Morgunblaðið - 31.10.2005, Page 18

18 MÁNUDAGUR 31. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
ÞEIR Ólafur Kjartan Sigurðarson
barítón og Vovka Stefán Ashkenazy
halda tónleika í Íslensku óperunni í
kvöld. Þetta er í fyrsta skipti sem
þeir koma fram saman á höf-
uðborgarsvæðinu en áður hafa þeir
haldið tónleika erlendis og við tvö
tækifæri úti á landi.
„Það má segja að við höfum sætt
lagi þegar í ljós kom að von væri á
Stefáni til landsins, nýtt ferðina hjá
honum og efnt til tónleika í leiðinni.
Þetta heitir að þjóðnýta menn,“
gantast Ólafur Kjartan þegar
blaðamaður innir hann eftir tilefni
tónleikanna. „Tónleikarnir eru
framhald af samstarfi okkar. Vovka
er búsettur í Frakklandi og ég er
sjálfur í smástoppi hér heima, og
okkur fannst tilvalið að syngja fyrir
vini og vandamenn – og fleiri vel-
komnir!“
Fjórmenningar á flakki
Svo skemmtilega vill til að Ólafur
og Vovka eru fjórmenningar en það
var ekki fyrr en árið 2003 að þeir
hittust fyrst þegar báðir voru
fengnir til að taka þátt í tónlist-
arhátíð á Kirkjubæjarklaustri:
„Það er skemmst frá því að segja
að samstarfið gekk glimrandi vel
og ekki spillti frændsemin fyrir.
Við töluðum strax um að gaman
væri að hafa framhald á þessu sam-
starfi og í fyrra vorum við fengnir
til hátíðahalda á stórafmæli Spari-
sjóðs Svarfdæla á Dalvík, en það
vill þannig til að fyrsti sparisjóðs-
stjórinn var sameiginlegur ættfaðir
okkar,“ segir Ólafur. „Þá varð ekki
aftur snúið, og ekki um annað að
ræða en halda ótrauðir áfram. Síð-
an þá höfum við haldið tvenna tón-
leika saman, annars vegar í Lund-
únum og nú síðast í júlí á
tónlistarhátíðinni í Provence í
Frakklandi.“
Blómstraði seint
Vovka Stefán ólst upp hér á landi
og segist líta á Ísland sem heimili
sitt, þótt hann hafi víða búið. Eins
og fyrr segir er Vovka nú búsettur
í Frakklandi en þar kennir hann við
Gabriel Fauré-konservatoríið: „Ég
reyni að spila eins og ég get en ætli
ég haldi ekki um 20–25 tónleika á
ári, sem er ekki mikið. Ég held ég
geti sagt að ég hafi blómstrað seint
sem músíkant en tímasetning skipt-
ir miklu máli í þessum bransa ef
maður vill stóran feril. Ég er því
ekki með mikinn feril að baki en
þetta er smátt og smátt að koma og
list mín að fá aukna viðurkenningu.
Meira að segja pabbi er farinn að
játa að ég kunni svolítið að spila,“
bætir Vovka við glettinn.
Nóg að gera
Það ætti ekki að koma á óvart að
hvorki Ólafur né Vovka sitja auðum
höndum þessa dagana: „Eftir að
fastráðningartímabilinu mínu við
Íslensku óperuna lauk fyrir einu og
hálfu ári hef ég valið þann kostinn
að vera frílans, eins og kallað er.
En ég gantast stundum með að
frílans sé fína orðið yfir atvinnu-
leysi,“ segir Ólafur. „Ég hef haft
blessunarlega mikið að gera erlend-
is undanfarið og tíminn fer mikið í
prufur. Framundan eru prufur í
Feneyjum, New York, Þýskalandi
og Englandi svo segja má að ég sé
farandverkamaður núna.“
Næsta stóra óperuverkefni Ólafs
Kjartans er á vormánuðum en hann
mun syngja í brúðkaupi Fígarós á
Bretlandseyjum og í Rígolettó. „Ég
útiloka heldur ekki frekara tón-
leikahald hjá okkur Vovka Stefáni,
ef tækifæri gefast.“
Meðal þess sem á döfinni er hjá
Vovka er útgáfa tveggja geisladiska
með upptökum sem hann vann með
Blásarakvintett Reykjavíkur. „Ann-
ar er með franskri tónlist og hinn
með Beethoven og Mozart. Ég er
líka að fara að halda tónleika með
pabba á tvö píanó í apríl á 125 ára
afmæli miðstöðvar Steinway í
Hamborg. Ég tek sömuleiðis upp
með honum á næsta ári franska
tónlist fyrir tvö píanó og við höld-
um tónleika í Birmingham og Liv-
erpool og förum líkast til til Japans
2007.“ Vovka bætir við að samspil
hans og föður hans komi vel út:
„Mömmu finnst svo gaman að
heyra okkur spila saman. Við virð-
umst hafa líkan hljóm og fraser-
ingu.“
Fjölbreytt efnisskrá
Á efnisskránni á tónleikunum í
kvöld munu Ólafur Kjartan og
Vovka fara um víðan völl: „Það má
segja að höfuðáherslan sé á fjöl-
breytni,“ segir Ólafur. „Við reynum
að koma víða við í verkefnavalinu,
bæði hvað varðar tungumál og tón-
listartegundir. Það er bæði ögrandi
og þroskandi að vera ekki að
syngja, innan gæsalappa, alltaf það
sama.“
Vovka segir að reynt hafi verið
að velja verkin þannig að hvorugt
falli í skuggann af hinu: söngröddin
eða píanóið: „Fyrri helmingur tón-
leikanna er íslenskur og þjóðlegur
en seinni hlutinn blönduð erlend
tónlist s.s. eftir Ravel, Mozart,
Gluck og Tsjaíkovskíj.“
Tónleikar þeirra félaga hefjast
kl. 20 í kvöld og er miðaverð kr.
