Mánudagsblaðið - 26.05.1980, Blaðsíða 5

Mánudagurinn 26. maí 1980
Mánudagsblaðið
5
Þó að ísland sé búið að
vera lýðveldi í nærri 36 ár
hefur almenningur hér á landi
ekki kosið ferseta nema tvisv-
ar. Árið 1952 voru þrír fram-
bjóðendur, Ásgeir Ásgeirs-
son, séra Bjarni Jónsson og
Gísli Sveinsson. Árið 1968
voru frambjóðendur tveir,
Kristján Eldjárn og Gunnar
Thoroddsen. Þessar tvennar
kosningar voru athyglisverðar
fyrir ýmissa hluta sakir. í
báðum tilfellunum misstu
stjórnmálamennirnir öll tök á
þróuninni. Og það má í raun-
inni merkilegt heita svo mjög
sem flokkshyggja og flokks-
pólitík hafa vaðið uppi ér á
landi. Reyndar voru stjórn-
málamennirnir síður en svo
glaðir yfir þessari þróun. Þeir
höfðu áreiðanlega hugsað sér,
að forsetaembættið yrði póli-
tískt bitbein eins og flest ann-
að í þessu þjóðfélagi. Forseta-
efnin yrðu uppgjafapólitíkus-
ar og og flokksstjórnirnar
ákvæðu hverjir færu í fram-
boð. Forsetinn skyldi hafa
pólitískan lit, en ekki vera
semeiningartákn þjóðarinnar.
Mér er nær að halda að ráða-
menn allra flokka hafi verið
sammála um þetta, og sér-
staklega um það, að sjálfsagt
væri, að forsetinn væri valinn
úr hópi stjórnmálamanna.
Einn stjórnmálamaður lét svo
um mælt, að forseti, sem ekki
hefði verið stjórnmálamaður,
væri eins og skipstjóri, sem
ekki kynni á kompás. Það er
enginn vafi á því, að stjórn-
málamenn allra flokka höfðu
fullan vilja á því, að draga
forsetaembættið niður í póli-
tíska svaðið eins og flest ann-
að í þessu landi. Þeim fannst
það fjarstæða, að atvinnu-
stjórnmálamennirnir, sem
hafa allskonar fríðindi um-
fram sauðsvartan almúgann,
hefði ekki iíka einkarétt á for-
setaembættinu.
En svo undarlega brá við,
að stjórnmálamennirnir
misstu þetta út úr höndunum
á sér. Þeir höfðu haldið, að
hinir óbreyttu kjósendur
flokkanna yrðu sauðtryggir
eins og fyrri daginn og myndu
hlíða öllum skipunum að
ofan í blindni. En þetta fór á
annan veg. Það varð uppreisn
hjá hinum almenna kjósanda.
Það skeðu þau undur og
býsn, að hann dirfðist að
óhlíðnast skipuninni að ofan
og kjósa eins og honum sjálf-
um sýndist. Sá draumur var á
enda, að atvinnustjórnmála-
menn einir væru sjálfkjörnir í
forsetaembættið. Og enn í
dag eru stjórnmálamenn í öll-
um flokkum hálffúli yfir
þessu. Það var stundum dá-
andstæðingum Alberts Guð-
mundssonar og Vigdísar
Finnbogadóttur, en ég held,
að þetta sé ekki vel séð hjá al-
menningi nú, og kunni að
hafa þveröfug áhrif við það,
Ajax skrifar
sem ætlast var til. Hve lítið
pólitíkin hefir að segja í þess-
um kosningum sést best á því,
Albert Guðmundsson á án
efa mikið fylgi á Reykjavíkur-
svæðinu. Þar er hann mjög
vinsæll og á stuðningsmenn í
öllum flokkum. Hann á einn-
ig talsvert fylgi úti um land,
þó að óvinir hans séu að
reyna að spilla fyrir honum
með því að halda því fram að
hann sé of mikill Reykvík-
ingur og andstæðingur dreif-
býlisins. Svo eru einstaka
Sjálfstæðismenn reiðir
FORSETA-
KOSNINGAR
lítið gaman að tala við
almenna kjósendur í fyrri for-
setakosningum. í öllum
flokkum varð vart við upp-
reisnaranda gegn stjórnmála-
mönnunum, sem rétt einu
sinni ætluðu að fara að segja
kjósendum fyrir verkum og
hugsa fyrir þá og segja þeim,
hvaða forsetaefni þeir ættu
nú að kjósa. Atvinnustjórn-
málamennirnir gera sér fæstir
nokkra grein fyrir því, hvern-
ig almenningur lítur á þá. Þeir
telja sjálfsagt, að fólkið í
landinu líti á þá sem ofur-
menni eða hálfguði, enda má
glöggt sjá þetta af fasi þeirra
sumra. Þeir vilja láta það
sjást, að hér séu engir meðal-
menn á ferð. En sannleikur-
inn er bara sá, að stór hluti
þjóðarinnar lítur á þá eins og
hverja aðra miðlungsmenn,
sem fyrir heppni hafa komist í
aðstöðu til að krækja sér í
allskonar friðindi. Þetta á
sinn þátt í því, að tilraunir
stjórnmálamanna til að gera
forsetaembættið pólitískt
hafa farið út um þúfur. í und-
anfarandi forsetakosningum
hafa stjórnmálaflokkarnir
riðlast. Og þá má ætla, að í
kosningunum nú í ár hafi þeir
lært eitthvað af reynslunni.
