Morgunblaðið - 11.10.2005, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 11. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HÉR birtist í heild dómur Hæstaréttar vegna
frávísunar Héraðsdóms Reykjavíkur á öllum 40
ákæruliðum í Baugsmálinu svonefnda sem
ákæruvaldið áfrýjaði til Hæstaréttar:
Nr. 420/2005.
Mánudaginn 10. október 2005.
Ákæruvaldið
(Jón H. Snorrason saksóknari)
gegn Jóni Ásgeiri Jóhannessyni
(Gestur Jónsson hrl.)
Jóhannesi Jónssyni
(Einar Þór Sverrisson hdl.)
Kristínu Jóhannesdóttur
(Kristín Edwald hrl.)
Tryggva Jónssyni
(Jakob R. Möller hrl.)
Stefáni Hilmari Hilmarssyni og
Önnu Þórðardóttur
(Þórunn Guðmundsdóttir hrl.)
Kærumál. Ákæra. Frávísun máls að hluta frá
héraðsdómi.
Opinbert mál var höfðað á hendur sex ein-
staklingum vegna ætlaðra brota þeirra á almenn-
um hegningarlögum, lögum um hlutafélög, lögum
um ársreikninga, lögum um bókhald og tollalög-
um, sem þeir áttu að hafa framið sem stjórn-
endur B hf. og endurskoðendur félagsins. Var
ákæra í málinu í 40 tölusettum liðum. Héraðs-
dómur vísaði málinu í heild frá dómi vegna ágalla
á ákæru. Talið var að vísa yrði frá dómi ákærulið-
um 1–32 á þeim grundvelli meðal annars að ýmist
væri verknaðarlýsingu í ákæru ábótavant eða að
heimfærsla til refsiákvæða eða tilgreining ætlaðs
brots væri ekki í samræmi við verknaðarlýsingu
og jafnvel í mótsögn við hana. Þá þótti í mörgum
tilvikum ekki skýrt í hverju þátttaka hvers og
eins hinna ákærðu í hinum ætluðu brotum átti að
felast, auk þess sem verulega þótti skorta á skýr-
leika í framsetningu ákæru að öðru leyti. Varð-
andi ákæruliði 33–36 var talið að málatilbúnaður
ákæruvaldsins væri óskýr en ekki í þeim mæli að
ekki yrði felldur efnisdómur á málið. Þá voru
engir þeir annmarkar taldir á ákæruliðum 37–40
að varðaði frávísun. Var því lagt fyrir héraðsdóm
að taka málið til efnismeðferðar varðandi ákæru-
liði 33–40.
Dómur Hæstaréttar
Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús
Sigurbjörnsson, Garðar Gíslason, Guðrún Er-
lendsdóttir, Gunnlaugur Claessen og Ingibjörg
Benediktsdóttir.
Ríkislögreglustjóri skaut málinu til Hæsta-
réttar með kæru 22. september 2005, sem barst
réttinum ásamt kærumálsgögnum sama dag.
Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur
20. september 2005, þar sem máli ákæruvaldsins
á hendur varnaraðilum var vísað frá dómi. Kæru-
heimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um
meðferð opinberra mála. Af hálfu ákæruvaldsins
er þess krafist að hinn kærði úrskurður verði
felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að taka
málið til efnismeðferðar.
Varnaraðilar hafa sameiginlega skilað skrif-
legum athugasemdum til Hæstaréttar. Þar eru
ekki gerðar dómkröfur, en á hinn bóginn tekið
fram að þau geri „ekki athugasemdir við að
Hæstiréttur staðfesti frávísunarúrskurð Héraðs-
dóms Reykjavíkur“.
I.
