Morgunblaðið - 19.03.2005, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. MARS 2005 39
um 15 þúsund á ári og allt að 8–10
þúsund sáu hverja uppsetningu,
sem voru að meðaltali tvær á ári.
Opinbert meðlag með hverjum miða
var mest 2 þúsund krónur árið 1990
(núvirði 3.300 krónur), sem þá var
lægra en með hverjum seldum miða
í Þjóðleikhúsið eða á Sinfón-
íutónleika. Sú kostnaðaraukning
sem orðið hefur á rekstri Íslensku
óperunnar á sl. 10–15 árum er lík-
lega mest komin til vegna hærri
launa listamanna og fleiri fastráð-
inna starfsmanna. Áður fyrr skilaði
sýning fyrir fullu húsi ágóða fyrir
húsið, nú stendur hún ekki undir
kostnaði og því verður enginn beinn
fjárhagslegur ávinningur við það að
sýningar gangi lengi. Þvert á móti –
tapið eykst! Hins vegar lækkar nið-
urgreiðsla með hverjum miða eftir
því sem fleiri sækja sýningar af því
að deilt er með fleiri gestum í heild-
ar stofn- og rekstrarkostnað.
Fram hjá þessum rekstrarlegu
forsendum verður engan veginn litið
þegar rætt er um rekstur Íslensku
óperunnar. Samvinna við aðrar
stofnanir gæti skilað nokkrum
ávinningi, einkum samvinna við Sin-
fóníuhljómsveitina, en um helm-
ingur starfsmanna Óperunnar kem-
ur úr hennar röðum nú þegar hvort
eð er. Þetta nægir þó ekki. Til að
geta staðið undir sýningarkostnaði
þarf Óperan að geta boðið upp á
fleiri sæti í sal en þau tæplega 500
sæti sem fyrir hendi eru í Gamla bíói
og Þjóðleikhúsinu. Þess vegna er
það lífsnauðsynlegt fyrir Óperuna
að fá inni í Tónlistarhúsinu út frá
hreinum rekstrarlegum forsendum.
Með því móti myndu fjármunir nýt-
ast betur og unnt yrði að setja upp
fleiri sýningar.
Við erum hjartanlega sammála
Jónasi Sen og fleirum um að aðstaða
til óperuflutnings er óviðunandi í
Gamla bíói þó margt hafi þar verið
vel gert. En nú er kominn tími og
tækifæri til að breyta. Aðstaðan er
heldur ekki mjög góð í Þjóðleikhús-
inu þótt sviðið þar sé stærra og full-
komnara. Hljómburður þar er ekki
mjög góður fyrir óperu og hljóm-
sveitargryfja of lítil. Stóra svið Þjóð-
leikhússins hefur auk þess í mörg ár
verið fullbókað fyrir leiksýningar
hússins um helgar og því engin að-
staða á lausu fyrir óperusýningar í
húsinu. Innkoma óperusýninga í
Þjóðleikhúsið býður augljóslega
heim árekstrum á milli listgreina og
listamanna eins og raunin varð á ár-
um áður. Það sama gildir um Borg-
arleikhúsið sem sérstaklega hefur
verið athugað í þessu sambandi.
Eina leiðin til að halda uppi boð-
legum forsendum fyrir reglubund-
inni óperustarfsemi er að Íslenska
óperan og Sinfóníuhljómsveitin hafi
með sér nána samvinnu eða gangi í
eina sæng, en þó einkum að óp-
eruflutningur fari fram í stóra sal
Tónlistarhússins þar sem sviðs-
aðstaðan verður góð og fjöldi sæta
gerir reksturinn hagkvæmari.
slenska óperan
Árni Tómas
Ragnarsson
Höfundar eru tónlistaráhugamenn.
