Morgunblaðið - 13.04.2005, Side 26

26 MIÐVIKUDAGUR 13. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Magnþrungið andrúmsloft var íSkriðu, fyrirlestrasal Kenn-araháskóla Íslands í gær þegarSvava Björnsdóttir lýsti reynslu
sinni af andlegu ofbeldi, líkamlegu ofbeldi og
kynferðisofbeldi og dr. Sigríður Halldórsdótt-
ir, prófessor við heilbrigðisdeild Háskóla Ak-
ureyrar skýrði frá rannsókn sinni á hjóna-
bandsháska. Voru lýsingar og frásagnir á
köflum svo þrungnar erfiðri reynslu og tilfinn-
ingaróti að fjölmargir áheyrendur táruðust og
klökknuðu í þéttskipuðum salnum.
Fyrirlestrar Svövu og Sigríðar voru hluti af
ráðstefnu um heimilis- og kynferðisofbeldi
gegn börnum og unglingum,
sem samtökin Styrkur – úr
hlekkjum til frelsis skipulögðu.
Þar mátti einnig heyra erindi
frá Barnaverndarnefnd, Sam-
tökum um Kvennaathvarf,
Stígamótum, Neyðarmóttöku,
Barnahúsi, Blátt áfram og lög-
reglunni um ólíka reynslu þess-
ara aðila af ofbeldismálum og
hvernig tekið er á þeim.
Rannsókn Sigríðar var svo-
nefnd eigindleg rannsókn, sem í
stað þess að byggjast á spurn-
ingakönnun, byggðist á djúpum
viðtölum við níu konur sem
höfðu gengið gegnum hildarleik
ofbeldis frá hendi maka síns. Að
auki átti Sigríður almenn viðtöl
við 20-30 konur. Byggðist rann-
sóknin á svonefndri fyrirbærafræði þar sem
lögð er áhersla á að sýna veruleikann frá sjón-
arhorni viðmælandans og draga hann fram.
Þannig verður þekking til í gegnum virka
samvinnu viðmælanda og rannsakanda. Var-
aði því Sigríður áheyrendur við því að hún
kynni að klökkna við lesturinn, því sem rann-
sakandi fyndi hún vel fyrir þjáningu viðmæl-
enda sinna.
Í sambandi með púðurtunnu
Sigríður ákvað að rannsaka heimilisofbeldi
í kjölfar rannsóknar sem hún vann á brjósta-
krabbameini, en hún hafði talið að það væri
versta þjáning sem kona gæti lent í. „En þá
sagði ein kona við mig í miðju viðtali: „Sigríð-
ur, veistu það að brjóstakrabbameinið var
ekki neitt, það er sko ekki þjáning míns lífs,“
og þá fór hún að tala um heimilisofbeldið. Þeg-
ar þetta gerðist í annað og þriðja skiptið ákvað
ég að gera rannsókn á heimilisofbeldi.“
Sigríður sagði mikinn þrýsting í samfélag-
inu um að allir ættu að giftast. „En eftir að
hafa rætt við konur sem hafa lent í hjóna-
bandsháska finnst mér ljóst að það eru til
menn sem ættu aldrei að giftast,“ sagði Sig-
ríður og bætti við að hún hefði sérstaklega
áhyggjur af stöðu kvenna af erlendum upp-
runa sem hefðu í mörgum tilvikum ekki það
tengslanet sem gæti hjálpað þeim ef þær
lentu í slíkum háska.
Festast í vef ofbeldis
Rakti Sigríður þá meginflokka sem viðtölin
fóru yfir, en fyrstur þeirra er upphafið, þar
sem konur gera sér grein fyrir því að þær eru í
sambandi með lifandi púðurtunnu.
Upphafið einkennist af því að konur festast
meir og meir í neti ofbeldis sem eykst smám
saman. „Rétt eins og drekafluga sem lendir í
köngulóarvef og þegar hún hreyfir sig festist
hún enn meir,“ sagði Sigríður. „Konurnar
segja allar með mismunandi hætti að ofbeldið
hafi verið þarna en þær hafi lokað augunum
fyrir því. Og konan vonar að ofbeldisatvik
endurtaki sig ekki og notar mikinn tíma og
orku í að byggja upp sjálfstraust mannsins.
