Morgunblaðið - 11.10.2005, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 11. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
LANDAMÆRIN milli leiklistar og
sagnamennsku eru bæði breið og
umdeild og það er úr því einsk-
ismannslandi sem rödd Nigel Wat-
son berst okkur. Nigel hefur fjöl-
þættan bakgrunn í leikhúsi og
greinilegt að reynsla hans sem
hreyfihönnuður, leikstjóri og fræði-
maður nýtist öll í að magna þann
seið sem hann reiðir fram. Grunn-
tónninn er samt úr heimi sagnanna
og þaðan kemur stærsti hluti áhrif-
anna.
Nigel hefur að því er ráða má af
leikskránni lagt sig nokkuð eftir því
að vinna efni úr sagnaarfi heima-
lands síns, Wales. Efni þesarar sýn-
ingar kemur úr Mabinogi – Æsku-
sögnum – helsta sögusafni
þjóðarinnar, en úr því hefur Nigel
unnið á ýmsan hátt og flutt efnið
víða um heim.
Lítill leikdómur er svo sem ekki
vettvangur til að kryfja muninn á
listum leikarans og sagnaþularins.
Fyrsta hugsunin sem kviknar eftir
að hafa setið bergnuminn í skelli-
björtum sal Norræna hússins og
starað með eyrun sperrt á svart-
klæddan kall í brúnum skóm í á
annan klukkutíma er undrun yfir
því að jafnbeinskeytt og látlaus
framsetning haldi óskiptri athygli
manns. Því er nefnilega haldið fram
að á okkar tímum sé orðið geng-
isfallið eins og þýskt millistríðs-
mark. Við lifum víst á öld mynd-
anna, tíma leiftursóknar á
skilningarvitin, öld óþolinmæðinnar.
Hvers vegna er þá hægt að fanga
huga manns svona gersamlega með
því að segja manni ævintýri án
nokkurra myndrænna hjálp-
artækja?
Kannski er hluti af svarinu fólg-
inn í afstöðu sögumannsins sjálfs.
Enn frekar en leikhúsmaðurinn er
hann þjónn efnisins. Hann efast
aldrei um að það sem hann hefur að
segja er í frásögur færandi. Og
hann veit að allir ljósaeffektar og
skrautbúningar, allt gerviblóð
heimsins nægir ekki ef sagan er
ekki góð. Það er skammgóður
vermir að pissa í effektaskóinn.
Áhorfendur láta ekki plata sig tvisv-
ar.
Nigel Watson platar okkur ekki.
Hann segir okkur sögur. Mergjaðar
sögur sem aldirnar hafa slípað.
Kynslóðirnar, stærsti rýnihópur
veraldar, hafa fullvissað sögumann-
inn um að efniviðurinn stendur fyrir
sínu. Þá er bara að láta hann gagn-
taka sig og miðla honum þannig
áfram. Það tókst Nigel fyllilega.
Vissulega beitti hann á köflum með-
ulum leikhússins, brá sér í ólík hlut-
verk, teiknaði kringumstæðurnar í
rýmið. Og tækni hans er eftirtekt-
arverð, hvort sem hlustað er á
magnaða röddina eða horft eftir ög-
uðu líkamsmálinu. Samt held ég að
hann hefði getað gert helmingi
minna og náð sömu áhrifum. Eins
fundust mér innskot á íslensku litlu
bæta við. Við vildum einfaldlega
vita hvernig færi eiginlega fyrir hin-
um leðurreifaða Taliesin, þeim
ógæfusama en handlagna Lleu, eða
hvort konungurinn Math fengi þann
draum sinn uppfylltan að fá svín í
stíu sína, og hvaða dilk sú græðgi
drægi á eftir sér. Samt vissum við
sjálfsagt fæst þegar við settumst að
þetta fólk hafi nokkru sinni verið til.
Núna vitum við það.
Það voru sorglega fáir sem urðu
vitni að galdri Nigel Watson. Hann
leyfði okkur heldur ekki að kalla sig
aftur á svið með lófatakinu. Það er
því ekki um annað að ræða en að
koma síðbúnum þökkum á fram-
færi:
Diolch Yn Fawr!
Sagan
er góð
Þorgeir Tryggvason
LEIKLIST
Nigel Watson
Unnið upp úr, „The Mabinogi“
af Nigel Watson sem einnig flytur.
Norræna húsið 10. október 2005.
Epic Celtic
Safnahús Borgarfjarðarstendur um þessar mundirfyrir sýningu á verkumÞórðar Jónassonar á Mó-
fellsstöðum, blinds þjóðhagasmiðs
sem fæddist 1874 og lést 88 ára 1962.
Sýningin er opin frá kl. 13 til 20
þriðjudaga og fimmtudaga, aðra
virka daga til kl. 18. Laugardaginn
22. október verður hún og opin al-
menningi frá kl. 14 til 18.
Ása S. Harðardóttir er for-
stöðumaður Safnahúss Borgarfjarðar
og bauð gesti hjartanlega velkomna
þegar umrædd sýning opnuð þann 5.
október sl.