’Eina leiðin til að halda uppi boðlegum for-sendum fyrir reglubundinni óperustarfsemi er að
Íslenska óperan og Sinfóníuhljómsveitin hafi
með sér nána samvinnu eða gangi í eina sæng, en
þó einkum að óperuflutningur fari fram í stóra sal
Tónlistarhússins…‘
Það er líklegt að í framtíðinni
muni stærri óperusýningar verða
færðar upp í TRH vegna þess að
besta aðstaðan verður þar en ekki
síður vegna þess að fjöldi áhorfenda
á hverri sýningu mun gerbreyta
rekstrargrundvelli óperusýninga og
þar með möguleikum ÍÓ til að sýna
fleiri verk við betri aðstæður með
meiri hagkvæmni. Talsmenn ÍÓ
hafa lagt áherslu á það í umfjöllun
um þetta mál að eina viðunandi
lausnin frá hendi ÍÓ sé að breyta
minni sal TRH í óperusal fyrir 800
áhorfendur. Austurhöfn-TR ehf.
hefur látið meta kostnað við slíka
breytingu á húsinu og yrði sá kostn-
aður varlega áætlað 1.635 milljónir
króna. Það er því ljóst að slík breyt-
ing mundi sprengja fjárhagsramma
verkefnisins sem ríki og Reykjavík-
urborg hafa þegar samið um.
En lítum nánar á rekstrarþætt-
ina. Grein Jónasar Sen um fjármál
Íslensku óperunnar og listræna
þætti hefur vakið
mikla athygli og um-
ræðu. Sumum finnst
óviðeigandi að ræða
fjármál listastofn-
ana fyrir opnum
tjöldum. Það er þó
nauðsynlegt og
ómissandi þáttur í
umræðu um rekstur
og starfsemi óp-
eruhúsa. Óperusýn-
ingar kosta mikið fé
því fjöldi þátttak-
enda er mikill í hefð-
bundinni óperu, oft-
ast margir tugir
þegar hljómsveit og
kór eru af venjulegri
stærð. Grunnkostnaður við uppsetn-
ingar er næstum alltaf sá sami við
hefðbundnar sýningar með með-
alstórri hljómsveit, einsöngvurum,
kór og sviðsmynd. Æskilegt er að
sem flestir sjái hverja uppsetningu
því þá má deila í stofnkostnaðinn
með fleiri gestum. Óperugestum
hefur farið fækkandi á und-
anförnum árum. Alvöru uppsetn-
ingar eru um tvær á ári, sýningar á
hverri uppsetningu eru um 10 að
meðaltali og tæplega 5 þúsund óp-
erugestir sjá hverja uppfærslu.
Undanfarið hefur ÍÓ fengið um 160
milljónir króna á ári í opinbera
styrki. Það þýðir að ef 10 þúsund
manns sækja sýningar ÍÓ árlega þá
er hver miði niðurgreiddur af al-
mannafé með 16 þúsund krónum.
Þess má til samanburðar geta að
á árunum 1982–1992 var staðan allt
önnur. Þá fékk ÍÓ 5–30 milljónir
króna í opinbera styrki á ári á þá-
gildandi verðlagi. Óperugestir voru
ka notk-
mikilla
að auð-
ja sviðs-
þetta
góð að-
óperu og
tta mætti
a hlið-
i eða með
kjallara í
stnaður
di aðeins
ostnaði
Hljóm-
og mun
fullri
hefur
hinu
ARTEC
ss að
æðaflokki.
u skilyrði
pfærslu
þarf tillit
til aðstæðna hvað snertir hönnun
sviðsmyndarinnar. Þetta er alls ekki
frágangssök enda eru margar af
framsæknustu óperuuppfærslum í
heiminum í dag gerðar með einfaldri
sviðsmynd.
