Morgunblaðið - 25.04.2005, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 25. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Auður Laxness var heið-ursgestur á hátíðardag-skrá í Stokkhólmi álaugardaginn í tilefni
þess að á þessu ári eru liðin 50 ár
síðan eiginmaður hennar heitinn,
Halldór Laxness, hlaut bók-
menntaverðlaun Nóbels. Auður
flutti þakkarorð þar sem hún sagði
skemmtilegt að vera komin aftur til
Stokkhólms fimmtíu árum síðar, á
sama hótelið og upplifa sömu góðu
móttökurnar. Hún þakkaði þá virð-
ingu sem minningu Halldórs var
sýnd með dagskránni, en þar komu
fram fræðimenn og listamenn og
gerðu verkum Halldórs Laxness
skil.
Samkoman var samvinnuverk-
efni safnsins Gljúfrasteins, Nóbels-
safnsins í Stokkhólmi og íslenska
sendiráðsins í Svíþjóð. Hún var
haldin í húsi Sænsku Akademíunn-
ar í Gamla Stan í Stokkhólmi, en
þar er Nóbelssafnið einnig til húsa.
Þar eru nú til sýnis málverk af
Halldóri eftir tvær listakonur,
Lillemor Holmberg, sem kynntist
Halldóri sem blaðamaður í Stokk-
hólmi, og Birgittu Liljebladh.
Í apríl eru til sýnis í safninu
nokkrir persónulegir munir Hall-
dórs, m.a. ritvélin hans, pípan og
gleraugu, ásamt margmiðl-
unarstandi þar sem upplýsingar
um ævi skáldsins eru á sænsku, ís-
lensku og ensku og kemur þetta frá
safninu Gljúfrasteini. Guðný Gests-
dóttir, forstöðumaður Gljúfra-
steins, segir samstarfið við Nób-
elssafnið hafa gengið vel og til
standi að halda upp á fimmtíu ára
Nóbelsverðlaunaafmælið á
síðar á árinu, en það var í d
ber árið 1955 sem Halldór
verðlaununum viðtöku í St
hólmi.
Þúsund ára
Íslendingur
Auðu
Fjölmennt var á hátíðardagskrá í Stokkhólmi á laugardag-
inn í tilefni þess að á þessu ári eru liðin 50 ár síðan Halldór
Laxness hlaut bókmenntaverðlaun Nóbels. Steingerður
Ólafsdóttir fylgdist með dagskránni.
Nóbelsskáldið Halldór Laxness.
jafnvel innan árs frá því að
ingin á veðurfari verður,“
Oddur og nefnir Sólheima
sem dæmi um slíkan jökul
Næststærsti hópur jökla
nefndir framhlaupsjöklar
sögn Odds, þess eðlis að jö
sporðurinn styttist án tillit
þess hvernig veðurfar er u
hvert tímabil og gengur sí
skyndilega fram. Segir ha
un framhlaupsjökla vera e
ráðgátum jöklafræðinnar
virðist hegðun þeirra ekki
beinu samhengi við breyti
veðurfari.
„Þriðja gerðin er síðan j
Lengst af í Íslandssögunnihafa íbúar landsins ver-ið því allra hrifnastir efjöklarnir rýrnuðu sem
mest, enda stafaði ekkert gott af
þeim. Þeir voru skelfilegir, frá
þeim komu jökulhlaup og eldgos
sem gengu jafnvel yfir jarðir og
bæir manna. Núna eru menn hins
vegar hrifnir af jöklum af því að
við erum ekki lengur hrædd við
þá. Í dag myndum við því alls ekki
vilja sjá þá hverfa, enda skreyta
þeir óneitanlega landslagið og eru
afskaplega áhugaverð náttúrufyr-
irbrigði,“ segir Oddur Sigurðsson,
jarðfræðingur á Orkustofnun, en
hann heldur fyrirlestur á vorfundi
Jöklarannsóknafélags Íslands í
Norræna húsinu í kvöld kl. 20.