Hún sagði m.a.:
„Þórður bjó alla sína ævi á Mófells-
stöðum í Skorradal. Hann varð blind-
ur aðeins 7 ára gamall vegna sjúk-
dóms sem ekki var þekkt nein
lækning við þá. Hann varð snemma
næmur á umhverfi sitt og önnur
skynfæri en sjónin efldust í þeim
mæli að hann gekk um og þekkti um-
hverfi sitt sem sjáandi maður.
Heima hjá Þórði voru í æsku hans
til fjögur verkfæri: hamar, naglbítur,
þjöl og sög. Með þessu hóf hann að
gera við tæki svo þau urðu sem ný,
einnig að smíða hrífur, orf, laupa,
klyfbera og fleiri nytjatól þeirra tíma.
Með ólíkindum þótti hvernig alblind-
ur maður gæti unnið svo haganlega
að viðgerðum á munum að þeir yrðu
sem nýir.
Smíðaði eigin áhöld
og ýmsa flókna smíðisgripi
Á tvítugsaldri var hann fenginn til
aðstoðar við að reisa íbúðarhúsið að
Grund í Skorradal. Þar fékk hann
tækifæri til að þreifa vandlega á verk-
færum sem notuð voru en hann hafði
ekki áður kynnst. Hann festi þau í
minni í smáatriðum og hóf að smíða
sín eigin áhöld. Eftir þetta tók hann
að smíða viðameiri hluti, svo sem
hirslur, skápa, kommóður, kistur og
stokka – með öllum tilheyrandi skúff-
um, hólfum og krúsidúllum. Systkinin
á Mófellsstöðum, bróðurbörn Þórðar,
hafa sagt mér að hverri bón hafi
Þórður tekið með brosi á vör, hann
hafi alltaf verið léttur í lund og unnið
hvert verk svo geislaði af honum
vinnugleði og jákvætt hugarfar.“
Á sýningunni í Safnahúsi Borg-
arfjarðar er m.a. sög sem Þórður
smíðaði árið 1911 þegar hann tók þátt
í iðnsýningu í tilefni af aldarafmæli
Jóns Sigurðssonar, þá 27 ára gamall.
„Það er full ástæða til að gera verk-
um þessa manns hátt undir höfði, þau
eiga það skilið,“ sagði Ása ennfremur
um smíðisgripi Þórðar Jónssonar.
„Mér finnst saga hans lygasögu lík-
ust. Hann þreifaði t.d. á sög í smíða-
verkstæði Jóns Halldórssonar í
Reykjavík að vori til og smíðaði svo
samskonar sög um haustið og notaði
hana alla tíð og hún er á sýningunni
hér núna. Þeir frændur hans Bjarni
og Þórður Vilmundarsynir á Mófells-
stöðum yfirfóru hana fyrir þessa sýn-
ingu og er hún í fullkomnu lagi og vel
nothæf. Þórður smíðaði flesta glugga,
hurðir og innréttingar í „nýja“ íbúð-
arhúsið á Mófellsstöðum árið 1926,
ekki hið einfaldasta heldur „fuln-
inga“-hurðir og samansporaða
glugga. Súlurnar á skápnum sem
Oddný og Margrét Eyjólfsdætur,
systurdætur Þórðar, gáfu Byggða-
safninu í tilefni af þessari sýningu líta
helst út fyrir að vera renndar, en það
er öðru nær, hann tálgaði viðarrenn-
ingana. Að sögn bræðranna Bjarna
og Þórðar á Mófellsstöðum þá vafði
hann kaðal utan um viðarbút, strekkti
svo á kaðlinum og merkti eftir honum
á viðinn, svo út varð munstur. Til að
auðvelda sér verkið gerði hann svo
skapalónin sem einnig eru hér á sýn-
ingunni og eru við hliðina á skápn-
um.“
Hafði brennandi áhuga á at-
vinnuháttum til sveita og sjávar
Auk Ásu, forstöðumanns safnsins,
tóku til máls þeir Bjarni Vilmund-
arson á Mófellsstöðum og Guð-
mundur Þorsteinsson í Efri-Hrepp.
„Það væri mikið safn af orfum og
hrífum ef allt væri saman komið af
því tagi sem Þórður frændi minn
smíðaði og kæmist varla hér inn,“
sagði Bjarni m.a. Bjarni, Margrét og
Þórður Vilmundarbörn, sem búa á
Mófellsstöum, hafa gefið flesta þá
muni sem á sýningunni eru
„Þórður notaði eskivið eða eik í orf-
in, þau urðu að vera sterk til átaka.
En Þórður gerði fleira en smíða, hann
tók þátt í almennum bústörfum þótt
blindur væri. Mér er m.a. í minni að
Þórður mokaði flórinn oft á tíðum og
tók á móti böggum í hlöðunni sem
ekkert væri og leysti úr heyinu.
