Morgunblaðið - 31.10.2005, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. OKTÓBER 2005 21
lands með kórunum undir stjórn Jóns Kristins
Cortez, Árna Harðarsonar og Guðmundar Óla
Gunnarssonar. Forseti Íslands, Ólafur Ragnar
Grímsson, var viðstaddur tónleikana og sleit
mótinu formlega að því loknu.
u lagið
Morgunblaðið/Ómar
Listirnar eiga erindi, – flest-ir Íslendingar geta líklegaverið sammála um það.Skilningur á gildi list-
menntunar fer mjög vaxandi, lista-
skólar eru yfirfullir, og eftirspurn
eykst eftir listnámi í grunn- og
framhaldsskólum. Foreldrar eru
sér meðvitaðri um mikilvægi list-
rænnar upplifunar fyrir börn sín, og
sífellt fleiri átta sig á mikilvægi
listanna til þroska hins skapandi
hugar.
Uppbygging listaskólanna hefur
verið hröð, og hefur hún oftar en
ekki mótast af einstaklingsframtaki
fólksins sem til þeirra hafa stofnað.
Heildarsýn hefur hins vegar skort
og opinber stefna varðandi skipulag
og framgang menntunarinnar hefur
ekki verið færð til takts við aðrar
breytingar í samfélaginu. Þetta hef-
ur leitt til þess að óvissa ríkir um
rekstur ýmissa skóla og nemendur á
ákveðnum stigum fá ekki aðgang að
menntun við sitt hæfi. Allt á þetta
sínar eðlilegu skýringar en aðgerða
er þörf.
Breyttar forsendur
Með yfirfærslu á rekstri grunn-
skólanna til sveitarfélaganna og í
kjölfarið breytingum á stuðningi
ríkisins við rekstur tónlistarskól-
anna breyttust forsendur fyrir
rekstri listmenntunar í landinu sem
við í raun höfum ekki enn lagað okk-
ur að. Tvennt er þar mikilvægast.
Annars vegar framhaldsmenntunin
sem sveitarfélögin áður ráku að
stórum hluta og hins vegar mennt-
un afburðanemenda sem þurfa sér-
stakan atbeina. Sérskólar á fram-
haldsstigi eiga sér engan tryggan
grundvöll og staða þeirra innan
menntakerfisins er óljós, og í
grunnskólakerfinu er afburðanem-
endum ætluð þjónusta sem aðeins
að hluta til kemur til móts við getu
þeirra og þarfir. Forstöðumenn
listaskólanna og ýmsir aðrir tals-
menn listanna hafa bent á vand-
kvæðin sem þessu fylgja en ekki
getað bent á úrræði sem telja má
raunhæf og ætla megi að verði til
framfara á þessu sviði.
Nýjar leiðir
Innan Listaháskóla Íslands hefur
umræðan einkum beinst að því
hvernig tryggja megi sem best gæði
menntunarinnar. Skólinn hefur
markvisst kynnt fyrir kennurum og
forráðamönnum listaskólanna kröf-
urnar sem hann setur fyrir inn-
göngu í hinar mismunandi deildir og
jafnframt leitað sjónarmiða þeirra
um hvernig megi ná sem eðlilegustu
flæði á milli þessara tveggja skóla-
stiga. Varðandi tónlistina sér-
staklega hafa komið fram hug-
myndir um að stofna sérstaka
ungmenna-akademíu í tengslum við
Listaháskólann sem hefði það hlut-
verk að mennta afburðanemendur á
landsvísu, – og í leiklistinni hefur
því verið beint til skólans að hann
hefði forgöngu um að stofnað yrði til
undirbúningsnáms fyrir verðandi
leikara og leiklistarfólk.
Sú hugmynd sem þó hefur lang-
mest verið rædd innan Listaháskól-
ans er hugmyndin um stofnun sér-
staks menntaskóla listanna sem
væri sjálfstæð stofnun undir stjórn
listamanna og sérfræðinga í list-
menntun. Skólinn hefði það hlut-
verk að veita nemendum á fram-
haldsskólastigi úrvalsmenntun á
sviðum performans-listgreina, þ.e. í
tónlist, leiklist og í dansi, jafnframt
því að veita þeim almenna fræðslu í
bóklegum greinum til stúdents-
prófs. Námið yrði samþætt og nem-
endur hefðu talsvert val á milli
greina. Sjónlistagreinar, s.s. mynd-
list og hönnun, hafa einnig verið til
umræðu í þessu sambandi, en ekki
hefur þótt eins brýnt að finna þeim
farveg innan slíks skóla þar sem
betur er séð fyrir þeim í framhalds-
skólakerfinu en hinum greinunum. Í
grunninum á þessi hugmynd sér
fyrirmynd í Listaháskólanum sjálf-
um sem einmitt byggir á sam-
þættum rekstri náms í ólíkum list-
greinum.
