Morgunblaðið - 27.06.2005, Blaðsíða 18
18 MÁNUDAGUR 27. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÉG VAR að flýta mér, vegurinn
góður og ég að eigin áliti góður bíl-
stjóri. Hvers vegna ekki að aka aðeins
yfir hundrað? Sparaði máske mínútu
eða tvær. Allt í einu blikkandi blá ljós.
Helv. Blönduóslöggan komin. „Þú
ókst nú full hratt, vinur minn,“ sagði
góður kunningi og félagi frá bernsku.
Og það var enginn miskunn, ég skrif-
aður niður og sá fram á
að fá gluggaumslag
bráðum með sekt-
arboði. Þeir peningar
hefðu nú betur farið í
annað.
Stuttu síðar ók ég á
tæplega hundrað. Í
baksýnisspegli sé ég að
bíll nálgast með ógn-
arhraða og var farinn
framúr á örskotsstund.
Ég jók hraðann, mæl-
irinn steig en bíllinn
hvarf. Hvar er nú
Blönduóslöggan, hugs-
aði ég. Það mætti nú sekta þennan.
Ég vonaði að brátt sæi ég blátt blikk-
andi ljós og þessi ökumaður kominn
inn í lögreglubílinn til skýrslutöku.
Smá hefnd fyrir sektina, sem ég þurfti
að borga. Hvers vegna þurfti ég að
verða af með fé, þegar aðrir sleppa?
Ég sofnaði úrillur. Hvers vegna
sleppa sumir en aðrir teknir og látnir
borga fyrir minni yfirsjónir? Hvar er
réttlætið? Í morgunsárið heyri ég
fréttir í svefnrofunum. Ökumaður
missti stjórn á bíl sínum í nótt. Tveir
menn létust, tveir á gjörgæslu. Lög-
regla rannsakar orsök slyssins. Mér
varð hugsað til bílsins, sem í gærkvöld
ók fram úr mér. Var þetta máske sá
bíll? Var það ég sem var sá heppni?
Lægi ég nú máske örkumlaður ein-
hvers staðar, ef ég hefði alltaf fengið
að aka eins hratt og mér sýndist?
Hann hefði verið heppnari þessi öku-
maður, sem nú lá á gjörgæslu, eða var
látinn, ef löggan hefði náð honum og
hann verið sviptur ökuleyfi á staðnum.
Síminn hringir, hver hringir svo
snemma á hátíðisdegi? Ég fæ hjart-
slátt. Var þetta einhver mér nákom-
inn, sem þarna lenti í slysi? Hvar voru
börnin, hvar voru vin-
irnir? En í þetta sinn var
ég heppinn. Það voru ein-
hverjir aðrir en ég sem
fengu svo hræðilega upp-
hringingu. Glannaakstur,
sem endar úti í móa,
bindur enda á líf eða gjör-
breytir lífi á svipstundu.
Ein hringing breytir lífi
margra annarra og setur
það úr skorðum til langs
tíma. Sorgin er ómæld.
Hvers vegna sleppa sum-
ir, en aðrir lenda í slys-
um? Hvers vegna eru
sumir heppnari en aðrir?
Það eru fleiri en ég sem bölva
stundum Blönduóslöggunni. Hún er
umtöluð um allt land fyrir skelegga
framgöngu við að halda niðri hraða.
En er hún ekki að gera góðverk?
Hvað hefur hún bjargað mörgum
mannslífum? Því verður aldrei svarað.
Blönduóslöggan tekur þó engan,
sem ekki ekur vel yfir hundrað og sá
sem er tekinn á 105 km hraða eða
meira mun örugglega oft hafa farið yf-
ir 110 og jafnvel miklu hraðar. Hvað
spörum við á þessum hraða? Örfáar
mínútur sem oft þarf að nota til þess
að ná sér niður eftir meira stress í
ökuferðinni. Og hvað sparast miðað
við hvaða breytingar verða á lífi þeirra
og fjölmargra annarra, sem vegna
augnabliks óaðgæslu lenda á ofsa-
hraða úti í móa? Eftir slíkt munu
margir hugsa. Margir hefðu verið
heppnari ef Blönduóslöggan hefði náð
þeim. Þeir eru líklega vinir í raun.
Blönduóslöggan
Magnús Ólafsson fjallar
um umferðarslys ’Hún er umtöluð umallt land fyrir skelegga
framgöngu við að halda
niðri hraða. En er hún
ekki að gera góðverk?‘
Magnús Ólafsson
Höfundur er sölumaður.
