Morgunblaðið - 12.10.2005, Blaðsíða 26
26 MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Þó svo að tíminn sé knapp-ur, hefur hópurinn ekkieingöngu verið innilok-aður í leikhúsinu frá því
að hann kom til London í gær.
„Maður er orðinn svolítið dasaður,
og alveg eftir sig eftir allt of sterk-
an kryddaðan indverskan rétt í
gærkvöldi. Það var haldin keppni í
gær. Ákveðið var að athuga hver í
hópnum gæti borðað sterkasta
kryddréttinn.“ Að sögn Gísla Arnar
voru engir sigurvegarar. „Við vor-
um nokkrir sem töpuðum í dag,
svona eftir á.“
Frá því að hópurinn kom út hef-
ur mestur tími farið í að setja upp
leikmyndina, enda er hún mjög fyr-
irferðarmikil. Að því loknu þurfti að
huga að lýsingu og ýmsum öðrum
tæknimálum. Þar sem leikstjórinn
er með puttana í öllu, gafst ekki
mikill tími fyrir æfingar með leik-
hópnum á meðan verið var að klára
undirbúningsvinnuna. Fyrir utan
eitt textarennsli á ensku, hefur hóp-
urinn einungis einn dag til að æfa á
sviðinu. Salurinn í Barbican Centre
leikhúsinu er töluvert ólíkur salnum
í Borgarleikhúsinu að því leyti að
áhorfendur sitja hvoru tveggja fyrir
framan sviðið og til hliðar við það.
Það þarf því ekki einungis að æfa
leik á æfingunni, heldur einnig að
athuga að öll tæknileg atriði séu í
lagi. „Þetta er auðvitað eins tæpt
og það verður og það er nátt-
úrulega miður. En þannig eru leik-
reglurnar hérna.“
Áður en haldið var til London var
hópurinn búinn að forsýna leikritið
fjórum sinnum á íslensku, en aðeins
einu sinni á ensku. „Í fyrsta skipti
sem maður gerir eitthvað á öðru
tungumáli er textinn alltaf svolítið
fjarlægur manni, og það fer alveg
rosalega mikil einbeiting bara í að
tala á ensku. Maður dettur út úr
öllu og er voðalega meðvitaður um
það. Við þurftum að brjóta þann
múr heima, sem var mjög gott. Og
það gekk bara alveg þokkalega vel,
þannig að ég held að við séum alveg
klár í slaginn,“ segir Gísli Örn.
Góð stemning og
Nick Cave spenntur
Fyrir utan leikarana sem eru 10
talsins, þá tekur einnig 11 manna
kór þátt í uppfærslunni. Kórinn
samanstendur of gömlum MH-
ingum úr Hamrahlíðarkórnum. Að
sögn Gísla Arnar kallar kórinn sig
Fokkport þessa dagana. Hann
nefndi þá víst einhvern tímann
drengjakór, og í uppreisn við Vest-
urport hafa þeir nú nefnt sig Fokk-
port, segir Gísli Örn og hlær. Ís-
lenski hópurinn í heild telur um 30
manns, og með öllu erlenda fólkinu
sem kemur að sýningunni eru um
70 manns sem vinna að uppfærsl-
unni á Woyzeck á einn eða annan
hátt. „Það er mjög góð stemning í
íslenska hópnum. Það er almenn
eftirvænting og mikil spenna. Við
hlökkum alveg ofboðslega mikið til.
Við erum með eitthvað í höndunum
sem er mjög sérstakt finnst okkur,
þannig að við bíðum spennt eftir
því að sjá hvernig Bretunum líkar
við þetta. Við erum nýkomin heim
frá Moskvu þar sem við vorum að
leika Brim, og þetta er búin að vera
mikil keyrsla heima. Þetta er mjög
flókin sýning og líkamlega erfið.
