Mánudagsblaðið - 02.11.1981, Blaðsíða 6

6 MÁNUDAGSBLAÐIÐ, 2. nóv. 1981
2. nóv. 1981 MÁNUDAGSBLAÐIÐ 7
Það er sagt, að leikritið Jói, hafi
verið frumsýnt í tilefni árs
fatlaðra. Um þetta eru allir
sammála, utan höfundur, sem
samdi leikverk sitt áður en búið
var að lýsa yfir ári fatlaðra.
Reyndar hlýtur hver og einn sent
hugsar að sjá að þetta verk er ekki
samið með hið almenna neyðaróp
„þroskaheftra” á vörum og
reyndar ristir það furðu grunnt á
því sviði. Það er nefnilega
staðreynd að Kjartan Ragnarsson
er ekki sérmenntaður á sviði
þroskaheftra um þau efni skrifa
menn ekki að gagni nema sú
sérmenntun sé fyrir hendi.
Hins vegar útilokar það ekki, að
höfundi tekst stórvel í verki sínu,
kemur þar fram sjónarmiðum sem eru
Leikfélag
Reykjavíkur:
Jói
Höf. og
Leikstjóri:
Kjartan
Ragnarsson
Kjartan
Ragnarsson
kann nú
manna best
til leikgerðar
á íslandi
í senn áhrifarík og athyglisverð. Jói er í
rauninni ekki „vitlausari” en gengur
og gerist, heldur meira blátt áfram en
alveg normal maður, framhleypinn og
óðamála, einlægur og hreinlyndur og
það sem við köllum í daglegu máli
naive. Um andlega fötlun er vart
að ræða, engin köst né önnur einkenni ’
slíkra manna. Það var því dálítið
kyndugt að heyra allan þann andlega
gusugang, sem ausið var yfir menn á
frumsýningarkvöldinu, er sjálf-
menntaðir sýkologar, jusu úr nægtar-
brunnum visku sinnar og samúðar
varðandi andlegt ástand Jóa. Kjartan
Ragnarsson kann nú best til leikgerðar
á Islandi. Orðlipurð hans er þvílík,
tímaskyn og efnisval að ætla mætti að
gamalreyndur maður fjallaði um
yrkisefni hans hvort heldur hann
beitir kímni eða alvöru á sviðinu.
Kjartan veit hið gullvæga, sem of
NÝTT
LEIKVERK
TÖKST
STÖRVEL
Jóhann Sigurðsson sem Jói og Þorsteinn Gunnarsson: Bjarni
fáir höfundar skynja alls ekki. Það er
sú staðreynd, að hann er ekki
sérfræðingur í hinu ýmsa sem hann
skáldar um og hann gerir engar kröfur
í þá átt. Þess vegna eru verk hans
leikverk en ekki fyrirlestrar og það
eitt gefur verkinu gildi. Jói er fremur
létt til uppfærslu. Það útheimtir ekki
sérlega áreynslu af leikara hálfu né sviðs-
manna. Hlutverkin eru ósköp einföld,
manngerðir óbrotnar og vandamálin
hversdagsleg. Jói gæti eins vel verið
óstýrilátur piltur, dálítið öfgakenndur
og óhemju barnalegur, aldrei hættu-
legur nema í nauðgunaratriðinu, sem
má að vissu leyti kenna Maggý, sem
kemur á sinn hátt ögrandi fram. Og
vissulega má deila um hvort þeirra er
brjálaðra, Jói eða Maggy, eftir það
atriði.
Leikstjórn Kjartans er vissulega
góð, en oft skyggir ágæti verksins á
hæfileika leikaranna í heild, t.d. undir
lok þátarins, sem er fyrir hlé. Þar
mistekst leikurum hrapalega, leikur-
inn dettur niður, áhugi áhorfandans
dvínar. Af leikurum er Jóhann
Sigurðarson eftirtektarverðastur.
Sú klisja að hann minni á Lenna í verki
Steinbecks er út í bláinn. Jóhann er
alveg sjálfstæð persóna, þó báðir séu
stórir og og skapar umræðuverða
persónu á sviði. Er ástæða til þess að
óska þessum unga manni til hamingju
með þessa frumraun. En bestan leik
kvöldsins er að finna hjá Sigurði
Karlssyni, Dóra, sem nú slæt í gegn í
gyrsta sinni á sviði. Þetta er ein
erfiðasta persóna verksins, mest í hana
spunnið og fjölbreytilegust en
Sigurður skapar þarna eftirminnileg-
an karakter, beinlínis svífur á köflum
langt ofar hinum. Hönnu Maríu
Karlsdóttur, Lóa, tekst ekki eins vel
að túlka systurina og húsmóðurina,
framsögnin oft hranaleg og líku máli
gegnir um hreyfing., hennar.
