Morgunblaðið - 20.02.2005, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 20. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Margan furðar á þvíhve stjórnvöld ogsagnfræðingar virð-ast hafa lítinn áhugaá því að skrásetja
sögu símamála og sinna ei um að
flokka gögn, sem liggja í hirðuleysi
undir súð á hanabjálka í húsakynn-
um Þjóðskjalasafnsins við Lauga-
veg.
Fyrir alllöngu eignaðist greinar-
höfundur danska myndabók sem Ill-
ustreret Tidende gaf út sem fylgirit.
Þetta er Krig & Fred, ljósmyndablað
frá árinu 1906. Þar er fjöldi ljós-
mynda er tengjast sögu Íslands,
mönnum og málefnum. Meðal
margra áhugaverðra mynda er stór
ljósmynd sem Pétur Brynjólfsson,
konunglegur hirðljósmyndari, tók af
norskum símamönnum, sem ráðnir
voru þegar ákveðið var að ráðast í
símalagningu um landið þvert og
endilangt. Flestir kannast við þær
harðvítugu deilur sem spruttu af
ágreiningi um leiðir fjarskipta, um
síma eða loftskeyti.
Hannes Hafstein mun hafa ráðið
miklu um það að Norðmenn voru
ráðnir í það mikla og áhættusama
verkefni að leggja símalínu allt frá
þeim stað er símakapallinn kom að
landi og tengja hann með loftlínu
milli staura, allt austan frá Seyðis-
firði, yfir holt og hæðir, fjöll og dali,
stórfljót, jökulvötn, silungsár og
svanavötn.
Leitað var til Noregs, en þangað
var talið að hentugast væri að leita
harðfengra starfsmanna, sem vanir
væru að sigrast á stórbrotinni nátt-
úru og hopuðu hvergi fyrir snar-
bröttum fjöllum né straumhörðum
stórfljótum við lagningu símans og
strauraflutninga milli landsfjórð-
unga.
Ég vissi af frásögnum, og per-sónulegum kunningsskap,um ýmsa starfsmenn Lands-símans sem starfað höfðu
lengi í þjónustu Símans og voru með-
al frumherja. Einnig voru ýmsir af-
komendur þekktra norskra síma-
manna góðkunningjar og vinir. En til
þess að fjalla af þekkingu og kunn-
ugleika var nauðsynlegt að afla stað-
góðra og traustra heimilda. Í því
skyni leitaði ég til Þjóðskjalasafnsins
og bað um nöfn og heimilisföng
þeirra Norðmanna og annarra út-
lendinga sem hingað réðust í önd-
verðu. Skjalavörðurinn sem varð fyr-
ir svörum tjáði mér að ekki væri
hægt að verða við beiðni minni. Öll
skjöl Símans frá upphafi væru vafin í
kraftpappír og vafin seglgarni eða
trolltvinna. Væri þeim búinn staður
undir súð í húsakynnum safnsins.
Ástæðan væri fjárskortur og fá-
menni starfsliðs.
Um sömu mundir sáu þó blaðales-
endur að Síminn auglýsti nær dag-
lega í dagblöðum heilsíðu auglýsing-
ar með klæðskiptingum Popp-Tí-Ví-
stöðvarinnar þar sem þremenning-
arnir Auddi, Sveppi og Pétur tvinn-
uðu klám- og sóðatal sitt á kostnað
Símans. Kvöddu þeir sér til aðstoðar
alþingismenn og ráðherra, sem fögn-
uðu því að fá að taka þátt í kynæs-
andi leikjum þeirra og spöruðu
hvergi hrós né lofsyrði. Má geta þess
að einn leikur þeirra félaga var fólg-
inn í því að ráðast að einum félag-
anna í því skyni að troða farsíma inn
um buxnaklaufina í þeim yfirlýsta til-
gangi að snerta kynfærin. Má ráða af
því hve heilnæmt var og hollt að taka
þátt í slíkum leik. Þá voru þeir fé-
lagar fengnir til þess af Osta- og
smjörsölunni að auglýsa tertu, sem
þeir rómuðu mjög. Sóttu þeir sér
væna sneið með sömu fingrum og
þeir höfðu haldið á farsímatækinu
sem þeir höfðu sótt í buxnaklauf fé-
lagans, sem hafði nýverið geymt sím-
tækið í klofi sér. „Skuggalega gott,“
sagði klofmaður Símans er hann beit
í kökuna. Umhverfisráðherrann
fyrrverandi átti naumast orð til að
lýsa ánægju sinni yfir því að renna
skeiðið með slíkum hefðarmönnum.