Svo eru það auðvitað bæði tungu-
málin, þannig að það eru allir tölu-
vert dasaðir.“ Eins og kunnugt er
hafði Gísli Örn samband við hinn
fræga og virta tónlistarmann Nick
Cave, og bað hann um að semja
tónlist fyrir verkið. Nick samþykkti
það og eftir samstarfið við Gísla
Örn hefur hann tekið að sér að
semja þrjú samhangandi leikverk
um rokkhljómsveit fyrir Vest-
urport. Ætlar Nick að kíkja á æf-
ingu hjá þeim núna? „Ég veit ekki
hvort hann komi á æfingu, en hann
ætlar að koma á frumsýninguna.
Það getur vel verið að hann detti
eitthvað hérna inn og kíki á okkur.
Hann er orðinn mjög spenntur.
Þetta er í fyrsta skipti sem hann
semur tónlist fyrir leikhús, þannig
að hann hlýtur að vera forvitinn að
sjá hvernig maður er búinn að fara
með þetta.“
Strangt eftirlit og mismunandi
reglur eftir hverfum
Gísli Örn og félagar hans í Vest-
urporti koma nú til London reynsl-
unni ríkari. Þegar þau fóru á sínum
tíma út með Rómeó og Júlíu lentu
þau í alls kyns vandræðum sökum
þess að öryggisstaðlar í leikhúsum í
Bretlandi eru mjög strangir. „Það
þarf undantekningarlaust alltaf að
hanna allar lausnir upp á nýtt. En í
þetta sinn vissum við af því og vor-
um búin að undirbúa okkur fyrir
það. Það fer mjög mikill tími í að
sannfæra menn hér um að hlutirnir
séu í lagi.“
Aðspurður hvers vegna ekki sé
hægt að undirbúa sýninguna sam-
kvæmt breskum öryggisstöðlum,
segir Gísli Örn að málið sé mun
flóknara. „Það eru ekki til neinir
einir breskir öryggisstaðlar. Hvert
eitt og einasta hverfi í London er
með mismunandi reglur. „Þetta eru
oft bara geðþóttaákvarðanir. Það
segir einhver bara sorrí og þá er
það bara þannig. Maður bara kross-
ar fingur og vonar að þetta verði í
lagi. Ef ekki, erum við í slæmum
málum.“
Að öryggismálum undanskildum
virðist Gísli Örn ekki ýkja áhyggju-
fullur, miðað við mann sem hefur
einungis einn æfingadag með leik-
hópnum sínum á sviðinu, og er að
fara að frumsýna leikrit í einu
stærsta og virtasta leikhúsi í Lond-
on. Hann segist hafa lært margt af
því að fara með Rómeó og Júlíu til
London tvisvar sinnum. „Maður
kann auðvitað aðeins betur inn á
þetta og það er ekki allt eins nýtt
fyrir manni og það var þá. Að gef-
inni reynslu vorum við alveg ótrú-
lega vel undirbúin. Maður er aðeins
rólegri gagnvart þessu.“
En hvernig er svo tilfinningin að
vera að setja leikrit á fjalirnar í
þessu stóra og virta leikhúsi?
„Mér líst mjög vel á þetta. Þetta
er bara gaman. Hér eru áhorfendur
nær sviðinu en heima. Þeir umvefja
það frá þremur áttum þannig að
sviðsmyndin missir þá kannski að-
eins hluta af stórfengleikanum.
Þegar horft er á þetta beint að
framan er hægt að lýsa þetta allt
öðruvísi og þá er leikmyndin meira
svona eins og listaverk. Hérna
kemst maður ekki eins vel frá því
sökum þess að í þessum sal sést allt
frá öllum sjónarhornum. En ég veit
ekki hvort það er gott eða slæmt.
Það kemur bara í ljós þegar við
fáum áhorfendur.“
Afslappaðri áhorfendur og
áhugasamir fjölmiðlar
Gísli Örn segir að áhorfendur í
London séu alls ekki frábrugðnir ís-
lenskum áhorfendum. „Það er mjög
fjölbreytt menningarsamfélag
hérna. Það eru Englendingar og
Indverjar og fólk alls staðar að úr
heiminum og alls konar trúarbrögð
og siðvenjur. Þegar við komum út
fyrst með Rómeó og Júlíu var okk-
ur sagt að áhorfendur myndu ekki
hlæja eins mikið og heima og að
þeir myndu ekki klappa eins og
heima. Það reyndist allt vera kjaft-
æði. Þetta var bara alveg eins og
heima. Hlátur og tilfinningar, er
þetta ekki alls staðar eins? Ef eitt-
hvað er satt, virkar það eins á alla.