Leikendur okkar virðast eiga erfitt
með að tileinka sér grace á sviði, þaðv
erða oftar en ekki tómar eftirlíkingar,
sem kemur glöggt fram hjá Elfu
Gísladóttur, Maggý, sem er fremur
snotur en tilþrifalaus stúlka, treystir
um of á meðfædda fegurð án tillits til
hæfileika. Þorsteinn Gunnarsson
Bjarni, leikur hér í hlutverki, sem er
ósköp lítilfjörlegt og langt fyrir neðan
hans hæfileika. Guðmundur Páls-
son, pabbinn, fumar á sviðinu án
tilþrifa, eins og í leit að hlutverki. Þáer
eftir ótalinn Jón Hjartarson,
Superman en um leik hans er best að
hafa sem fæst orð.
Jói er sennilega eitt af betri verkum
höfundar, undirtektir mjög góðar en
það gekk ekki snuðrulaust á
frumsýningu eins og alvöruleikhús-
fólk sér.
A.B.
Að kyssa
leikhúss-
menninguna
bless
Saga Jónsdóttir
og
Sigurður Skúlason
í hlutverkum
Hvað vakir elginlega
fyrir leikhúsinu?
Það er tiltölulega auðvelt að
setja upp gamanleik eins og þann
sem við sáum í kvöld og enn
auðveldara að fá áhorfendur til
þess að hlæja eða brosa. Mörgum
finnst þá að tilganginum sé náð
en það er bara almennur missk-
ilningur, einhverskonar general
sannleikur, sem heimfæra má
upp á hvern einasta farsa án tillits
til listræns gildis hans enda vakti
ekkert fyrir höfundi annað en að
kitla hláturstaugarnar. En þó
kemur manni annað í hug þegar
maður hefir eytt heilli kvöldstund
i að horfa á Feydeau.
Þetta verk, Hótel Paradís, var og er
tilraun höfundar til þess að vera
fyndinn og skemmta á listrænan hátt
en verður seint skoðuð sem farsi
heldur grafalvarleg tilraun höfundar
til þess að fletta ofan af hræsni
samtíðarmanna sinna og sé hún
skoðuð nánar hefur hún alla þá kosti til
að bera, þótt hér hafi leikstjóri lagt sig í
líma við að draga úr þeim kostum og
sýna aðeins þunnt yfirborð gaman-
seminnar. Semsagt, við sáum í kvöld
þá útgáfu þessa verks, sem Feydeau
vildi síst sýna okkur, einfalda og
útþynnta mynd af kokkálaða eigin-
manninum hinni skjálfandi hetju
svefnherbergisins. Það má segja
höfundi til hróss að hann er býsna
fyndinn á köflurn enda gefur
hugmyndin ekki tilefni til annars enöll
sú fyndni e"r í dag heldur þvælt efni og
hefur glatað miklu af þeim sjarma sem
áður var alls ráðandi.
Leikstjórn Benedikts Arnasonar
er fálmandi og átakalaus; hann byggir
allt á gömlu formúlunni án þess að
koma að franskri kimni og frönsku
delecacy svo nokkru nemi, hreyfingar
flestra leikaranna verða stirðbusaleg-
ar, gjörsamlega sneyddar öllu frönsku
háttalagi. Þetta gæti eins verið
íslenskur sjóaraleikur eins og franskur
framhjáhaldsleikur svo ófranskar eru
allar persónuskapanir. Það er ekki nóg
hjá Benedikt að skapa hið ytra
umhverfi en skilja sálina eftir...
Typurnar eru allar misheppnaðar,
ekki síst þaulvanirfarsaleikarareins og
Þjóðleikhúsið:
Hótel Paradís
Höf.: G.Freydeau
Leikstjóri:
Benedikt
Árnason
Árni Tryggvason, sem kemur ekki
nærri hlutverki sínu, Róbert sem er
eins og úti á þekju, Bessi kemur
einstaka sinnum nokkuð nálægt
kröfum höfundar en það er ósköp
tilviljanakennt og svo er það þessar
standard revíutýpur Gísli, stelpurn-
ar, Randver et.al. Þó verður að
undanskilja Sigríði Þorvaldsdóttur
sem sýndi furðu mikinn skilning á
verkefni sínu, meira að segja skar sig
úr öllum þeim professional leikkröft-
um sem þarna gengu af hluverkum
sínum næstum dauðum.
Eg er hræddur um að Sveinn
Einarsson hafi farið síðuvillt í
sænskum uppslætti sínum um tilgang
leikhússins, fjölbreyttni þess og
víðsýni. Hann er nú á góðri leið með að
drepa niður frumsýningar Þjóðleik-
hússins með meðfæddu frjálslyndi.
Og þegar slöttólfshátturinn er orðinn
allsráðandi bæði í sal og á sviði getum
við kysst alla leikhúsmenningu okkar
bless.