Hún trúir orðum mannsins, að hann elski
hana, en ekki athöfnum hans, sem oft lýsa
mikilli grimmd í hennar garð. Á þessu tímabili
grætur konan mjög mikið og er mjög hrædd
við manninn.“
Sigríður nefndi dæmi um konu sem sagði
frá því að maður hafði nefbrotið hana eftir að
þau höfðu verið í samkvæmi og hann vildi fara
heim. „Og hann sagði við hana, „Sástu ekki
hvernig ég lyfti augabrúnunum?“ Og hún
hafði ekki séð það, en þið getið ímyndað ykkur
að þessi kona sem var nefbrotin en engu að
það var
hún upp
og fór m
byggja sj
er rosale
okkur að
Á þess
andrúms
víða um
stadda. Ó
upp í ne
viðtölunu
stoppa s
gráta sam
algjörleg
þögninni
Þessir of
undum a
og börni
þeirra le
einfaldle
Leiðin
„Konan
með sjálf
það innra
leggja all
síður föst í netinu, hvort hún færi ekki að
fylgjast með augabrúnunum. Skilyrðingin
verður meiri og meiri og konan fer að sætta
sig við ýmislegt sem hún hefði aldrei sætt sig
við áður, smám saman. Við þekkjum þetta frá
ofbeldi gegn börnum. Ofbeldið smáeykst þar
til einstaklingurinn áttar sig á því og þá hefst
sjálfsásökunin.“
Þöggunarferli
Annar flokkurinn er ferli niðurbrots, þögg-
unarferli. Þar lýsa konurnar því hvernig mað-
urinn braut þær smám saman niður. „Þar sem
mikið er rætt um einelti má alveg nota það
hugtak vegna þess að í mörgum tilvikum legg-
ur maðurinn konuna virkilega í einelti,“ sagði
Sigríður. „Hann getur verið með fyrirmyndar
framkomu gagnvart flestum eða
öllum öðrum. Þeir eru eins og
smjör við annað fólk, svo enginn
grunar þá um neitt og fólk trúir
þessu jafnvel ekki.“
Tilfinningalegur sársauki
þeirra sem þola heimilisofbeldið
er ólýsanlegur. „Það er ekki til
meiri þjáning og það eru ekki til
margar leiðir til að deyfa þann
sársauka,“ sagði Sigríður. „Í
sjálfsbjargarviðleitninni leita
konur leiða til að deyfa þessa
þjáningu, m.a. með áfengis-
neyslu eða þá að þær fara í
sjálfsmorðshugleiðingar.“
Einn viðmælandi Sigríðar
lýsti niðurbrotinu þannig:
„Hann sneri alltaf öllu á haus og
hvítt var svart og svart var hvítt.
Að lifa þannig stöðugt í einhverri lífslygi er
ótrúlega brjótandi.“
Í klóm dauðans
Niðurbrotið verður smám saman algjört og
segir Sigríður konuna eins og í klóm dauðans,
sem er í raun hástig heimilisofbeldisins.
„Margir hafa spurt mig af hverju í ósköpunum
ég nota svona stór orð og sagt að þetta geti
ekki verið svona slæmt. En þetta er svo
slæmt. Kona sem lifir við heimilisofbeldi er
eins og fangi í eigin ranni.“
Á þessu tímabili viðhefur maðurinn stöðuga
niðurlægingu í orðum og athöfnum, sker á öll
tengsl konunnar við aðra og tekur allt frá
henni. Hún hefur ekkert rými, er algjörlega
aðþrengd. Þessu fylgir ólýsanleg þjáning, sem
samt er ótjáð. „Ófrelsið er algjört og fyrr en
varir deyr lífsgleðin. Því hef ég kallað þennan
samskiptahátt, sem karlmaður er í, sem beitir
kúgun og ofbeldi í hjónabandi sínu, lífsfjand-
samlegan samskiptahátt.“
Ein konan lýsti tilfinningunni svo: „Þetta er
eins og í náttúrunni – Það verður náttúruleg
deyfing þegar sársaukinn nær ákveðnu stigi.
Þá slokknar á öllu. Það fannst mér verst, þessi
slokknun. Því það slokknar ekki bara á sárs-
aukanum, það slokknar á öllum jákvæðum til-
finningum líka, þú finnur ekki lengur til neins
og þú hættir að elska. Það er það versta.“
Sagði Sigríður hið andlega niðurbrot leiða
af sér líkamlegt niðurbrot, því manneskjan er
heild. Þannig veikjast konurnar sífellt meir
líkamlega.