En við erum ekki einir um þessa
skoðun. Í ágætri greinargerð um
notkunarmöguleika TRH eftir
Svanhildi Konráðsdóttur og Þór-
unni Sigurðardóttur fram-
kvæmdastjóra Listahátíðar, segir
svo um möguleika á óperuflutningi:
„Við hönnun búnaðar og sviðs í að-
alsal hefur verið gert ráð fyrir að
listastofnanir eins og Íslenska óper-
an geti farið inn með sýningar sem
krefjast ekki stórra sígildra leik-
mynda. Þótt ekki sé gert ráð fyrir
því að húsið verði heimili ÍÓ eins og
SÍ er kröfum fyrir óperusýningar að
verulegu leyti mætt og ekkert því til
fyrirstöðu að stór hluti af verk-
efnum ÍÓ geti átt prýðilega heima á
sviðinu.“
Steinn
Jónsson
VladímírPútín, forseti Rúss-lands, hefur sýnt það ogsannað, að stalínisminnlifir enn góðu lífi í landinu.
Rússneskt einræði heldur áfram
göngu sinni, aftan úr öldum og inn í
framtíðina. Það eru aðeins nöfnin,
sem breytast: Ívan grimmi, Pétur
mikli, Stalín. 14 árum eftir hrun Sov-
étríkjanna hafa Rússar uppgötvað,
að þeim líður best undir einræð-
isstjórn. Þess vegna líkar okkur svo
vel við hina styrku stjórn „Vova“,
Vladímírs Pútíns. Við styðjum hann
í að fangelsa hina „spilltu“ auðjöfra, í
aðförinni að fjölmiðlum og við að
koma á reglufestu einræðisins í stað
laga og réttar. Okkur þykir svo
gaman að syngja honum lof. Í einum
dægursmellinum segir „ég vil ein-
hvern eins og Pútín“ og við búum til
súkkulaðistyttur í hans mynd, þessa
krúttlega og nýtískulega alræð-
isherra.
Það er raunar svo, að margir
Rússar trúa því, að taka verði málin
föstum tökum til að Pútín nái sínum
háleitu markmiðum: Að Kreml verði
aftur sú valdamiðstöð sem áður var;
að dregið verði úr áhrifum auðjöfr-
anna; að völd forsetans verði aukin
til að tryggja fullveldi landsins og
öryggi; að olíuframleiðslan verði í
höndum ríkisins og síðast en ekki
síst, að virðing Rússlands á al-
þjóðavettvangi verði endurreist.
72% landsmanna treysta Pútín. Lýð-
ræði er nýlunda fyrir Rússa og þeir
trúa enn á „Zarinn“, keisarann, ekki
á bláfátækan bóndann. Við fyr-
irlítum yfirboðara, sem líta út og
haga sér eins og við sjálf: Krúststjev
og bræðiköstin hans; Gorbatstjov
með valbrána á skallanum og Jeltsín
og hans alþýðlega fyllirísröfl.
Stalín sá aftur á móti til þess, að
hin opinbera mynd af honum sýndi
ekki, að hann var bæði kubbslegur
og bólugrafinn. Pútín
hefur lært af þessu.
Þótt hann sé alltaf í
sviðsljósinu, vitum við
ekki hver maðurinn er.
Hvort hann er nýmóð-
ins tæknikrati eða
gamall njósnari. Sagn-
fræðingurinn Richard
Pipes hefur margoft
bent á, að það sé ekkert
áhlaupverk að koma á
lýðræði í Rússlandi.
Fólk hér í landi þarf og
vill, að einhver verji
það fyrir sjálfu sér.
Uppgangur stalínism-
ans (Stalín er nú í öðru
sæti á eftir Vova hinum fámála) er
raunar ekki bara Pútín að kenna.
Þegar Jeltsín klifraði upp á skrið-
drekann 1991, vissu Rússar ekki, að
lýðræðið byggðist á atbeina hvers
einasta manns, hver sem leiðtoginn
væri. Við erum ekki enn vön þeirri
hugsun, að fari eitthvað úrskeiðis, þá
sé það yfirleitt okkur sjálfum að
kenna.