Ríkislögreglustjóri höfðaði mál þetta gegn
varnaraðilum með ákæru 1. júlí 2005. Í upphafi
hennar er greint frá nöfnum varnaraðila, kenni-
tölum þeirra og heimilisföngum, en síðan segir:
„Ákærðu, Jóni Ásgeiri, sem gegndi starfi for-
stjóra Baugs hf. frá 7. júlí 1998 til 3. júní 2002 og
starfi stjórnarformanns hlutafélagsins frá 3. júní
2002, Tryggva, sem gegndi starfi aðstoðarfor-
stjóra Baugs hf. frá 7. júlí 1998 til 3. júní 2002 og
starfi forstjóra hlutafélagsins frá 3. júní 2002, Jó-
hannesi, sem var stjórnarmaður Baugs hf. og
starfsmaður félagsins frá 7. júlí 1998, Kristínu,
sem var framkvæmdastjóri Fjárfestingarfélags-
ins Gaums ehf., [kt.], frá 27. ágúst 1999 og vara-
stjórnarmaður Baugs hf. frá 26. apríl 2000, Stef-
áni Hilmari, sem var löggiltur endurskoðandi
Baugs hf. frá 7. júlí 1998, Önnu, sem var löggiltur
endurskoðandi Baugs hf. frá og með árinu 2000,
eru gefin að sök brot á eftirtöldum lagaákvæðum
almennra hegningarlaga, laga um bókhald, árs-
reikninga og hlutafélög, samkvæmt málavaxta-
lýsingum sem hér fara á eftir og rakið er í hverju
tilviki fyrir sig.“ Sakargiftir eru síðan reifaðar í
40 liðum, sem skipað er í átta kafla ákærunnar.
Málið var þingfest í héraðsdómi 17. ágúst 2005
og neituðu allir varnaraðilar sök. Var þá ákveðið
að taka það fyrir á ný í þinghaldi 20. október 2005
til að undirbúa aðalmeðferð. Áður en til þess kom
beindi héraðsdómur því bréflega 26. ágúst 2005
til ríkislögreglustjóra og verjenda varnaraðila að
slíkir annmarkar kynnu að vera á ákæru, sem
ekki yrði bætt úr undir rekstri málsins, að ekki
yrði kveðinn upp dómur um efni þess. Var málið
tekið fyrir af þessum sökum í þinghaldi 13. sept-
ember 2005, þar sem aðilarnir reifuðu sjónarmið
sín um þetta efni. Málinu var síðan vísað í heild
frá dómi með hinum kærða úrskurði 20. sama
mánaðar.
II.
Samkvæmt c. lið 1. mgr. 116. gr. laga nr. 19/
1991 skal meðal annars greina í ákæru hvert
brotið sé, sem ákært er út af, hvar og hvenær það
er talið framið, heiti þess að lögum og önnur skil-
greining og loks heimfærsla þess til laga og
stjórnvaldsfyrirmæla ef því er að skipta. Til að
fullnægja því, sem áskilið er í þessu ákvæði, verð-
ur verknaðarlýsing í ákæru að vera það grein-
argóð og skýr að ákærði geti ráðið af henni hvaða
refsiverð háttsemi honum er gefin að sök og
hvaða refsilagaákvæði hann er talinn hafa brotið,
án þess að slík tvímæli geti verið um það að með
réttu verði honum ekki talið fært að taka afstöðu
til sakargifta og halda uppi vörnum gegn þeim.
Verður ákærði að geta ráðið þetta af ákærunni
einni og breytir þá engu hvort honum megi vegna
rannsóknar málsins vera ljósar sakargiftirnar, ef
þeim eru ekki gerð fullnægjandi skil í ákæru.
Ákæra verður og að vera það skýr að þessu leyti
að dómara sé fært af henni einni að gera sér
grein fyrir því um hvað ákærði sé sakaður og
hvernig telja megi þá háttsemi refsiverða. Í þess-
um efnum verður ákæra að leggja fullnægjandi
grundvöll að máli, þannig að fella megi dóm á það
samkvæmt því, sem í henni segir, enda verður
ákærði ekki dæmdur fyrir aðra hegðun en þá,
sem í ákæru greinir, sbr. 1. mgr. 117. gr. laga nr.
19/1991.
III.
