Morgunblaðið - 12.06.2005, Síða 24

24 SUNNUDAGUR 12. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
jóns og gripurinn er á safni hans.
Allir þessir gripir, og raunar
fleiri, voru á sýningu í Hönnunar-
safni Íslands 2004 eins og áður var
nefnt. Þó að salurinn við Garðatorg
sé ekki stór hefur verið hægt að
efna þar til sýninga sem henta í hús-
næði af þessari stærð; þar á meðal
er „101 Gull“, sem svo var nefnd.
Þar sýndu 11 gullsmiðir eigin hönn-
un og gullsmíði, mest skartgripi. Ég
saknaði þess að þar vantaði Jens
Guðjónsson, sem telja má „grand
old man“ í þessari grein.
Meðal þess sem telja má alveg
sérstætt í húsgagnahönnun nú á
dögum eru fellihúsgögn Jóhanns
Óla Ásmundssonar. Þeim höfum við
líka fengið að kynnast á sérsýningu í
Hönnunarsafni Íslands haustið
2002.
Hversu hátt á að setja markið?
Er það raunhæft að Hönnunar-
safn Íslands geti orðið gott safn á
fjölþjóðlegan mælikvarða? Aðal-
steinn Ingólfsson, forstöðumaður
safnsins, telur að það sé raunhæft,
en þá verður að setja markið hátt.
En það gerist ekki í ofur venjulegu
húsnæði, jafnvel þótt það sé við
sjálft Garðatorg. Til þess að hægt sé
að setja markið hátt verður að koma
til sérhönnuð bygging. Í niðurstöðu
stjórnarnefndar frá vorinu 2003 tel-
ur hún „að á næstu fjórum árum
þurfi að byggja 1.700 fermetra sér-
hæft hús til handa Hönnunarsafninu
á áberandi stað í Garðabæ, helst í
tengslum við meginás skipulags
Garðabæjar (frá Vífilsstöðum til
strandarinnar við Arnarvog)“.
Ef Hönnunarsafn Íslands á að
standa undir væntingum og vera
lykilbygging í Garðabæ er þó ljóst
að gólfflötur sem nemur 1.700 fer-
metrum er engan veginn nóg.
Sjálfstæð hönnunarsöfn, eða söfn
með hönnunardeildir, eru nú vítt og
breytt um hinn vestræna heim.
Þeim má í aðalatriðum skipta í fimm
flokka:
1. Hönnunarsöfn frá 19. öld, sem að
mestu leyti eru helguð listhandverki
og skreytilist. Dæmi um safn af því
tagi er Viktoria & Albert-safnið í
London og Austurríska listiðnaðar-
safnið í Vínarborg.
2. Byggingarlistasöfn, þar sem
hönnun er sýnd og gaumgæfð út frá
tengslum hennar við húsagerð og
umhverfismótun. Af því tagi eru til
dæmis Byggingarlistasöfnin í
Stokkhólmi og Osló.
3. Sérstakar hönnunardeildir kunn-
ra listasafna, þar sem hönnun er
sýnd og skilgreind út frá forsendum
myndlistarsögunnar. Þekktast
þeirra er MOMA í New York.
4. Vísinda- eða tæknisöfn sem ein-
beita sér að hönnunarferli og tækni-
legum hliðum hönnunar. Brezk bíla-
söfn og eimreiðasöfn eru í þessum
flokki.
5 . Í nýjasta flokknum eru hönn-
unarsöfn svo sem Designmuseum í
London og Museum für Ange-
wandte Kunst í Frankfurt og meðal
verðugra fyrirmynda fyrir Hönnun-
arsafn Íslands telur Aðalsteinn Ing-
ólfsson Listiðnaðarsafnið í Frank-
furt, sem er í nýlegu húsi eftir
bandaríska arkitektinn Richard Ma-
yer. Hann hefur teiknað nokkur
söfn; þar á meðal er Listasafn í Atl-
anta í Bandaríkjunum sem mörgum
finnst vera kórónan á sköpunarverki
hans. Aðalsteinn nefnir einnig De-
signmuseum í London; þriggja
hæða byggingu.
Auðvitað væri freistandi tilhugsun
að geta fengið einhvern hinna nafn-
frægu snillinga í byggingarlist nú-
tímans til að teikna Hönnunarsafn
Íslands. Það eitt út af fyrir sig
mundi sjálfkrafa skapa kynningu og
auka veg safnsins. Hvort sem það
væri Richard Mayer, Jörn Utzon,
Renzo Piano, Gehry eða einhver
annar, kæmi slíkt ugglaust aldrei til
greina nema arkitektinn tæki að sér
verkið „uppá sport“ eins og stund-
um er sagt, og þá vegna sérstöðu Ís-
lands. Ekki er sjálfgefið að allir úr
röð hinna snjöllustu höfnuðu slíkri
hugmynd og ekkert kostar að
spyrja.