Hvað sem líður dræmum undir-
tektum Þjóðskjalasafnsins hefir
samt tekist að afla vitneskju um
flesta Norðmenn, sem hugsanlega
eru á ljósmynd þeirri, sem tekin var
af tjöldum símamanna og þeim
starfsmönnum sem lögðu símalínu
um landið endilangt. Þess ber þó að
geta að kunnur sunnlenskur bóndi
og vinnugarpur, Björn Bjarnarson í
Grafarholti, tók að sér að reisa
straurana, sem munu hafa verið 14
þúsund að tölu. Reið hann um landið
og kannaði hentuga leið. Er frásögn
hans skráð, fróðleg og ítarleg. Björn
var faðir Steindórs Björnssonar,
sem var starfsmaður Landssímans
um áratuga skeið. Björn var tengda-
faðir Jóns Helgasonar fræðimanns
og skálds í Árnasafni, Þórunn, kona
Jóns, var dóttir Björns.
Þá var Björn Birnir, hrepp-stjóri í Mosfellssveit, sonurBjörns. Björn Vignir Sigur-pálsson, fréttaritstjóri
Morgunblaðsins, er nafni Björns og
afkomandi.
Olav Forberg, sem Hannes Haf-
stein skipaði sem landssímastjóra,
var harðfengur og brekkusækinn
dugnaðarforkur. Synir hans, Bjarni,
Kári og Olav, störfuðu árum saman
hjá Landssímanum. Dóttir hans,
Astrid, giftist Johan Ellerup lyfsala.
Olaf, starfsmaður Flugleiða í New
York lengi, heitir nafni afa síns.
Paul Smith verkfræðingur, faðir
Thorolfs Smith blaðamanns, var
verkfræðingur í hópi Norðmanna
þeirra er hingað komu. Hann stofn-
aði síðar fyrirtækið Smith & Nor-
land, sem er rekið enn í dag við far-
sæla stjórn Sverris Norlands. Synir
Pauls Smith, Gunnar, Erling og
Thorolf voru nafnkunnir og settu
svip á miðbæ Reykjavíkur.
Nordgulen var hörkutól og skor-
aðist ekki undan stórræðum. Synir
hans voru kraftajötnar og hnefa-
leikamenn og tóku virkan þátt í fé-
lagslífi bæjarins. Björn Bjarnarson
var um skeið alþingismaður Borg-
firðinga. Hann lenti í harðvítugum
deilum við Björn Jónsson, ritstjóra
Ísafoldar og ráðherra um tíma.
Vandaði hann síst kveðjurnar. Var
stundum stórorður. Kló fast og hellti
salti í sár, hreinskilinn og djarfmælt-
ur, ekki hvað síst í Bárubúð 31. júlí
1906.
Traustasti heimildarmaður um
sögu Landssímans mun óhikað vera
Steindór Björnsson frá Gröf, sonur
Björns Bjarnarsonar. Hann var
fróðleiksfús iðjumaður, listaskrifari
og drátthagur, afreksmaður í dag-
legu starfi og eigi síður í tómstund-
um. Hann mun hafa látið minjasafni
því, sem er til húsa í Loftskeytastöð-
inni við Suðurgötu, í té margs konar
fróðleik um starfsár Landssímans.
Hann var efnisvörður og bjó sjálfur
við Sölvhólsgötu í næsta nágrenni
við deild Símans, handan götunnar.
Lagning síma milli landshluta
Það munu hafa verið um 300 Norðmenn sem réðust til starfa við lagningu símalínu. Á ljósmyndinni, sem birtist í Illustreret Tidende, gætu meðal annarra verið
þeir sem hér eru taldir: Halvorsen, Midtthun, Sigfred Tengs, Heyerdal, Paul Smith, Chr. Björnæs, Ole Vestad, Sören Malones, Merkesdal, Nordgulen, Jon Midtthun,
Holö, Roald Osnes, Hans Gerik, Olav Forberg, Kragh.
Höfundur er þulur.
Víða leynast heimildir um
sögu landsins. Pétur Pét-
ursson fann ljósmynd af
norskum símamönnum,
sem voru ráðnir til að leggja
síma um landið þvert og
endilangt, í danskri bók, en
þegar hann hugðist leita
nánari upplýsinga reyndust
öll gögn Símans óflokkuð í
haugum og varð hann að
leita fanga annars staðar.