Grætur maður ekki alltaf eins?“
Gísli Örn hugsar sig aðeins um
og segir svo að einn stór munur sé
á leikhúsupplifuninni í London mið-
að við á Íslandi. Fólk virðist vera
mun afslappaðra þegar það kemur í
leikhús í London. „Hér er auðvitað
leikið á hverju kvöldi þannig að það
er ekki haft jafnmikið fyrir því að
mæta. Menn koma bara í gallabux-
unum. Það er ekkert endilega verið
að fara í jakkaföt og út að borða áð-
ur en maður mætir. En það er líka
kannski að breytast heima.“
En ætli áhorfendur fari í sitt fín-
asta púss þegar þeir mæta í Barbic-
an, þetta er nú eitt fínasta og virt-
asta leikhúsið í London?
„Nú bara veit ég ekki. Það á eftir
að koma í ljós.“
Uppfærsla Gísla Arnar á Woy-
zeck hefur nú þegar fengið mjög
mikla umfjöllun í fjölmiðlum í
London, þótt enn sé ekki búið að
frumsýna. Meðal annars hafa birst
ýtarleg viðtöl við Gísla Örn í The
Daily Telegraph og blaðinu Metro,
sem hægt er að nálgast ókeypis í
borginni. Nú þegar er uppselt á all-
ar tíu sýningarnar, sem þýðir að
um 5.000 manns eiga pantaða miða
á Woyzeck, en salurinn í Barbican
Centre leikhúsinu tekur um 500
manns í sæti fyrir þessa uppfærslu.
Miðað við þá miklu umfjöllun sem
Rómeó og Júlía fékk á sínum tíma
eftir að leikritið var frumsýnt, má
ætla að umfjöllunin um Woyzeck
eigi hugsanlega eftir aukast ef eitt-
hvað er. Ertu bjartsýnn á fram-
haldið?
„Í heildina, þegar tíminn er
svona knappur, vonar maður bara
að allt smelli saman. Þetta er svo
rosalega bratt, það hefði verið fínt
að ná tveimur æfingum með áhorf-
endum fyrir frumsýningu, bara til
að keyra þetta almennilega. Þetta
verður mjög hörð keyrsla fram að
frumsýningu og maður vonar bara
að þetta verði tilbúið. Það er hins
vegar alls ekkert víst. Ég meina
tveir dagar til að setja upp svona
stóra sýningu á nýju tungumáli er
ekki það sem maður á að venjast.
En ég er fullur af eftirvæntingu og
hlakka mikið til. Mér líst ótrúlega
vel á þetta.“
Í kvöld verður Woyzeck eftir Georg Büchner, í leikstjórn Gísla Arnar Garðarssonar, frumsýnt í
Barbican Centre-leikhúsinu í London. Alls verða tíu sýningar á verkinu í London, sem er sam-
starfsverkefni Vesturports, Borgarleikhússins, Young Vic og Barbican. Jón Gunnar Ólafsson
hitti önnum kafinn leikstjórann í Barbican-leikhúsinu á mánudagskvöldið.
Morgunblaðið/Jón Gunnar Ólafsson
Börkur Gunnarsson leikmyndahönnuður og Gísli Örn Garðarsson leikstjóri hafa staðið í stórræðum við að koma
sýningunni upp í Barbican Centre í London.
„Maður bara krossar fingur og
vonar að þetta verði í lagi“
EITT helsta einkenni samtímalistar
er gróteskt líkamlegt uppbrota al-
mennra gilda. Hér er aðallega átt
við það sem kemur upp, fer niður og
þær hvatir sem mannskepnan hefir,
auk þess sem kann að dynja á henni.