Þetta er ekki leikhús, að tarna.
A.B.
„Ljöðið sækir á
mann eins og
Einar Ben á
drukkna heildsala
áður en þeir
byrja að gráta”
Frá Eyrarbakka. Það er klassi yfir þessum sandblásna bæ þar sem allir hlutir
voru upp á líf og dauða.
f París. Um París sagði Jónas: Það á ekki að útskrifa menn úr grunnskólum,
nema þeir hafi komið norður í Diskó (á Grænlandi) og til Parísar. Eg
fer þangað í endurhæfíngu einu sinni á ári, það er að segja til Parísar, en
þar liggja straumaskil menningarinnar og þú kemur þér upp
nægjanlegri vanmetakennd til að mola þig í heilt ár. Mikið af list okkar
er á lágu plani, vegna þess að menn halda sig í búrinu og halda að
heimslistin sé þar, innan um þurran kost og sultukrukkur. í Diskó, en
þar hefi ég verið þrisvar, stundar náttúran sjálf listsköpun og
uppákomur, og sá sem þar kemur í fijgru veðri, hefur aðra viðmíðun í
listum og hugsun allri.
MED SAND I AUGUM
í byrjun nóvember mánaðar
kemur á markað ný ljóðabók eftir
Jónas Guðmundsson, og mun það
vera 16. bók höfundar, sem jafnan
hefur mörg járn í eldinum. Við
hittum Jónas að máli yfir kaffi-
bolla á Hótel Borg og inntum
hann nánar eftir hinni nýju bók,
og ýmsu öðru og sagðist honum
svo frá:
Já það er rétt hjá þér, ég verð með
ljóðabók núna, en ég hefi annars átt
heldur örðugt uppdráttar sem ljóða-
skáld. Fyrir mig sjálfan er ljóðið þó
áhugavert form, því ekkert form í
bókmenntum stendur nær málverk-
inu, nema ef vera kynni skýrslur um
fjárkláða og árbók landbúnaðarins, en
þar er einnig unnið með skipulögðum
hætti.
I ljóðinu reynir á alla angist manns-
ins, eins.og í málverkinu, og þú færð
ekkert kaup annað en hina fávíslegu
tilfinningu, að halda að þú hafir náð
árangri.
-Hvaða stefnu fylgir þú?
-I þessari bók yrki ég kvæði eins og
Þjóðviljinn og Morgunblaðið vilja
hafa kvæði. Yrki opið. Að vísu tekst
mér ekki að ná því innihaldsleysi, sem
flest í því að lýsa því, þegar
strætisvagn kemur eftir Túngötunni á
hægri ferð og hverfur inn í Suðurgöt-
una. En samt. Þetta form hentar í
vissri andstöðu.
Bókinni má skipta í þrjá kafla. Er
fyrsti kaflinn um mannlífið á Eyrar-
bakka, eins og það var, áður en það
fékk mótorog benzín. Í rauninni hefur
Rætt við
Jónas
Guðmundsson
rithöfund og
listmálara um
nýja Ijóðabók
það þó ekki breyst harla mikið, því enn
er allur útvegur viðsjárverður þaðan
og enn á þar heima fólk með dimma
sorg í augunum, og sandurinn þyrlast
upp og fægðar rúðurnar breytast í
matt gler. Lífið er nefnilega
sandblásið þarna, salt og hafið skýtur
fuglsbringum, ellegar reiðir hnefana.
Annar og þriðji kaflinn fjalla um eitt
og annað, sem mér var hugleikið, það
væri of mikið steigurlæti að nefna
þetta heimspeki, en ljóðskáld eru þó
um það bil að verða eina stéttin sem
veltir fyrir sér öðrum andlegum verð-
mætum en peningum, og reynir að
hugsa djúpt.
Annars er of mikið sagt að ljóðskáld
sem slík séu lengur til, þótt talsvert sé
ort af kvæðum. Meðan skáldin voru
einu fjölmiðlarnir höfðu þau mikil
áhrif. Og fullyrða má að þær
félagslegu umbætur sem orðið hafa í
þessu landi, hafi fyrst verið settar fram
í óskiljanlegum kvæðum eða bókum.
Skáld fóru áður með völd.
-Seljast ljóðabækur á jólamark-
aði?
-Það selst alltaf eitthvað af ljóðum.
Þó ekki í samanburði við svokallaðar
ævisögur, eða segulbandsbækur um
bilaða menn á einhverju sérstöku
sviði. Fólk vill kaupa auðmýkinguna
og fá hana í jólagjöf og nefnir gjarnan
bersögli. Bækur um drauga seljast líka
alltaf vel.
Um ljóðin gegnir dálítið öðru máli.
