sem samgöngunefnd Alþingis leit-
aði til lýsti stuðningi við hana, t.d.
Akraneskaupstaður, Borgarbyggð,
öll sveitarfélög í Borgarfirði, Svæð-
isvinnumiðlun Vesturlands, Fjöl-
brautaskóli Vesturlands, Við-
skiptaháskólinn á Bifröst, Norðurál
og Grundartangahöfn.
En hvernig á að ná þessu gjaldi
niður? Mér finnst augljóst að virð-
isaukaskattur af gjaldinu verði
felldur niður. Þegar Spölur gerði
göngin var um það samkomulag við
ríkið að virðisaukaskattur af fram-
kvæmdinni yrði felldur niður, en
hann var 937,6 milljónir króna. Á
móti kæmi að innheimtur yrði
skattur af veggjaldinu. Nú er að
nálgast sú stund að skatturinn sem
notendur ganganna hafa greitt nær
þeirri upphæð sem felld var niður.
Þá finnst mér sjálfgefið að þar með
verði þessari skattheimtu hætt.
Það er ekki sanngjarnt að halda
áfram innheimtu þessa skatts þeg-
ar það liggur fyrir að öll önnur
samgöngumannvirki landsins eru
gjaldfrí og þar með skattfrí og að
virðisaukaskattur leggst ekki á
fólksflutninga.
Þegar göngin voru gerð lánaði
ríkið Speli 1.300 millj. kr. Þessi
upphæð hefur hækkað verulega
vegna vaxta og verðbóta og er nú
um 42% af heildarskuldum Spalar.
Það lá fyrir á sínum tíma að ef
göngin yrðu ekki gerð þyrfti að
ráðast í mjög kostnaðarsamar end-
urbætur á veginum fyrir Hvalfjörð.
Göngin hafa því sparað ríkinu
stórfé og því sanngjarnt að fella
lánið niður.
Nú segja sumir að það hafi alltaf
legið fyrir að göngin yrðu greidd
upp með veggjöldum.
Það er rétt, en síðan
hafa forsendur breyst.
Gerð ganganna var
einkaframkvæmd
vegna þess að ríkið
var ekki tilbúið í að
ráðast í svo kostn-
aðarsama framkvæmd,
enda erfiðleikar í þjóð-
arbúskapnum, en síð-
an hefur ríkið látið
gera álíka löng göng
milli Fáskrúðsfjarðar
og Reyðarfjarðar,
göng undir Almanna-
skarð og ákveðið að hefja gerð
ganga milli Ólafsfjarðar og Siglu-
fjarðar á næsta ári. Áður hafði rík-
ið látið gera Vestfjarðagöng. Þá
eru framkvæmdir hafnar við tvö-
földun Reykjanesbrautar sem mun
kosta svipað og Hvalfjarðargöng.
Hvergi er gert ráð fyrir veggjaldi
nema í Hvalfjarðargöngum. Það
hlýtur því að teljast sanngirnismál
að gjaldið í göngin sé tekið til end-
urskoðunar.
Þeir menn sem stóðu fyrir gerð
ganganna á sínum tíma eiga heiður
skilinn. Stjórnendur og starfsmenn
Spalar hafa staðið vel að málum,
enda segir í nýlegri úttekt Rík-
isendurskoðunar: „Að mati Rík-
isendurskoðunar má almennt segja
að gætt sé aðhalds í rekstrarkostn-
aði hjá fyrirtækinu.“ Ljóst er að
það er ekki á valdi Spalar að lækka
veggjaldið sem neinu nemur nema
með því að lengja greiðslutíma lán-
anna verulega sem myndi þýða
áframhaldandi veggjald mörgum
árum lengur en áætlað var. Ríkið
verður að koma að málum, t.d. með
þeim aðgerðum sem ég hef hér
bent á. Ég minni á að notendur
Hvalfjarðarganga hafa greitt um
sex og hálfan milljarð króna í
veggjald og virðisaukaskatt frá því
göngin voru tekin í notkun í júlí
1998. Á sama tíma hefur ekki verið
greidd ein króna fyrir notkun ann-
arra samgöngumannvirkja á Ís-
landi.
Gjaldið í göngin er allt of hátt
Guðjón Guðmundsson fjallar
um breyttar forsendur fyrir
gjaldtöku í Hvalfjarðargöng ’Notendur Hvalfjarð-arganga hafa greitt um
sex og hálfan milljarð
króna í veggjald og
virðisaukaskatt.‘
Guðjón Guðmundsson
Höfundur er varaþingmaður Sjálf-
stæðisflokksins í NV-kjördæmi.