Líklegast er þó að málið verði
leyst með samkeppni þar sem bæði
innlendum og erlendum arkitektum
gefst kostur á þátttöku. Ákjósanleg-
ast væri að íslenzkur arkitekt sigr-
aði í slíkri samkeppni með hugmynd
sem markaði tímamót. Við eigum
stuðning vísan hjá góðu fólki og þar
á meðal er Dorrit Moussaieff for-
setafrú sem liðsinnt hefur safninu
og boðizt til að verða því innan
handar.
Hinn forni arfur
Fornt máltæki segir: „Fagur
gripur er æ til yndis.“ Þetta viðhorf,
sem hefur verið Íslendingum í blóð
borið frá því land var numið, hefur
birzt í ótal myndum, jafnvel á öldum
fátæktar og allsleysis. Hönnun er
ekki eitthvert fyrirbæri sem varð til
á síðustu öld; það viðhorf að
skemmtilegra sé að hafa næst sér
hvort heldur er til skrauts í klæða-
burði, eða hluti sem maður hand-
leikur, var arfur frá víkingamenn-
ingunni á Norðurlöndum. Sá arfur
gæti hafa fengið viðbótarnæringu
við náin kynni við fólk á Bretlands-
eyjum, þar sem keltneski arfurinn
bættist við.
Svo háþróað var formskyn manna
á víkingaöld, að enn eru víkinga-
skipin í fremstu röð meðal formfeg-
urstu farartækja í mannkynssög-
unni og væri helzt hægt að segja að
nútíminn hefði komizt upp að hlið-
inni á þeim í hönnun á Concorde-
flugvélinni.
Hönnunararfur okkar er varð-
veittur á Þjóðminjasafninu og þar
skín þessi formræna tilfinning í
gegn, oft skreytt á ýmsa vegu, til að
mynda með útskurði, eða silfursmíð.
Jafnvel var reynt af veikum mætti
að hafa listrænt snið á vopnabúnaði
og þessi listræna hugsun stingur
aftur og aftur upp kollinum fram
eftir öldum.
Ég sé fyrir mér að Þjóðminja-
safnið og Hönnunarsafn Íslands
styðji hvort annað og styrki og
nokkrir framúrskarandi munir
gætu öðru hverju verið á sérsýn-
ingum í Hönnunarsafninu og þá um
leið bent á hina glæstu safneign
Þjóðminjasafnsins.
Á tímabili uppúr miðri síðustu öld
kvað mikið að Sveini Kjarval í hús-
gagnahönnun og hann náði sér-
stæðum, persónulegum svip. Á safn-
inu er þessi frumgerð af stól eftir
Svein frá 1956, en stóllinn fór aldrei í
framleiðslu.
Stál sýnist í fljótu bragði ekki vera
fyrsta efni sem kemur til greina þeg-
ar hanna þarf ruggustól. En því ekki
að reyna það? Þessi tilraun er bráð-
skemmtileg og frumleg. Stóllinn heitir
„Rock’roll“, hannaður 1998 af Sigurði
Gústavssyni.
Hvítmálaður borðstofustóll sem sýn-
ist hversdagslegur í fljótu bragði, en
sérstaða hans liggur í því að hann er
elzti gripur Hönnunarsafnsins í
Garðabæ. Stóllinn var smíðaður í
Reykjavík árið 1911 fyrir spítalann á
Vífilsstöðum.
Fágaður gripur. Uppúr miðri síðustu
öld voru dönsk áhrif í húsgagna-
hönnun sterk, enda voru Danir þá
stórveldi á þessu sviði. Stóllinn læt-
ur ekki mikið yfir sér, en fagurlega
hefur verið unnið að hverju smá-
atriði. Stólinn hannaði Halldór
Hjálmarsson um 1960.
Verðlaunagripur sem
ótal oft hefur komið fyr-
ir sjónir landsmanna í
bókum og blöðum. Stól-
inn hannaði Gunnar
Guðmundsson og var
hann verðlaunaður fyrir
stólinn í München 1959.
Stóllinn heitir
„Uggi“ og hluti
verksins er
símaborð. Þór-
dís Zoëga
hannaði 1991.
Höfundur er rithöfundur og
myndlistarmaður.
Sérstæður gripur, vegglampi í art
deco- stíl, frá um 1937. Lampinn
var framleiddur í Raflampagerðinni.
Húsgögn frá Valbjörk á Akureyri, hönnuð 1961 af Jóhanni Ingimarssyni, Nóa í Valbjörk.
Þau standa sem dæmi um marga góða íslenska gripi frá síðustu öld, sem vantar ennþá á
Hönnunarsafnið. Stólarnir hér að neðan eru hinsvegar allir á safninu.