„Hann fékk alltaf svo mikið út úr því þegar
ég grét að ég geri honum það ekki til geðs að
gráta lengur – Ég bít bara á jaxlinn,“ sagði ein
konan. „En hjartanu blæðir.“
Mikilvægt að dæma ekki
Fjórða flokkinn nefndi Sigríður vöknunina,
en hún hefst þegar einhver eða eitthvað kem-
ur konunni til hjálpar. „Hjartað þiðnar og hún
byrjar að finna fyrir tilfinningum aftur. Kon-
an rýfur vítahringinn sem hún hefur verið í og
leitar sér hjálpar á persónulegum grunni eða
faglegum,“ sagði Sigríður. „Ein konan sagði
frá því að hún hefði séð mann sinn draga eina
dótturina milli herbergja á hárinu og sagði:
„Ég sá að hann var að beita börnin ofbeldi og
ég var svo frosin og var svo dauð að ég gat
ekkert gert.“ Svo dæmum við þær og spyrj-
um: „Af hverju gerðirðu ekki eitthvað? Þú
vissir.“ En við megum það ekki. Þær eru svo
dauðar, það er búið að drepa eitthvað inni í
þeim.“
Þessi sama kona hafði alltaf elskað íslenska
hesta og vaknaði að sögn Sigríðar við að sjá
hestastóð. „Allt í einu er eitthvað sem gerist,
Fyrirlestur Sigríðar Halldórsdóttur um
Lokaðar inni í
ofbeldisvítahr
Eftir Svavar Knút Kristinsson
svavar@mbl.is
Mikill fjö
arahásk
Sigríður
Halldórsdóttir
’„Hanút úr þ
geri h
að grá
á jaxli
„En h
SAMKYNHNEIGÐIR
OG BIBLÍAN
Hið íslenska biblíufélag stend-ur nú fyrir nýrri þýðingu áBiblíunni og er gert ráð fyr-
ir því að hún komi út á næsta ári.
Eins og fram kom í Morgunblaðinu í
gær verða gerðar umtalsverðar
breytingar á málfari Biblíunnar í
nýju þýðingunni og felast þær meðal
annars í því að endurskoða niðrandi
orð, sem tengd hafa verið samkyn-
hneigð og taka í auknum mæli tillit
til málfars beggja kynja.
Texti Biblíunnar hefur iðulega
verið notaður til að ala á fordómum í
garð samkynhneigðra. Niðurstaða
fræðimanna er hins vegar sú að sé
texti Biblíunnar skoðaður í ljósi sög-
unnar sé ljóst að þar sé fremur verið
að ræða um ofbeldi gagnvart börn-
um en ást fullvaxinna karlmanna.
Mun orðið „kynvillingur“ því víkja
fyrir öðru orðalagi.
Biblían var síðast gefin út árið
1981. Sem dæmi um breytingar má
nefna eftirfarandi setningu úr 1.
Kórintubréfi, sem hljóðar svo í út-
gáfunni frá 1981: „Hvorki munu
saurlífismenn né skurðgoðadýrk-
endur, hórkarlar né kynvillingar,
þjófar né ásælnir, drykkjumenn,
lastmálir né ræningjar guðs ríki
erfa.“ Í tillögu þýðingarnefndar lít-
ur hún svona út: „Hvorki munu
saurlífismenn né skurðgoðadýrk-
endur, hórkarlar né þeir sem leita á
drengi eða eru í slagtogi við þá, þjóf-
ar né ásælnir, drykkjumenn, last-
málir né ræningjar erfa Guðs ríki.“
Afstaða kirkjunnar til samkyn-
hneigðar hefur verið mjög til um-
ræðu. Á málþingi Prestafélags Ís-
lands og Félags aðstandenda
samkynhneigðra í mars var sam-
þykkt tillaga um að skipa starfshóp
til að semja hjónavígsluritúal, sem
hentaði jafnt gagnkynhneigðum
sem samkynhneigðum hjónum.