Verðum að ná að lesa upplýs-
ingarnar áður en þær hverfa
Vel má vera ljóst að miðað við
aukna hlýnun jarðar eru jöklar í
hættu, en menn gera ráð fyrir að
það muni hlýna um a.m.k. 2 gráð-
ur á þessari öld. Segir Oddur að
reiknað hafa verið út að með slíkri
hlýnun muni jöklar í stórum drátt-
um vera horfnir eftir tvær aldir og
hefur hann áhyggjur af öllum
þeim verðmætu upplýsingum sem
jöklar landsins geyma. „Þar sem
jöklar geyma svo mikla sögu þurf-
um við að vera búnir að lesa sög-
una úr jöklunum áður en þeir
hverfa. Þetta er eins og að eiga
tölvugögn á diski sem mun eyði-
leggjast eða eiga handrit þar sem
letrið er að dofna. Það verður að
flýta sér að skrá niður það sem er
á diskinum eða í handritinu áður
en upplýsingarnar hverfa,“ segir
Oddur og bendir á að meðal þeirra
upplýsinga sem jöklarnir geyma
séu upplýsingar um veðurfar fyrr
á öldum, bæði hitafar og úrkomu,
auk þess sem þeir geyma upplýs-
ingar um eldgos fyrri alda.
Jöklar bregðast misjafnlega
við breytingum á loftslagi
Í erindi sínu í kvöld mun Oddur
fjalla um afhroð jöklanna að und-
anförnu og sýna hvernig mismun-
andi gerðir jökla bregðast misjafn-
lega við þegar breytingar verða á
loftslagi. Að sögn Odds má í
stórum dráttum skipta jöklum
landsins í þrjá flokka. „Flestir
jöklar eru þess eðlis að þeir bregð-
ast að bragði við breyttu loftslagi,
„Í dag myndum við því alls ekki vilja sjá jökla hverfa, enda skrey
ir Oddur Sigurðsson, jarðfræðingur á Orkustofnun, en á vorfund
jöklanna að undanförnu og sýna hvernig mismunandi gerðir jök
Jöklar geyma sög
Eftir Silju Björk Huldudóttur
silja@mbl.is
FRAMLÖG
TIL HJÁLPARSTARFS
Átta milljónir manna láta lífið áhverju ári vegna fátæktar.Reyndar er skráð dánarorsök
yfirleitt önnur, sjúkdómar á borð við
malaríu, berkla, alnæmi og niðurfalls-
sýki, en rótin liggur í fátæktinni. Fá-
tæktin í heiminum er blettur á mann-
kyninu af þeirri einföldu ástæðu að til
er slíkur auður í heiminum að hæglega
væri hægt að metta þá, sem ekki fá nóg
að borða, og gefa þeim lyf, sem á þurfa
að halda, en hafa ekki ráð á þeim.
Mósambík er eitt þeirra landa, sem
búa við sára fátækt. Eins og fram kom
í grein Önnu Friðriksdóttur í Morg-
unblaðinu í gær eru ævilíkur við fæð-
ingu í Mósambík 40 ár og því er spáð að
sú tala muni lækka á næstu árum
vegna alnæmisfaraldursins í landinu.
Anna bjó í Mósambík í tvö ár og
ákvað að styrkja barn í Mapútó þar
sem hún bjó. Hún hafði samband við
SOS-barnaþorp, sem eru með þó
nokkra starfsemi í Mósambík, og fékk
úthlutað styrktarbarni.
Samtökin SOS-barnahjálp eru ein af
mörgum, sem skipuleggja aðstoð í fá-
tækustu ríkjum heims og á Íslandi
vinna ýmis samtök hjálparstarf, þar á
meðal fyrir börn og má nefna Rauða
kross Íslands, Hjálparstarf kirkjunn-
ar, Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna
og Barnaheill.
Vandamálin kunna að virðast óyfir-
stíganleg og framlag eins manns dropi
í hafið, en það munar um hvern ein-
stakling, sem fær rétta hjálparhönd.
Anna Friðriksdóttir lýkur grein sinni
með því að hvetja almenning til dáða:
„Við Íslendingar erum rík þjóð og
munar flesta ekkert um að greiða mán-
aðarlega lága fjárhæð til hjálparstarfs.
Þótt upphæðin sé ekki há getur stuðn-
ingurinn skipt sköpum fyrir menntun
og framtíð barns í þróunarlandi.“
Morgunblaðið tekur undir það.
VINNUTÍMI UNGLÆKNA
– LOKAFRESTUR
Áratugum saman hefur ungumlæknum á sjúkrahúsum hér á
landi verið þrælað út í fáránlegu
vaktakerfi, þar sem menn eru á vakt
sólarhringum saman án nokkurrar
hvíldar að ráði. Þetta kerfi hefur lengi
verið gagnrýnt harðlega, bæði af ung-
um læknum sjálfum og þeim, sem bera
hag sjúklinga fyrir brjósti og vilja ekki
að ákvarðanir, sem geta varðað líf og
dauða, séu teknar af svefnlausu og út-
keyrðu fólki.