1.800 en 1.000 fyrir námsmenn.
Ólafur og Vovka í Óperunni
Morgunblaðið/Sverrir
Vovka Stefán Ashkenazy og Ólafur Kjartan Sigurðarson flytja íslensk lög og erlend í Íslensku óperunni.
Eftir Ásgeir Ingvarsson
asgeiri@mbl.is
JÚ, víst getur ópera verið drep-
fyndin mitt í öllu dramanu. Er það
ekki kómískt í fáránleika sínum
þegar deyjandi drósir sperrast upp í
spriklandi söng um leið og þær taka
hrygluandvörpin? Og er það ekki að
minnsta kosti svolítið hlægilegt
þegar tötrughypjur, trúðar, losta-
kvendi og leigumorðingjar bresta í
óskaplega flúraðan og fágaðan söng
mitt í einhverjum óhemjugangi?
Það þarf ekki að ganga langt á kóm-
íska sansinn til að sjá það fyndna í
því.
Þeir Gautur G. Gunnlaugsson og
Gunnar Kristmannsson – báðir vel
söng- og tónlistarmenntaðir ungir
menn – hafa í það minnsta séð
kómíkina í því hve aðstæður fólks í
óperunni geta verið fáránlegar. Á
laugardag frumsýndu þeir óperettu
sína, Gest, í Iðnó, við undirleik hlát-
raskalla viðstaddra – og jú, firna-
góðs píanóleiks Raúls Jiménez.
Tónlistina sömdu þeir sjálfir – og
hún er kapítuli út af fyrir sig. Þeir
sækja á mið Mozarts og Rossinis
þar sem af nógu er að taka af mús-
íkklisjum, og með þær leika þeir sér
af mikilli fimi.
Efniviðurinn er svosem nauða-
ómerkilegur í sjálfum sér. Tveir
hommar, Óli og Laugi, búa saman í
lukkunnar velstandi í íbúð í Graf-
arholti, en þegar nýr nágranni,
Gestur, flytur í íbúðina á móti fer
allt til fjandans. Misskilningur á
misskilning ofan kallar á af-
brýðisemi, ástardrama, jafnvel
hrottalegan ástríðuglæp.
En í búningi óperettunnar verður
þessi nauðaómerkilegi farsi alveg
drepfyndinn. Og Gautur og Gunnar
gefa ekkert eftir. Í verkinu er allur
nauðsynlegur staðalbúnaður: ást-
ardúett; arían þar sem söguhetja
kynnir sig; svekkelsisarían þegar
einhver heldur að hann hafi verið
kokkálaður; sáttaterzett þegar allir
lofa að vera góðir hver við annan;
hefndararían þar sem meint fórn-
arlamb lýsir því hvernig það vill sjá
vondu kallana stikna í helvíti; mynd-
ararían – algjört möst – þar sem
söguhetjan syngur um ástina um
leið og hann starir á mynd af elsk-
unni sinni og ber hana öðru hvoru
að brjósti sér; dauðaterzett þar sem
hinn tilvonandi látni fær að syngja
um iðrun sína og ljósið hinum megin
meðan hinir tveir eru í panik að
reyna að bjarga honum; iðrunararía
þess sem hélt að hann væri glæpa-
maður og loks arían sem heitir:
Deyja í faðmi þér. Þarf að segja
meira? Uppskriftin að gamanóperu
eða óperettu er hér ljóslifandi.