MENNTAMÁLARÁÐHERRA
óskaði eftir því við Ríkisendurskoðun
12. febrúar 2004 að gerð yrði stjórn-
sýslu- og fjárhagsúttekt á Háskóla Ís-
lands. Tilefnið var mikil uppbygging
háskólastarfsemi í landinu og var Rík-
isendurskoðun falið að kanna meðferð
og nýtingu ríkisfjár og
hvort hagkvæmni og
skilvirkni væri gætt í
rekstri Háskóla Ís-
lands.
Skýrsla Ríkisend-
urskoðunar kom út í
apríl 2005 og var helsta
niðurstaða úttekt-
arinnar eftirfarandi:
„Háskóli Íslands er
tiltölulega ódýr í
rekstri miðað við sam-
bærilega evrópska há-
skóla og árangur hans á
mörgum sviðum
kennslu og rannsókna er sömuleiðis
ágætur. Ljóst er hins vegar að mögu-
leikar hans til að þróast sem öflugur
alþjóðlegur rannsóknarháskóli hljóta
að ráðast verulega af því hvaða stefna
í uppbyggingu og stjórnun verður val-
in á komandi árum.“
Í skýrslunni kemur fram að stjórn-
endur Háskólans hafa gætt þess á
liðnum árum að haga rekstri skólans í
samræmi við fjárveitingar og aðrar
tekjur og hefur verið gripið til ýmissa
aðhaldsaðgerða. Hlutfall annarra
tekna en ríkisframlaga er tiltölulega
hátt hjá Háskóla Íslands í samanburði
við erlenda háskóla sem gerður var
samanburður við. Fjárhagsvandi Há-
skóla Íslands er því ekki fólginn í
stöðugum hallarekstri og skuldasöfn-
un heldur er skólanum óhægt um vik
að mæta auknum kostnaði vegna fleiri
nemenda, nýrra námsbrauta og dýr-
ari starfsmanna án þess að það komi
niður á gæðum kennslu og rannsókna.
Mynd 1 sýnir tekjur á skráðan
nemanda í Háskóla Íslands og 8 evr-
ópskum háskólum. Um er að ræða
heildartekjur, bæði fjárveitingu og
sértekjur. Í Háskóla Íslands eru tekj-
urnar 710.000 kr., þær eru hæstar í
Háskólanum í Tromsö
rúmar tvær milljónir
króna en um 1200.000
kr. að meðaltali í hinum
skólunum.
Mynd 2 sýnir fjölda
skráðra nemenda á
starfsmann. Í Háskóla
Íslands og Háskólanum
í Álaborg eru þeir flestir
7,6 en fæstir eru þeir í
Háskólanum í Tromsö
3,5. Í hinum skólunum
eru að meðaltali 5,6
skráðir nemendur á
starfsmann. Kostnaður
við hvert ársverk er lágur í Háskóla
Íslands og hlutfall starfsfólks við
stjórnsýslu, tæknistörf og aðra þjón-
ustu er tiltölulega lágt í samanburði
við aðra skóla.
Í vefriti fjármálaráðuneytisins 9.
júní síðastliðinn er vikið að stjórn-
sýsluúttekt Ríkisendurskoðunar á
Háskóla Íslands. Vart verður sagt að
þar sé málefnalega fjallað um nið-
urstöður skýrslunnar heldur gripið til
sérkennilegra vinnubragða til að rök-
styðja að þrátt fyrir allt búi Háskólinn
ekki við fjárskort.
Í vefritinu er bent á að í stórum
dráttum hafi rekstur Háskólans verið
í jafnvægi á undanförnum árum. Af
þessu megi draga þá ályktun að Há-
skóli Íslands hafi ekki búið við fjár-
svelti. Þá er bent á að frá árinu 1998
til 2004 hafi fjárveitingar til skólans
hækkað um 65% en verðlag hafi
hækkað um 28%.
Um svona röksemdafærslu væri
hægt að hafa mörg orð. Að álykta að
þar sem Háskólanum hafi tekist að
halda sér innan fjárhagsramma búi
hann ekki við fjárskort er mjög und-
arlegt. Hefur ríkisstofnun næga fjár-
muni ef henni tekst að halda sig nokk-
urn veginn innan fjárhagsramma?
Það er rétt að fjárveitingar til Há-
skóla Íslands hafa hækkað um 29% að
raungildi frá 1998 til 2005. Á sama
tíma hefur virkum nemendum fjölgað
um 47% og laun kennara hafa verið
leiðrétt og hækkað meira en laun ann-
arra ríkisstarfsmanna.