Í I. kafla ákæru eru varnaraðilarnir Jón Ás-
geir, Tryggvi, Jóhannes og Kristín sökuð um
fjárdrátt, eins og nánar greinir í 1. til 4. lið ákær-
unnar. Ákæruliðir þessir eru svohljóðandi:
„1. Ákærðu Jóni Ásgeiri og Tryggva með því
að hafa dregið sér og öðrum samtals kr.
40.073.196,54, á tímabilinu frá 30. apríl 1999 til 11.
júní 2002, þegar þeir létu, með vitund og liðsinni
meðákærðu Jóhannesar og Kristínar, Baug hf.
greiða 34 reikninga sem voru gefnir út af félaginu
Nordica Inc. á hendur Baugi hf., samkvæmt fyr-
irmælum ákærðu Jóns Ásgeirs og Tryggva,
vegna afborgana af lánum, rekstrarkostnaði og
öðrum tilfallandi kostnaði sem tilheyrði skemmti-
bátnum „Thee Viking“ sem var Baugi hf. óvið-
komandi. Bát þennan höfðu ákærðu Jón Ásgeir
og Jóhannes keypt í félagi við Jón Gerald Sullen-
berger, eiganda Nordica Inc., í Miami í Flórída í
Bandaríkjunum, þar sem báturinn var staðsettur
og skráður sem eign félags í eigu Jóns Geralds
Sullenberger, New Viking Inc., skrásettu í
Delaware í Bandaríkjunum.“ Umræddum 34
reikningum er síðan lýst í ákærunni með því að
greina frá dagsetningu þeirra, númeri, texta, er-
lendri fjárhæð, sem sögð er nema samtals
453.117,20 bandaríkjadölum, greiðsludegi og
greiddri fjárhæð í innlendri mynt að meðtöldum
bankakostnaði.
„2. Ákærðu Jóni Ásgeiri og Jóhannesi með því
að hafa dregið sér samtals kr. 441.254,00 á tíma-
bilinu frá 19. apríl 1999 til 17. desember 2002,
þegar ákærðu létu Baug hf. greiða til SPRON í
eftirtöldum 17 greiðslum þóknun vegna banka-
ábyrgðar sem ákærðu höfðu stofnað til og var
Baugi hf. óviðkomandi, í tengslum við kaup
ákærðu og Jóns Geralds Sullenberger á
skemmtibát samkvæmt 7. tölulið II. kafla ákæru
hér á eftir ...“. Greiðslurnar sautján eru síðan
taldar upp með tilgreiningu dagsetninga á tíma-
bilinu frá 27. janúar 1999 til 19. desember 2002 og
fjárhæðar í hverju tilviki. Varðandi fimmtán
greiðslur eru þessu til viðbótar tiltekin „tímabil“,
sem næst þrír mánuðir í senn frá 18. janúar 1999
til 15. október 2002, en í tveimur tilvikum eru
greiðslurnar sagðar stafa af nánar tilteknum
kostnaði.
„3. Ákærða Tryggva með því að hafa dregið
sér samtals kr. 1.315.861,27 á tímabilinu frá 11.
janúar 2000 til 12. febrúar 2002, þegar ákærði lét
Baug hf. greiða í 13 skipti reikninga sem gefnir
voru út í nafni félagsins Nordica Inc. í Bandaríkj-
unum á hendur Baugi hf., sem voru útgjöld Baugi
hf. óviðkomandi. Til útgjaldanna hafði ákærði
stofnað til í útlöndum með úttektum á American
Express greiðslukorti í reikning hins bandaríska
félags, Nordica Inc., sem hið bandaríska félag
l
a
.