Það þarf í sjálfu sér ekki að vera
neitt fyndið við samlífi tveggja
homma, og best að koma því að, að
þeir Gautur og Gunnar beina grín-
inu ekki að því að mennirnir séu
hommar. Það eru kringumstæð-
urnar og aðstæður þeirra sem gera
þá og atburðarásina í kringum þá
fyndna. Þar spilar músíkin aðal-
hlutverk. Við erum vön því að sjá
allt aðrar týpur í verkum af þessu
tagi. Hefðarfólk og listamenn eru
vinsæll efniviður til persónusköp-
unar; en ófyndinn bókari í banka,
sem hefur mesta ánægju í lífinu af
því að horfa á fræðsluþætti í sjón-
varpinu og endursegja þá ótal sinn-
um öllum til ómælds ama og leið-
inda, – og vansæll heimavinnandi
maki hans; – þetta er hversdags-
leikinn uppmálaður, en hreint ekki
hversdagsleiki óperettunnar. Þeir
Gunnar og Gautur syngja hlutverk
Óla og Lauga; – báðir baritónar og
syngja af gleði og þokka. Rödd
Gunnars er sérstaklega falleg og
auðheyrilega mikið efni í henni.
Dramað kviknar með Gesti, sem
Hrólfur Sæmundsson – líka baritón
– syngur af stakri snilld. Hann á
frábæra spretti, ekki síst í ross-
inískum kóloratúr í dúett með
Lauga. Hrólfur fer létt með leikinn;
er mátulega ýktur, og á köflum yf-
irgengilega smeðjulegur og fleðu-
legur sem flugkappinn handan
gangsins. Gunnar og Gautur eru
bersýnilega ekki eins sviðsvanir,
myndu þó sóma sér vel í hvaða
áhugamannaleikhúsi sem er, því
það sem þá vantar í fagmannlegum
leik bæta þeir upp með innlifun og
aðdáunarverðri leikgleði.
Textinn er lykilatriði í verkinu; –
bæði söngtexti og leikinn texti.
Söngtextarnir eru dregnir upp úr
sama skemmtilega klisjupytti og
músíkin, og eru drepfyndnir á köfl-
um. Leikni textinn er líka góður, en
galt fyrir það að framvindan í leikn-
um var of hæg. Tímasetningar í
svona verki þurfa að vera hnitmið-
aðar og leikurinn þarf að renna vel.
Minnsta hik getur drepið annars
áhrifaríkt augnablik. Þetta slípast
vonandi af með fleiri sýningum og
meira öryggi.
Leikmynd og búningar voru
sannfærandi hallærisleg og full-
komlega í takt við klisjur í músík og
texta.
Þresti Guðbjartssyni hefur tekist
að skapa skemmtilega sýningu, sem
leikur á mörkum áhugaleikhúss og
atvinnuleikhúss. Hugmynd Gunn-
ars og Gauts er snjöll og dáruskap-
urinn fer aldrei yfir þau fínu mörk
að verða að fíflagangi. Það gerir
grínið enn betra.
Ó, Óliver, far ei frá mér
ÓPERA
Iðnó
Hinsegin óperetta eftir Gaut G. Gunn-
laugsson og Gunnar Kristmannsson.
Söngvarar: Gautur G. Gunnlaugsson,
Gunnar Kristmannsson og Hrólfur Sæ-
mundsson. Píanóleikur: Raúl Jiménez.
Leikmynd: Leikhópur og leikstjóri. Bún-
ingar og sviðsstjórn: Ásgerður Júl-
íusdóttir. Lýsing: Friðþjófur Þor-
steinsson. Leikstjóri: Þröstur
Guðbjartsson.
GESTUR – SÍÐASTA MÁLTÍÐIN
Bergþóra Jónsdóttir
SAMSÝNING 20 listamanna í and-
dyri og kjallara Norræna hússins
ber hinn ógnvekjandi en ef til vill
frelsandi titil Föðurmorð og norna-
tími og er auglýst með sláandi plak-
ati sem sýnir ljósmynd af karlmanns-
búk án sýnilegra kynfæra. Þessi
kynning gefur tóninn um áherslur
sýningarinnar sem ríma við sam-
tímaorðræðu heimspekinnar um lok
hins karllæga sögutíma og áhersluna
á verðandina í anda Nietzsche og eft-
irmanna hans. Hinn nýi söguskiln-
ingur er hér kenndur við nornatíma
og virðist því fela í sér ákveðnar fem-
ínískar áherslur. Í sýningarskrá ritar
Valur Brynjar Antonsson upphafs-
maður sýningarinnar og sýning-
arstjóri texta þar sem hann segir
sýninguna afhjúpa tvær goðsagnir,
aðra goðsögulega, um Ödipus og hina
líffræðilega, feluleik kynjamunar.