Staðreyndin er sú að gengið hefur
verið mjög nærri öllu starfi Háskól-
ans á undanförnum árum til að halda
honum innan ramma fjárlaga. Má þar
nefna að stærri hluti kennslu er í
höndum stundakennara en áður. Val-
námskeiðum hefur verið fækkað, hóp-
ar eru stærri og færri kennslustundir
eru í hluta námskeiða en áður. Þá hef-
ur skort fjármuni til að endurnýja
tækjakost til kennslu og rannsókna.
Samanburður Félags háskólakenn-
ara við önnur aðildarfélög BHM sýnir
að kjör akademískra starfsmanna við
HÍ hafa dregist aftur úr öðrum aðild-
arfélögum BHM á síðustu árum.
Gríðarlegt vinnuálag er á flestum
starfsmönnum skólans þar sem ekki
hefur verið unnt að fjölga föstum
kennurum í takt við fjölgun nemenda
og staðfestir úttekt Ríkisendurskoð-
unar þetta. Nemendur fá góða mennt-
un og rannsóknir eru stundaðar af
krafti við skólann. Stjórnsýsluúttekt
Ríkisendurskoðunar sýnir ótvírætt að
starf Háskóla Íslands gefur íslensku
þjóðfélagi mikið fyrir lítið.
Það eru því kuldaleg skilaboð sem
verið er að senda Háskólanum með
skrifum í vefriti fjármálaráðuneyt-
isins. Því er vart trúað að vefrit fjár-
málaráðuneytisins lýsi viðhorfum
stjórnvalda til Háskóla Íslands. Það
hlýtur að vera metnaður stjórnvalda
að búa vel að helstu menntastofnun
landsins. Við Háskóla Íslands er nú
unnið að því hvernig nýta má skýrslu
Ríkisendurskoðunar til að bæta
starfsemi skólans enn frekar því í
skýrslunni eru ýmsar ábendingar
sem skólinn mun fara eftir. Á sama
hátt hljóta stjórnvöld að taka alvar-
lega ábendingar og tillögur sem
koma fram í skýrslu Ríkisendurskoð-
unar og til þeirra er beint um eflingu
Háskóla Íslands.
Kuldaleg skilaboð
Ingjaldur Hannibalsson fjallar
um skýrslu Ríkisendur-
skoðunar um Háskóla Íslands ’Staðreyndin er sú aðgengið hefur verið mjög
nærri öllu starfi Háskól-
ans á undanförnum ár-
um til að halda honum
innan ramma fjárlaga.‘
Ingjaldur Hannibalsson
Höfundur er prófessor við Háskóla
Íslands og formaður fjármálanefndar
háskólaráðs.
Mynd 1: Tekjur á skráðan nemanda
0
500
1000
1500
2000
2500
Jo
en
su
u
Ti
lb
ur
g
Lu
nd
ur
A
be
rd
ee
n
U
pp
sa
lir
Þ
ú
s
u
n
d
ir
k
ró
n
a
Mynd 2: Skráðir nemendur á starfsmann
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Ti
lb
ur
g
Lu
nd
ur
Jo
en
su
u
Up
ps
al
ir
Ab
er
de
en
GOTT velferðarkerfi er ein af for-
sendum blómstrandi þjóðlífs. Þar
sem velferðarkerfið er best, á Norð-
urlöndum, hefur verkalýðshreyfingin
verið sterkust. Sterk hreyfing laun-
þega og kjarasamningar hennar við
atvinnurekendur eru hornsteinar á
íslenskum vinnumarkaði. Víðtækt
samstarf um uppbyggingu og
framþróun atvinnulífsins hefur átt
sér stað milli aðila vinnumarkaðarins
og í samræðum þeirra við ríkisvaldið.