Það þarf nefnilega að lesa ljóð á sér-
stakan hátt. Helst þarf lesandinn eig-
inlega að vera skáld lika, ef vel ætti að
vera. Nú segja má, að ljóðið eigi fáa
óvini, en trausta, en svo gleymast
ljóðin og ný koma í staðinn, sum eru
jörðuð í kvæðasöfnum sem koma út í
Svíþjóð, eða í Sovétríkjunum, en þar
eru menn iðnir að gefa út kvæði eftir
Lappa, íslendinga og^ Húgenotta.
Aðra framtíð á ljóðið á Islandi ekki í
bili, eftir að hafa borið fyrir augu
örfárra manna.
-Á hverju lifa skáld á íslandi?
-Sú tíð er liðin, að kvæðagerð var
atvinnugrein í venjulegri merkingu
þess orðs. Skáldinortu þáfyrirþásem
áttu peninga og gátu séð þeim fyr:r
framfærslueyri. A vorum dögum er
þetta ekki lengur hægt. En skáld, eða
ljóðskáld fá ýmsa styrki, og verja sum
ekki minni tíma í að eltast við stjórnar-
nefndir, en í kvæðagerðina. Enn aðrir
lifa á konum, eða láta konur þræla fyrir
sér og kallast síðan atvinnumenn í
bókmenntum, eða atvinnuhöfundar,
og þykjast meiri menn fyrir vikið.
Algengast er jrá að ljóðin og
bókmenntastörfin séu tómstunda-
störf, og það hefur að því er virðist
aldrei komið að sök í skáldskap, að
vinna fyrir nauðþurftum sínum. Um
það má nefna mörg dæmi.
-Hvað gerir menn að skáld-
um?
-Skáld er nú vandmeðfarið orð, en
ég fæ ákveðna tilhneygingu til að yrkja
í návist smábarna. Nýfætt barn er
mikið undur, og þú byrjar samstundis
að efast um grundvöll efnafræðinnar
og lífeðlisfræðinnar, og þá er skammt í
skáldskapinn, eða í ljóðið og það sækir
á mann eins og Einar Ben á drukkna
heildsala áður en þeir byrja að gráta.
En svo aftur sé vikið að atvinnu
skálda, þá eru mörg af okkar bestu
ljóðskáldum úr stétt erfiðismanna.
Lærðir menn geta að vísu ort vel, en
þeir sjá heiminn, eða veröldina betur
búna en almúgamaðurinn. Sér á parti
virðist það hafa farið vel saman að
yrkja kvæði og erja jörðina. Bændur
hafa alltaf ort vel og má segja að sauð-
kindin sé því einskonar undirstaða
undir skáldskapinn í landinu. Meira
að segja Grímur Thomsen, diplomat
og bóndi á Bessastöðum. Hann var
Dr. phil í heimspeki og bókmenntum,
kanzellisti og legationráð, eða hvað
þetta hét nú allt, varð skáldbóndi, því
eftir að heim kom, gekk hann að
hverju verki á búi sínu þegar hann
hafði tóm til, og telja margir að stór-
brotin náttúra þar sem hátt var til lofts
og grasið svert í rótina, áraskipin og
allt það, sem menn hafa fyrir augum á
Álftanesi, hafi gert hann að skáldi en
ekki störf í utanríkisþjónustu Dana
þar sem menn gengu í silkisokkum.
Þekking hans á heimspeki og
bókmenntum kom síðan í veg fyrir að
hann væri að hugsa það sem búið var
að hugsa áður og hann gat fundið nýja
viðmiðun sjálfur í ljóðum sínum en
studdist þá jafnframt við sauðburðog
vertíðir, ekki síður en mikinn lærdóm.
-Þú getur um Eyrarbakka. Er
það sérstakur staður fyrir þig?
-Já. Með einhverjum óskýranlegum
hætti leitar þessi staður á hugann. Við
eigum reyndar smáhús, fullt af
ráðdeild og búralegri nýtni. Þar bjó
áður Jón Helgason, útgerðarmaður.
Hann var peningamaður og hafði einn
og sjötíu undir loft. Hann vakti yfir
þessu húsi, sem er traust, byggt úr
beinbrotum úr skútu strandi og þann
við er ekki lengur hægt að saga.
Annars er ég ættaður úr Reykjavík,
þar sem forfeður mínir drukknuðu
skilvíslega mann fram af manni í henni
Faxabugt.
Jón Eyjólfsson, langa langaafi minn
útvegsbóndi á Steinum í Reykjavík
drukknaði í fiskiróðri 1868 og sonur
hans langafi minn drukknaði út á Sviði
1902. Amma mín fann það á sér, hann
vitjaði hennar holdvotur í svefni og
var þá búinn að raka sig.
Eg sigldi því alltaf með miklum
skikk í Faxabugt, er ég stjórnaði
skipum. Mín eigin því bein voru þar á
botninum.
En Faðir minn var hinsvegar fædd-
Fratnh. á bls. 11
|