Frelsið, sem fylgdi „perestrojk-
unni“, og upplausnin eftir hrun
kommúnismans sýndu okkur, að án
fyrirskipana að ofan vorum við ekki
neitt. Hin nýja alræðisstjórn veit nú
sem er, að hún þarf ekki vegleg graf-
hýsi til að njóta virðingar fólksins:
Óttinn við frelsið sér til þess, þörfin
fyrir foringja, sem leiðir okkur
áfram. Við bendum oft á, að Stalín
hafi stjórnað í skjóli annars konar
ótta, óttans við að vera líflátinn, en
sá ótti var þó ekki jafngeigvænlegur
og sá að þurfa að taka sjálfstæðar
ákvarðanir. Við eigum nú svar við
þessari dæmigerðu, rússnesku
spurningu: „Hverjum er um að
kenna“? Sökudólgarnir eru umbóta-
sinnarnir, Gorbatstjov, Jeltsín. Við
annarri spurningu, „hvað skal gera?
er svarið þetta: Aftur til Stalíns og
hans mikla ríkis. Á hans dögum var
fólk að vísu drepið og fangelsað en
hvílíkir sigrar og glæsigöngur!
Vjatsjeslav heitinn Molotov stundi
einu sinni upp úr sér:
„Stalín stýrði okkur
öllum styrkri hendi en
þegar leiðsögnin bil-
aði, fór hver og einn
að syngja með sínu
nefi.“ Sakaði hann
„umbótasinnana“ um
að hafa „sleppt lausu
skrímsli, sem mun
valda samfélaginu
miklum skaða. Það er
kallað lýðræði, mann-
úðarstefna, en er ekk-
ert annað en smá-
borgaraskapur“.
Lítill vafi leikur á
því, að stefna Pútíns
er aðeins uppfærð útgáfa af stjórn
hinnar styrku handar. Rússar, alltaf
jafnundirgefnir, horfa til Kremlar. Á
síðustu árum hafa verið gefnar út
meira en hundrað bækur með lofi og
prís um Stalín. Í einni þeirra segir
Elena Prúdníkova, blaðamaður í
Sankti Pétursborg: „Rússland, sem
hefur verið svipt sínum háu hug-
sjónum, er á fáum áratugum orðið
rotið inn að beini. Eftir að Stalín var
fordæmdur á 20. þingi komm-
únistaflokksins (1956), hefur tilvera
okkar orðið æ tilgangslausari og
skítugri.“ Dímítrí Jazov, marskálkur
og leiðtogi þeirra, sem reyndu að
steypa Gorbatstjov í ágúst 1991, var
pólitískur glæpamaður fyrir áratug
en er nú orðinn að hetju. End-
urminningar hans, „Erfið örlög“,
eru metsölubók. Nú líta margir á
hann sem fórnarlamb: Allir þessir
Krúststjevar, Gorbatstjovar og
Jeltsínar villtu um fyrir fólki og
fengu það til að trúa, að það þyrfti á
að halda óþörfu frelsi.
Svo er þó fyrir að þakka hinni
styrku stjórn Pútíns, að nú á nýrri
öld er fólkið búið að ná áttum.
Hinn innri Stalín
Rússlands
Eftir Nínu L. Krúststjevu
Nína L. Krúststjeva er barna-
barnabarn Níkíta Krúststjevs, fyrrver-
andi forseta Sovétríkjanna. Hún
kennir alþjóðamál við New School
University í New York.
Endurbirt með leyfi The Wall Street Journal
© 2005 Dow Jones & Company, Inc. Allur
réttur áskilinn.
Nína L. Krúststjeva
ÉG er afskaplega ánægður og vona
að ég komist til þess að sækja hann,
segir Sæmundur Pálsson, góðvinur
skákmeistarans Bobby Fischer, um
ákvörðun allsherjarnefndar Alþingis
að leggja fram frumvarp um að
Fischer verði veittur íslenskur rík-
isborgararéttur.
Um það leyti sem fundi nefnd-
arinnar lauk í gær hringdi Bjarni
Benediktsson, formaður allsherj-
arnefndar, í Sæ-
mund og tilkynnti
honum ákvörðun
nefndarinnar.