Skortur á slíku ritúali hefur verið
ein helsta ástæðan fyrir því að sam-
kynhneigðum hefur ekki fundist
þeir vera velkomnir í kirkjunni og
skipun starfshópsins spor í þá átt að
bæta úr því. Sama má segja um þá
endurskoðun, sem nú á sér stað við
þýðingu Biblíunnar. Það er grátlegt
þegar texti ritningarinnar er notað-
ur til að ala á fordómum og mismuna
þjóðfélagshópum og beinlínis í and-
stöðu við það umburðarlyndi, sem
kristin trú boðar. Það er því tíma-
bært að taka þetta mál til endur-
skoðunar þegar unnið er að þessari
þýðingu, sem er sú ellefta í röð ís-
lenskra biblíuþýðinga. Með sama
hætti ber að fagna því að í nýrri
þýðingu er reynt að „tryggja að
bæði kynin njóti sannmælis“, svo
vitnað sé í orð Guðrúnar Kvaran,
prófessors í íslensku við Háskóla Ís-
lands, sem hefur unnið með Biblíu-
félaginu að hinni nýju þýðingu. Með
þýðingunni er greinilega reynt að
tryggja að allir hópar samfélagsins
njóti sannmælis.
HLUSTAÐ Á RADDIR NEMENDA
Fyrirhuguð stytting náms á fram-haldsskólastigi er umdeild, fyr-
ir margra hluta sakir. Skólameistar-
ar nokkurra framhaldsskóla hafa
gagnrýnt þær tillögur sem fyrir
liggja, sem og talsmenn kennara í
ákveðnum greinum. Nú hafa samtök
framhaldsskólanema jafnframt mót-
mælt áformunum eindregið.
Á fimmta hundrað framhalds-
skólanema kom saman á Austurvelli
í síðustu viku til að mótmæla stytt-
ingu náms í framhaldsskólum. Hags-
munaráð íslenskra framhaldsskóla-
nema stóð fyrir mótmælafundinum,
en það er skipað fulltrúum sex af
stærstu framhaldsskólum landsins.
Létu skipuleggjendur mótmælanna
meðal annars þá skoðun í ljós að mun
vænlegra væri að stytta nám á
grunnskólastigi og að með styttingu
framhaldsskólans réðu sparnaðar-
sjónarmið ferðinni, fremur en hags-
munir nemenda.
Í grein í Morgunblaðinu í gær
nefndu framhaldsskólanemar, sem
blaðamaður tók tali, ýmis rök gegn
þeim hugmyndum sem liggja fyrir
um styttingu náms í framhaldsskól-
um. Viðmælendunum fannst fram
hjá framhaldsskólanemum gengið í
umræðu og stefnumótun um málið
og töldu hættu á að bæði framhalds-
skóla- og háskólanám á Íslandi yrði
gengisfellt. Þeir lögðu áherslu á að
stytting námsins myndi draga úr
valmöguleikum þeirra, auka eins-
leitni skólanna og minnka fjöl-
breytni. Ekki síst höfðu nemendurn-
ir áhyggjur af því að með
samþjöppun námsins gæfist minni
tími fyrir félagslíf, sem væri mikil-
vægur þáttur framhaldsskólaár-
anna. Bentu þeir á að þetta væri
fyrsta skólastigið þar sem nemendur
stunduðu nám og félagslíf á eigin
forsendum og þar eignuðust þeir
vini fyrir lífstíð.
Morgunblaðið hefur fært rök fyrir
því að eðlilegra sé að stytta nám á
grunnskólastigi en framhaldsskóla-
stigi og undir það taka nemendurnir.
„Þessi fyrstu tíu ár eru óttalegt
dútl,“ verður einum að orði og víst er
að mörgum þykir það ekki orðum
aukið. Til dæmis er ærin ástæða til
að hefja tungumálakennslu mun fyrr
en nú er gert og almennt mætti nýta
árin í grunnskólanum mun betur.
Stytting framhaldsskólans er mál
sem snertir allt þjóðfélagið, þar sem
hún miðar að því að stúdentar komi
fyrr út á vinnumarkaðinn. Það snert-
ir kennarastéttina, bæði á grunn- og
framhaldsskólastigi, en vitanlega
fyrst og fremst nemendurna sjálfa.
Núverandi framhaldsskólanemar
eru eðlilegur málsvari þeirra sem
fyrirhugaðar breytingar munu hafa
áhrif á í nálægri framtíð og því er rík
ástæða til að gefa skoðunum þeirra
gaum.