Að minnsta kosti hefur fram
til þessa ekki borið mjög mik-
ið á því að þar gætti pólitískra
viðhorfa. Að vísu hefur borið
dálítið á þessu aðaliega hjá
að
ser
allir frambjóðendur eiga
talsvert fylgi í öllum
stjórnmálaflokkum. Þetta er
svo sem ckkert undarlegt, því
að frambjóðendurnir sem til
greina koma eru allir hið
mætasta fólk, sem eflaust
myndi gegna embættinu með
sóma, eins og þrír fyrstu for-
setar lýðveldisins hafa gert.
Það er að miklu leyti út í
bláinn að vera að spá um úr-
slit forsetakosninganna á
þessari stundu, því að enn er
kosningabaráttan ekki komin
í fullan gang, þó að skriður sé
að komast á hana. Að vísu
hafa prófkjör farið fram á
allmörgum vinnustöðum
bæði í Reykjavík og úti á
landi. Þau gefa kannski dá-
litla vísbendingu um stemmn-
inguna í augnablikinu en
heldur ekki meira. í flestum
prófkjörum hafa þau Guð-
laugur Þorvaldsson og Vigdís
Finnbogadóttir verið efst, svo
að sumir hafa dregið þá álykt-
un, að aðalbaráttan muni
standa milli þeirra. Annars er
það svo, að mikill fjöldi kjós-
enda er enn ekki búinn að
gera það upp við sig hvern
þeir ætla að kjósa. Ég gæti
vel trúað því að um helmingur
kjósenda sé enn alveg óráð-
inn. Það veltur því ansi mikið
á því, hvernig frambjóðend-
urnir standa sig í kosninga-
baráttunni, sem framundan
er.
honum vegna stuðnings hans
við núverandi ríkisstjórn. Ég
hugsa ól, að þessi áróður gegn
honum hafi ekki mikil áhrif.
Guðlaugur Þorvaldsson á
án efa verulegt fylgi víða um
land. Sterkastur er hann lík-
lega í Reykjaneskjördæmi, en
þaðan er hann ættaður og
margir líta þar á hann sem
sinn mann. En hann á líka
mikið fylgi úti á landi t.d. á
Akureyrarsvæðinu.
Pétur Thorsteinsson er lík-
lega mestur heimsborgari af
frambjóðendum. Mikinn
hluta starfsæfi sinnar hefur
hann dvalist utanlands í utan-
ríkisþjónustunni. Þetta
veldur því, að hannhefur ekki
verið mjög þekktur hér
heima. En Pétur nýtur mikilla
vinsælda þeirra, sem þekkja
hann og hann á um sig hóp
harðsnúinna stuðnings-
manna.
Vigdís Finnbogadóttir á
áreiðanlega fylgi um allt land.
Hún fær atkvæði margra
kvenna, en auðvitað ekki
aiira. Ég held að áróðurinn
um að hún hafi verið vinstri
sinnuð í gamla daga, hafi ekki
mikil áhrif.
Þetta er allt ágætt fólk, sem
þarna er um að velja. Vand-
inn er bara sá, að gera upp á
milli þess.
Við veltum því kannski bet-
ur fyrir okkur þegar lengra
líður á kosningaslaginn og
línurnar fara að skýrast.
AJAX
íslensk stjórnmál
— ritstjórnargrein án orda