Og þar sem lög samfélagsins gera
ráð fyrir að maðurinn sé fyrst og
fremst hugsandi vera felst uppbrot í
því að sýna hann á gróteskan hátt,
þótt sá gróteski háttur sé óneit-
anlega sannur, enda hafa allir lík-
ama.
Gróteskan er svo iðulega tengd
karnivalinu sem í gegnum tíðina hef-
ir verið notað, meðal annars, sem
ádeilutæki gegn ríkjandi normi, til
að snúa við almennum gildum og
hæðast að þeim. Þar af leiðandi virk-
ar karnivalið oft absúrd og hryllilegt
því í því felst árás á hið vanabundna,
en jafnframt felur það í sér sann-
leika þar sem öfgarnar eru stundum
best til þess fallnar að fá fólk til að
opna augun fyrir misfellunum eða
hinu fyndna í hinu hvunndagslega.
Sú bók sem hér er til umfjöllunar
felur einmitt í sér karnivalískt grót-
eskt uppbrot. Í henni er að finna
þrjár, áður sjálfútgefnar, bækur
myndlistarmannsins Hugleiks
Dagssonar, Elskið okkur, Drepið
okkur og Ríðið okkur. Er þeim hér
safnað saman í bókina Forðist okkur
undir merkjum JPV.
Um er að ræða óhefðbundna
myndasögubók þar sem hver saga
er ein mynd, öndvert við hið hefð-
bundna raðmyndaform þar sem
myndirnar birtast í rökréttu sam-
hengi hver á eftir annarri. Höfund-
urinn sjálfur kallar þetta form ein-
römmung. Teikningarnar eru svo í
eins konar Óla prik stíl, barnslega
einfaldar og lausar við allt flúr, en
taka þó nær einvörðungu á sam-
félagslegum tabúum í andstæðu við
barnalegar teikningarnar.
Þrátt fyrir annmarka einrömm-
ungsins tekst oftast að segja sögur
sem vísa út fyrir sig og gefa til
kynna (í huga lesanda) eitthvað
meira. Formið kallast þannig á við
gamanþætti eins og Fóstbræður og
Svínasúpuna; stutt grótesk, gróf og
ofbeldisfull atriði um hvunndagslegt
líf oft sett fram á hrollvekjandi
(splatter) hátt. Og það sem meira er
Forðist okkur tekst líka að vera
fyndin.
Það er reyndar þannig með húm-
or af þessu tagi að stutt er milli hlát-
urs og andúðar. Öfgafull framsetn-
ingin kallar á togstreitu milli hins
leyfilega og tabúanna.Á þessa tog-
streitu spilar svo bókin og tekst vel
upp, enda er það þar sem fyndnin
liggur.
Bókin er karnivölsk og tekur á, og
oft er ádeilan nokkuð skörp, sam-
félagsmeinum eins og kynþátta-
fordómum, útihátíðarnauðgunum,
heimilisofbeldi, offitu auk almennra
vestrænna lífsviðmiða og firringu
(einkum sjónvarpstengdum) og
dregur að þeim dár, þótt sögurnar
virki líklega þveröfugt séu þær
teknar bókstaflega. Absúrd húmor
spilar einnig stóra rullu, en það er
einna helst þar sem bókinni fatast
flugið og gengur of langt. Ekki endi-
lega í þeim skilningi að ganga fram
af fólki, heldur þeim að sumar sög-
urnar virka hvorki stuðandi né
fyndnar, heldur sem uppfylling. Það
er þó vart við öðru að búast þegar
formið er jafnhraðsoðið og raun ber
vitni. En eins og í karnivalinu er hér
ýmislegt að finna sem er ekki að
gera sig. Það breytir þó ekki þeirri
staðreynd að heildarmynd karnivals
er skemmtileg, fyndin og sýnir lífið í
öðru ljósi. Þannig er einnig farið
með umrædda bók.
Hvunn-
dagslegt
karnival
BÆKUR
Myndasögur
Eftir Hugleik Dagsson. JPV 2005
Forðist okkur
Ólafur Guðsteinn Kristjánsson