Þannig skapast sátt um framþróun
og velferð. Var það þetta sem Hall-
dór Ásgrímsson átti við í þjóðhátíð-
arræðu sinni 17. júní? Ekki gat ég
skilið það svo. Mér varð frekar ómótt
að heyra ráðherrann tala um sam-
félagslega ábyrgð fyrirtækja, „að
nýta hagnað til að byggja upp“… „að
þau taki þátt í mikilvægum málum á
sviði menningar og velferðar.“ Eiga
fyrirtæki að meta hvar skórinn
kreppir? Á listin, menningin og vel-
ferðin að vera háð mati og velvilja
auðmagnsins? Eiga bankarnir að
ákveða það hvort og hvaða menning
skuli ríkja, eða eins og bankaráðs-
formaðurinn orðaði það
við opnun Klink og Bank,
„… þið fáið styrk núna og
… ef þið standið ykkur …
þá kannski verður fram-
hald …“ Á Baugur Group
eða Actavis Group,
Landsbankinn eða VÍS að
ákveða hvað okkur er
fyrir bestu í velferð-
armálum? Er forsætis-
ráðherrann að leggja það
til, að við hin eigum að
vera uppá samúð fyrir-
tækjanna komin í „mik-
ilvægum málum á sviði
menningar og velferðar“?
Hver á að meta hvað og
hvernig?
Samúðin er yfirstétt-
arfyrirbæri. Verkalýðs-
hreyfingin lætur sér ekki
nægja samúð með lít-
ilmagnanum, hún stendur
með honum, finnur til samkenndar.
Frelsi – jafnrétti bræðralag, er okkar
pólitík. Þessi þrjú orð saman mynda
hinn siðferðilega grunn í hugsjónum
íslenskrar og alþjóðlegrar verkalýðs-
hreyfingar og jafnaðarmanna á öllum
sviðum mannlífsins. Hugmyndir
Halldórs Ásgrímssonar eru fráleitar,
vondar og ólýðræðislegar í því sam-
hengi. Hugtökin jafnrétti og jöfnuður
tjá viljann til að skipta upp á nýtt,
jafna hlutdeildina. Jafnréttið er for-
senda frelsisins, einnig frelsisins til
að tjá sig á vettvangi menningar og
lista, óháð velvilja eða samúð auð-
magnsins. Enginn getur verið frjáls
sem er órétti beittur og enginn er
heldur frjáls meðan aðrir eru órétti
beittir. Skorturinn á frelsi og þráin
eftir frelsi var drifkraftur verkalýðs-
hreyfingarinnar í árdaga. En það var
ekki frelsi einstaklingsins til að gæta
eigin hagsmuna heldur það frelsi sem
aðeins verður sótt og notið með öðr-
um. Það frelsi sem fylgir því að allir
geti valið sér leiðir í lífinu án þess að
vera hindraðir af félagslegri stöðu,
uppruna, efnahag
eða kynferði eða
þurfa að vera uppá
samúð kominn. Þetta
er spurning um
mannréttindi en ekki
samúð.
Velferðarkerfið í
heild sinni er mik-
ilvægasti árangur
hinnar pólitísku
hagsmunabaráttu
launafólks. Þetta
kerfi þarf að vernda
og styrkja með sam-
félagslegu átaki til
þess að tryggja ný-
sköpun á sviði at-
vinnu- og þjóðlífs,
menningar og lista.
Við viljum samfélag
þar sem allir njóta
góðra lífskjara og
lífsskilyrða. Hug-
myndafræðileg endurnýjun í ís-
lenskri pólitík er löngu tímabær.
Hugmyndir forsætisráðherra eru úr-
eltar og afturhaldssamar. Það þarf
nýjar áherslur þar sem leikreglur og
jafnræði koma í stað geðþótta-
ákvarðana stjórnvalda eða fyrir-
tækja eins og forsætisráðherra virð-
ist boða, ef marka má ræðu hans 17.
júní. Það þarf pólitík sem þjónar
hagsmunum fólksins, fyrst og
fremst, því málið snýst um samfélag
manna eins og orðið „sam-félag“ vís-
ar til. Þar eiga fyrirtækin ekki að
hafa úrslitaáhrif á gang mála. Ekki
þarf að fjölyrða hér um mikilvægi
öflugra fyrirtækja fyrir land og lýð.
Að þau séu aflögufær til samfélags-
ins er af hinu góða, en það er sam-
félagsins að ákveða með hvaða hætti
farið sé með þá skattalegu framlegð.
Um það ætti ærleg þjóðhátíðarræða
að fjalla.
Ætlar forsætisráðherrann
að framselja velferðina?
Skúli Thoroddsen fjallar um
ræðu forsætisráðherra og
velferðarsamfélagið
’Hugmyndirforsætisráð-
herra eru úrelt-
ar og aftur-
haldssamar.‘
Skúli Thoroddsen
Höfundur starfar sem
framkvæmdastjóri
Starfsgreinasambands Íslands.
Rakarastofan
Klapparstíg
S: 551 3010
Hair play frá
Rakarastofan
Klapparstíg