Hann hafði brennandi áhuga á at-
vinnuháttum bæði til sveita og sjávar
og hlustaði mikið á útvarp. Þegar
hann heyrði í fréttum 1947 um nýja
verkun heys, súgþurrkun, að hægt
væri að hirða hey og fullþurrka það í
hlöðum þá sagði hann við föður minn:
„Strákarnir þurfa að fara suður og
kynna sér þetta og nýta þetta svo
hér.“ Og við fórum suður og ekki leið
á löngu þar til súgþurrkun var komin
á laggirnar á Mófellsstöðum.
Sama var að segja um votheys-
verkun, þegar hún var tekin upp kom
Þórður einnig að því, hann raðaði
m.a. steinum skipulega yfir heyið.
Hann vildi ekki kvistóttan við í
smíðar sínar, það vissu þeir hjá Völ-
undi sem hann verslaði mikið við.
Hann keypti þó einnig við í kerruhjól
hjá Jóni Loftssyni og margt vanhag-
aði hann um sem fékkst í versluninni
Brynju.
Við bróðursynir hans fórum með
honum til Reykjavíkur og leiddum
hann þar um götur í þær verslanir
sem hann átti erindi í, hann vissi hvar
allt fékkst sem hann vildi fá og oftar
en ekki komu afgreiðslumennirnir
fram fyrir búðarborðið og spurðu:
„Hvað getum við nú gert fyrir þig,
Þórður minn?“
Bjarni gat þess ennfremur hve
mikið þau systkin hefðu lært af sam-
vistunum við Þórð frænda sinn og hve
mikils virði þær samvistir hefðu jafn-
an verið þeim alla tíð sem Þórður
Jónsson lifði.
Guðmundur Þorsteinsson sagði frá
kynnum sínum af Þórði blinda.
„Ég kom oft að Mófellsstöðum,
m.a. var ég þar stundum í farskóla.
Þá fengum við nemendurnir að fara í
smíðastofu Þórðar, eina skilyrðið var
að við settum alla þá hluti á sama stað
sem við tókum fram svo hann gæti
gengið að þeim vísum þegar hann
þyrfti að nota þá, öllu var mjög vand-
lega og skipulega komið fyrir í smíða-
stofu Þórðar í kjallara íbúðarhússins
að Mófellsstöðum.“
Það var auðheyrt á sýningar-
gestum að þeim þótti mikils um vert
að munir Þórðar væru nú sýndir al-
menningi á skipulegan hátt og vissu-
lega er mikill fengur að sýningum
sem þessari.
Ása S. Harðardóttir var spurð
hvort safninu bærist mikið af munum
úr héraðinu.
„Safnið á mikið af munum sem því
hefur borist í gegnum tíðina,“ svaraði
Ása. Hún gat þess að starfshópi hefði
verið komið á laggirnar í haust til
þess að móta stefnu safnsins varðandi
sýningarhald og geymslumál, en þar
væri nú gífurlegt verk fyrir höndum
og vonir stæðu til að málin kæmist í
betra horf en verið hefði.
„Enn berst safninu margt merki-
legra muna og því eðlilegt að skapa
skilyrði til þess að þeir fái að njóta sín
sem skyldi,“ sagði Ása.
Þess má geta að einnig er uppi
núna sýning á munum Hússtjórn-
arskólans á Varmalandi sem starfaði
á árabilinu 1946 til 1986.
„Ég vil vekja sérstaka athygli á að
sýningin á verkum Þórðar Jónssonar
verður opin laugardaginn 22. október
frá kl. 14 til 18 og hvet fólk til þess að
láta ekki sýninguna á verkum þessa
merka manns framhjá sér fara,“
sagði Ása að lokum.
Smíðisgripir blinds þjóðhaga
Safnahús Borgarfjarð-
ar í Borgarnesi er nú
með sýningu á verkum
Þórðar Jónssonar,
blinds þjóðhagasmiðs
sem lést árið 1962, 88
ára að aldri. Guðrún
Guðlaugsdóttir var
viðstödd opnun sýn-
ingarinnar, ræddi við
Ásu S. Harðardóttur
forstöðumann safnsins
og skoðaði ýmsa muni
sem Þórður smíðaði
á langri starfsævi,
muni sem þættu
listasmíði þótt sjáandi
maður ætti í hlut.
Sögunarvélin sem Þórður smíðaði eftir að hafa þreifað
á samskonar vél í Reykjavík nokkru áður.
Brjóstmynd af Þórði Jónssyni sem Ríkarður Jónsson
myndhöggvari gerði árið 1959.
Morgunblaðið/Guðrún Guðlaugs
F.v. Jóhanna Skúladóttir og Sævar Ingi Jónsson, starfsmenn Safnahúss
Borgarfjarðar. Þá eru þau Þórður Vilmundarson, Oddný Eyjólfsdóttir,
Margrét Vilmundardóttir, Margrét Eyjólfsdóttir og Bjarni Vilmundarson –
öll systkinabörn Þórðar Jónssonar og hafa gefið safninu smíðisgripi eftir
hann. T.h. er Ása S. Harðardóttir, forstöðumaður safnsins. Í baksýn er
skápurinn með tálguðu súlunum sem sagt er frá í greininni.
gudrung@mbl.is