Hann segir að þau (þátttakendur
sýningarinnar) vilji kynja sýninguna
því það sé ein leið af mörgum til að
halda spurningu sem viðheldur mis-
munun. Þetta eru vissulega áhuga-
verðar pælingar og um leið þær
sömu og hafa einkennt stórann hluta
ungrar listsköpunar á síðustu árum.
Munurinn er að hér er gerð tilraun
til að safna saman ákveðnum lista-
mönnum og verkum sem falla undir
orðræðuna í því skyni að setja lista-
verkin í samhengi við hana og mynda
samtal eða samskipti milli tveggja
eða fleiri fagsviða sem hlýtur að telj-
ast jákvæð tilraun. Hins vegar eru
verkin sjálf ekki frábrugðin þeim
sem við eigum að venjast úr samtím-
anum, birtingarmynd óljósra hug-
mynda og þrár, kortlagningar eða
myndútfærslur á afmörkuðum svæð-
um tilverunnar en ekki leit að algild-
um svörum.Áhorfandinn getur hrif-
ist af sumum verkum eða jafnvel
fyllst ógeði án þess að það hafi með
fegurð eða ljótleika að gera, og inni í
verkunum virðist oft innbyggð af-
staða til viðfangsefnisins án þess að
hafa með eiginlegar skoðanir að
gera. Á sýningunni eru verk af ýms-
um toga og mörg áhugaverð í þessu
samhengi, sérstaklega nokkrar
myndbandsinnsetninganna sem bera
vott um hve sjálfsagður og eðlilegur
þessi miðill er orðinn listamönn-
unum. Þrátt fyrir að vera svolítið
þéttskipað í salnum niðri ná verkin
að anda en líka að tengjast sín á milli
en þau verk sem eru í anddyrinu
uppi og verkið sem er úti eru meira
utanveltu. Þau eru flest hefðbundn-
ari í formi og dæmast því í annað
samhengi enda njóta þau sín ekki í
flöktandi rökkri skjáverkanna. Þá
hafa verið framdir nokkrir gjörn-
ingar á þessari sýningu sem í heild-
ina er lífleg, skemmtileg, svolítið
grótesk og svolítið fyrirsjáanleg.
Það að sýningin sé kynjuð, þ.e.
kvengerð leysir hana að vissu leyti
undan afstöðuleysi samtímans og
gefur áhorfandanum færi á að lesa
verkin út frá femínísku eða gagn-
rýnu sjónarhorni. Það er áberandi í
sýningarskránni hvernig listamenn-
irnir eru kynntir eftir kynjum. Í takt
við veggspjaldið fallusfría gefa karl-
listamennirnir eftir valdið og egóið
og setja sig í stöðu sem var áður skil-
greind kvenleg. Þeir eru gerðir
ósýnilegir á þann hátt að ekki fylgir
mynd af þeim með textum um þá öf-
ugt við kvenlistamennina, og þar að
auki eru stafsetningarvillur í nöfnum
þeirra sem virkar sem liður í að gera
þá nafnlausa, fyrir utan að þeir eru
mun færri á sýningunni. Hins vegar
felur föðurmorð og nornatími í sér
hugmyndina um að losna undan valdi
sögunnar og ég-sins sem sjálfi, það
er í tísku að vera nafnlaus og partur
af heild og í því ljósi má sjá tvíræðn-
ina í því að karlarnir afsali sér sjálf-
inu og afhendi konunum það um leið
og skilji þær þannig eftir í lögmáli
feðraveldisins og sögutímans.
Kannski er ekki tímabært fyrir kon-
ur að afsala sér sjálfi áður en þær
hafa eignast það almennilega. Þróun
hugmyndanna í menningunni passar
oft ekki fyrir konur, þetta er kannski
bara óheppni og óþarfi að vera „par-
anojd“ og lesa einhver tákn út úr því
enda eru þær 13 á sýningunni en þeir
sjö fyrir utan sýningarstjórana þrjá
sem hafa hér með lögboðið norna-
tíma og kistulagt gamla manninn.
Ödipusar-
blinda og
geldingarþrá
MYNDLIST
Norræna húsið
Samsýning 20 listamanna
Sýningin stendur til 1. nóvember
Föðurmorð og nornatími
Þóra Þórisdóttir
Morgunblaðið/Ásdís
Nafnlaust verk eftir Hafstein Mik-
ael. Í sýningarskrá kemur fram að
Hafsteinn sjái karlmennskuna fyrir
sér sem lítinn dverg með yfirvara-
skegg og rokkabillí-hárgreiðslu,
sem sé í senn valda- og reðurtákn.