e
d
s
u
a
s
á
R
i
o
h
a
m
B
U
u
u
b
2
h
T
á
2
1
h
l
a
a
h
i
e
i
g
h
i
i
h
i
á
ö
i
s
g
a
l
i
u
a
t
á
r
h
s
Á
s
Dómur Hæsta
Baugsmáls í H
„ÞAÐ ÁTTI AÐ BJARGA OKKUR“
Hverjum þeim sem hefur ástæðu tilað ætla að barn búi við óviðun-
andi uppeldisaðstæður, verði fyrir
áreitni eða ofbeldi eða stofni heilsu
sinni og þroska í alvarlega hættu er
skylt að tilkynna það barnaverndar-
nefnd,“ segir í 16. grein barnavernd-
arlaga. Í 17. gr. sömu laga er fjallað
um tilkynningarskyldu þeirra sem af-
skipti hafa af börnum: „Hverjum þeim
sem stöðu sinnar og starfa vegna hef-
ur afskipti af málefnum barna og verð-
ur í starfi sínu var við að barn búi við
óviðunandi uppeldisskilyrði, verði fyr-
ir áreitni eða ofbeldi eða að barn stofni
heilsu sinni og þroska í alvarlega
hættu er skylt að gera barnaverndar-
nefnd viðvart. […] Tilkynningar-
skylda samkvæmt þessari grein geng-
ur framar ákvæðum laga eða
siðareglna um þagnarskyldu viðkom-
andi starfsstétta.“
Á sunnudag birtist í Tímariti Morg-
unblaðsins viðtal Bergþóru Njálu
Guðmundsdóttur við Thelmu Ásdísar-
dóttur, sem lýsir andlegum, líkamleg-
um og kynferðislegum misþyrming-
um, sem faðir hennar beitti hana og
systur hennar, en þessi saga er sögð í
nýrri bók Gerðar Kristnýjar, Myndin
af pabba. Einnig seldi faðir Thelmu
ókunnugum aðgang að henni og systr-
um hennar. Í samtalinu kemur fram að
ástandið á heimilinu hafi átt að vera
öllum ljóst, sem til þekktu. „Í raun
finnst mér allt þetta öryggisnet hafa
brugðist. Börn sem eru í svona vand-
ræðum eins og við vorum þarna í eiga
að geta treyst því að þeim sé bjargað,“
segir Thelma og bætir við: „Ég vildi
óska að menn hefðu ekki lokað aug-
unum allir sem einn. Það var kannski
erfitt eða umfram getu fólks og þekk-
ingu að grípa inn í en ég hefði samt
viljað að fólk hefði ekki látið staðar
numið heldur ögrað sér svolítið og
bjargað okkur. Það átti einfaldlega að
bjarga okkur.“
Við lesturinn á frásögn Thelmu
vaknar sú spurning hvernig ástandið
sé nú. Er almenningur vakandi fyrir
velferð barna? Búum við enn við það
að horft sé fram hjá því, sem börn geta
þurft að þola inni á heimilum? Er
brugðist við grunsemdum um að illa sé
farið með börn? Níðingsskapur gegn
barni skilur eftir sig ör alla ævi og það
er ekki aðeins lagaleg heldur siðferð-
isleg skylda okkar allra að koma barni
í neyð til hjálpar.
NIÐURSTAÐA HÆSTARÉTTAR
Úrskurður HéraðsdómsReykjavíkur í svonefnduBaugsmáli hinn 20. septem-
ber sl.var alvarlegt áfall fyrir ákæru-
valdið. Niðurstaða Hæstaréttar Ís-
lands í málinu er enn þyngra áfall
fyrir ákæruvaldið.
Grundvallaratriði í niðurstöðu
bæði Héraðsdóms og Hæstaréttar er
116. grein laga um meðferð opin-
berra mála, þar sem því er lýst
hvernig beri að skrifa ákæru. Í for-
ystugrein Morgunblaðsins hinn 21.
september sl. sagði m.a. að ákvæði
þessarar lagagreinar væru sjálfsögð
og eðlileg í réttarríki. Þar sagði enn-
fremur: „Ákvæði 116. greinar laga
um meðferð opinberra mála eru svo
sjálfsögð og eðlileg að furðu sætir, að
út skuli gefin ákæra, sem er þannig
úr garði gerð, að dómstóll geti yf-
irleitt fundið tilefni til að gera at-
hugasemdir af þessu tagi.“
Þessi orð eiga ekki síður við nú eft-
ir að niðurstaða Hæstaréttar liggur
fyrir. Að meginstofni til er niður-
staða Hæstaréttar sú sama og Hér-
aðsdóms, að framsetning ákærunnar
sé óviðunandi. Hæstiréttur talar
jafnvel um að einstök atriði ákær-
unnar séu „ruglingsleg“. Hvernig í
ósköpunum má þetta vera?