Nefndin hafði þá
fengið staðfestingu
á ýmsum gögnum
sem Sæmundur
lagði fyrir hana,
m.a. útskrift á
orðaskiptum yf-
irmanns japanska
útlendingaeftirlitsins og formanns
japanska Jafnaðarmannaflokksins,
þess efnis að væri Fischer íslenskur
ríkisborgari yrði hann leystur úr
haldi. Barst nefndinni skrifleg stað-
festing á þessu í gær frá Mizuho
Fukushima, formanni Jafnaðar-
mannaflokksins.
Sæmundur segir að Fischer hafi
reynt að ná í sig í gærmorgun, en
hann hafi þá verið farinn út. „Hann
ræddi svolitla stund við tvíburabróð-
ur minn. Hann sagði Fischer að ég
væri farinn með gögn í Alþingi til
þess að greiða fyrir hans máli og
ríkisborgararétti og hann var mjög
ánægður með það,“ segir Sæmund-
ur.
Verði málið samþykkt á Alþingi,
býst Sæmundur við því að geta farið
út til Japans í næstu viku og fylgt
Fischer þá heim til Íslands. Vonast
Sæmundur til að fá aðstoð við að
fara út því ferðin sé kostnaðarsöm.
„Ég er þakklátur allsherjarnefnd
og íslenskum stjórnvöldum og verð
það ekki síður eftir atkvæðagreiðsl-
una í Alþingi,“ segir Sæmundur
Pálsson.
Kemst
vonandi til
að sækja
Fischer
Sæmundur
Pálsson
þess
-
ann
em
n
haft
un
áreiðanlega verða glaður og þakk-
látur fyrir að það sé þó til eitt ríki í
heiminum sem er óháð öðrum,“
sagði þessi helsti stuðningsmaður
skákmeistarans í Japan.
„Ég var svo glöð að heyra frétt-
irnar,“ sagði Watai við Morg-
unblaðið í gær. Hún sagði Bobby
Fischer hafa lengi þráð að losna úr
varðhaldi og komast til Íslands.
Fyrst hefði hann vonast til að ná því
fyrir síðustu jól og þegar það hefði
ekki gerst hefði hann bundið vonir
við að fá frelsi fyrir afmælisdag
sinn 9. mars sl. Þær vonir hefðu
einnig brugðist.
Hlakkar til að borða
góðan íslenskan mat
„Ég talaði við Bobby í gær og hann
hafði miklar áhyggjur af því hver
niðurstaða Íslendinga yrði. Von-
andi næ ég að flytja honum stóru
fréttirnar á morgun [í dag],“ sagði
Watai sem reiknaði með að koma
með Fischer til Íslands, en síðar
yrði hún að fara aftur til vinnu
sinnar í Japan. Hún sagði Bobby
vera í slæmu líkamlegu ástandi,
hann hefði grennst mikið í varð-
haldinu og hlakkaði mikið til að
borða góðan íslenskan mat.
AP
tch á
n á
klát
nn
ru fyrir
rift af
Jafnað-
Fukus-
a, yfir-
gastofn-
am hjá
fara frá
n ríkis-
and
ar alls-
rs fyrir
reyna á
g ferða-
ðu sem
Það hafi síðan verið gert og þá
komið í ljós að þau skilríki dugðu
ekki. Því hafi verið eðlilegt að
beiðni um ríkisborgararétt kom
fram. Nefndinni hafi síðan tekist að
fá staðfestingar á ummælum jap-
anskra embættismanna.
„Við tökum okkar ákvörðun ekki
eingöngu út frá þessu, heldur einn-
ig vegna þeirra sérstöku tengsla
sem þessi einstaklingur [Bobby
Fischer] á við Ísland. Í öðru lagi
höfðu stjórnvöld lýst yfir velvilja í
garð mannsins með því að gefa út
dvalarleyfi og síðar ferðaskilríki,“
segir Bjarni.
er ríkisborgararétt
embætt-
taðfest

Meira á mbl.is/ítarefni