Lítið gekk að breyta vinnutíma ung-
lækna, þrátt fyrir gagnrýnina, þar til
reglur Evrópusambandsins um vinnu-
og hvíldartíma tóku gildi hér á landi.
Vinnutími ungra lækna var reyndar
framan af undanþeginn þeim reglum,
en það breyttist með tilskipun ESB ár-
ið 2000.
Eins og fram kom í frétt Morgun-
blaðsins á laugardag áttu EFTA-ríkin,
Ísland þar með talið, að skila eftirlits-
stofnun EFTA (ESA) áætlun um það
hvernig yrði farið eftir reglunum um
vinnutíma unglækna fyrir 1. ágúst á
síðasta ári. Frá Íslandi hefur hins veg-
ar ekki heyrzt hósti né stuna um það til
hvaða ráðstafana verði gripið til að
hætta að hálfdrepa ungt fjölskyldufólk
á vinnu á spítölum eða hvernig eigi að
vernda öryggi sjúklinganna.
ESA hefur nú sent Íslandi „rökstutt
álit“, sem er á mannamáli lokafrestur
til að gera eitthvað í málinu áður en
ríkið verður dregið fyrir EFTA-dóm-
stólinn. Ísland hefur tvo mánuði til að
gera hreint fyrir sínum dyrum. Nú eru
með öðrum orðum síðustu forvöð að
reka slyðruorðið af íslenzkum sjúkra-
húsum í þessu máli, sem heilbrigðisyf-
irvöld hafa haft mörg ár til að taka á.
KONUR Í ÍRAN
Þegar klerkabyltingin var gerð í Ír-an árið 1979 gerbreyttist staða
kvenna á einni nóttu. Ríki Íranskeis-
ara var vissulega að mörgu leyti gall-
að, en réttindum kvenna þar hafði þó
fleygt fram og höfðu konur til dæmis
haft kosningarétt frá því 1963. Eftir
byltinguna voru settar strangar reglur
um klæðaburð kvenna og allt umhverfi
þeirra breyttist. Halla Gunnarsdóttir
blaðamaður veitir athyglisverða inn-
sýn í heim kvenna í Íran í grein, sem
hún skrifar í Morgunblaðið í gær frá
heimsókn sinni til landsins undir fyr-
irsögninni „Sterkar konur í feðra-
veldi“. Halla rekur þar samtöl sín við
íranskar konur og er þar dregin upp
sterk mynd af ólíkum viðhorfum og
gildum í Vesturlandabúans annars
vegar og Írana hins vegar.
„Íranskar konur eru langt frá því að
vera einsleitur hópur,“ segir í grein
Höllu. „Sumum líkar vel við slæðuna,
öðrum ekki. Sumar biðja þrisvar sinn-
um á dag að hætti shíta múslíma, aðrar
biðja aldrei. Sumar ganga eingöngu í
svörtum fötum, aðrar minna helst á
regnboga, slík er litagleðin.“
Það segir sína sögu um stöðu kvenna
í Íran að fyrir rétti gildir vitnisburður
þeirra aðeins til hálfs á móti vitnis-
burði karla og þegar morð er framið
þarf fjölskylda morðingjans að greiða
fjölskyldu fórnarlambsins helmingi
lægri upphæð ef fórnarlambið er kona.
Það er því athyglisvert að sjá við-
brögðin við spurningunni um stöðu
kvenna í Írak. „Konur og karlar eru
jöfn í Íran. Það eina sem aðskilur okk-
ur er þetta,“ segir einn viðmælandi
Höllu og bendir á fötin sín.
Í greininni er dregin fram óánægja
kvenna með stjórnarfarið í landinu og
stöðu sína þótt viðmælendur hennar
reyni einnig að réttlæta margt, sem á
sér stað. Það kann að vera að konur
séu farnar að sækja í sig veðrið á ný í
Íran. Þær leyfa sér margar að ganga
eins langt í að sveigja reglurnar um
klæðaburð og þær geta og vekur at-
hygli að tveir þriðju hlutar háskóla-
nema eru konur. Þær eru hins vegar
aðeins 11% launþega, búa við mjög
takmarkað sjálfstæði og ekkert bendir
til þess að þeim verði hleypt inn í
valdakerfi landsins í bráð.