Það er ekki lítið mál að gefa út op-
inberar ákærur á fólk. Það er graf-
alvarlegt mál. Það er rétt, sem Eirík-
ur Tómasson, lagaprófessor hefur
sagt af þessu tilefni, að verði ný
ákæra gefin út verði hún að vera óað-
finnanleg. Slíkar ákærur verða að
vera óaðfinnanlegar.
Ríkislögreglustjóraembættið verð-
ur að horfast í augu við þann veru-
leika, að eftir 3 ára rannsókn og út-
gáfu ákæru í 40 liðum hafa bæði
Héraðsdómur og Hæstiréttur Ís-
lands vísað meginhluta ákærunnar
frá dómi. Þegar slík niðurstaða ligg-
ur fyrir getur einfaldlega ekki verið
að vinnubrögð efnahagsbrotadeildar
hafi verið nægilega vönduð.
Það er svo hægt að velta því fyrir
sér eins og að var vikið í forystugrein
Morgunblaðsins hinn 20. september
sl., hvort dómstólarnir séu að aga
ákæruvaldið til og gera kröfu til þess
um betri vinnubrögð en stunduð hafi
verið. Hafi verið tilefni til að gera
stífari kröfur til ákæruvaldsins er
sjálfsagt að gera það en auðvitað er
það líka alvarlegt umhugsunarefni
hafi svo verið.
Á þessari stundu standa eftir af
svonefndu Baugsmáli ákveðnir þætt-
ir, sem ganga til efnisdóms skv.
ákvörðun Hæstaréttar. Það geta
varla talizt veigamestu þættir máls-
ins, þótt öll sakarefni séu í sjálfu sér
alvarleg.
Nú er það ríkissaksóknara og emb-
ættis ríkislögreglustjóra að taka
ákvörðun um framhaldið. Það er
ljóst, að ákæruvaldið hefur lögum
samkvæmt heimild til að gefa út nýja
ákæru.
En til þess að svo verði gert þurfa
að liggja fyrir skýr lagaleg rök og
framsetning þeirra í samhengi við
sakarefni að vera óaðfinnanleg.
Ella búum við ekki í réttarríki.
Forráðamenn Baugs hafa á und-
anförnum mánuðum og misserum lát-
ið þung orð falla í garð réttarkerf-
isins. Eftir niðurstöður Héraðsdóms
og Hæstaréttar um frávísun ákæru-
liða geta þeir ekki lengur haldið því
fram, að réttur þeirra sé fyrir borð
borinn í þessu kerfi.
Í ljósi þess, að húsleitir og lög-
reglurannsóknir eru að verða dag-
legt brauð í viðskiptalífinu eins og
m.a. má sjá á samvinnu brezkra og ís-
lenzkra lögregluyfirvalda um húsleit-
ir hér og í Bretlandi síðustu daga og
húsleita og rannsókna hjá þremur ol-
íufélögum, Eimskipafélagi Íslands og
fleiri aðilum á undanförnum árum
geta þeir heldur ekki haldið því fram,
að harðar hafi verið gengið að þeim
en öðrum fyrirtækjum á Íslandi, sem
hafa orðið að þola hið sama.
Það skiptir öllu máli, að jafnræði
sé með þegnum landsins í þessum
málum, sem öðrum. Hvert sem fram-
haldið verður er ljóst, að dómstólar
landsins eru að vinna sitt lögboðna
verk óháðir öllum öðrum.