Undirritaður kynnti hugmyndina
um menntaskóla listanna fyrst á op-
inberum vettvangi í febrúar 2004 á
málþingi um tónlistarmenntun í
Kennaraháskóla Íslands sem haldið
var í tilefni af 40 ára afmæli Tón-
skóla Sigursveins D. Kristinssonar.
Hugmyndin fékk þá
mjög dræmar und-
irtektir, en afstaða
manna hefur síðan
mikið breyst. Skóla-
menn eru opnari en
áður fyrir breyt-
ingum á skipulagi
menntunarinnar og
menn sjá betur og
betur nauðsyn þess
að móta kerfið eftir
þörfum nemendanna
sjálfra. Þá hefur það
gerst að stjórnvöld
hafa lýst því yfir að
Listdansskóli Íslands
verði lagður niður, og
er því allt í uppnámi
með framhald þeirr-
ar menntunar. Yf-
irlýsing Versl-
unarskóla Íslands nú
fyrir skemmstu um
að skólinn hyggist
hasla sér völl á sviði
listmenntunar er svo
nýtt innlegg í þessa
umræðu.
Sérskólarnir
Listaskólarnir eru
hver með sínu sniði
og formið á rekstr-
inum er eins ólíkt og skólarnir eru
margir. Flestir fá tekjur sínar að
stærstum hluta frá opinberum að-
ilum en skólagjöld og aðrar tekjur
geta einnig vegið þungt. Tónlistar-
skólar eru í flestum stærri sveit-
arfélögum, og úti á landi sér-
staklega eiga þeir í samstarfi við
grunnskólana. Mjög misjafnt er þó
hver aðkoma opinberra aðila er að
rekstrinum, og víða, sérstaklega þó
í Reykjavík, hafa skólarnir fram að
þessu í raun haft sjálfdæmi um
hvernig þeir forma sitt starf. Stjórn-
ir skólanna eru í sumum tilvikum
óvirkar og stjórnendur því oft einu
eftirlitsaðilarnir með sjálfum sér.
Nemendur tónlistarskólanna geta
verið á öllum aldri og ýmsum stig-
um, allt frá grunnstigi upp í há-
skólastig, allt eftir því hvernig skól-
arnir sjálfir skilgreina sig. Flestir
skólarnir bjóða upp á alhliða tónlist-
armenntun en þó með mismunandi
áherslum. Tónlistarskóli FÍH, Tón-
skóli þjóðkirkjunnar og Söngskól-
inn skera sig nokkuð úr þar sem
menntunin er sniðin að ákveðnum
sviðum tónlistar. Tónlistarskólinn í
Reykjavík hefur haft þá sérstöðu að
vera með hlutfallslega flesta nem-
endur á framhaldsstigi auk þess
sem skólinn bauð áður fyrr upp á
list- og kennaramenntun sem metin
var sambærileg við menntun á
fyrsta háskólastigi.
Myndlistarskólarnir eru miklu
færri, flestir þeirra námskeiðs-
skólar þar sem í bland fara saman
námskeið fyrir börn og fullorðna.
Myndlistaskólinn á Akureyri sker
sig úr þar sem hann skilgreinir sig
að stórum hluta á háskólastigi.
Myndlistaskólinn í Reykjavík er al-
hliða skóli sem m.a. rekur öflugt að-
fararnám til undirbúnings há-
skólanámi. Báðir skólarnir fá styrki
frá ríki og bæ.
Einn kvikmyndaskóli er rekinn á
Íslandi, Kvikmyndaskóli Íslands.
Hann fær sínar helstu tekjur af
skólagjöldum. Skólinn er einkaskóli
og starfar með hliðsjón af aðal-
námskrá framhaldsskólanna. List-
dansskóli Íslands er eini listaskólinn
sem rekinn er beint af ríkinu. Skól-
inn sinnir bæði grunn- og fram-
haldsmenntun. Nemendur úr List-
dansskólanum hafa myndað
kjarnann í þeim hópi dansara sem
nú halda uppi íslensku danslífi.
Leiklistin er útundan, hvergi er
boðið upp á samfellt undirbúnings-
nám í þeirri grein þótt ítrekaðar til-
raunir hafi til þess verið gerðar.
Framhaldsskólarnir
Listiðkun innan framhaldsskól-
anna er með ýmsum hætti. Öflugt
áhugastarf er innan flestra skól-
anna en aðeins í fáum
skólum er listnámið
hluti af námsskrá.
Helst eru það greinar
eins og myndlist, hönn-
un og margmiðlun ým-
iss konar sem eiga þar
sess, s.s. í Fjölbrauta-
skólanum í Breiðholti,
Borgarholtsskóla,
Fjölbrautaskólanum í
Garðabæ, og í Verk-
menntaskólanum á Ak-
ureyri, en greinar eins
og tónlist, dans og leik-
list eru utanveltu nema
að því marki sem skól-
arnir viðurkenna nám
sem nemendur taka í
sérskólunum. Til und-
antekninga telst að um
samstarf sé að ræða á
milli framhaldsskól-
anna og sérskólanna.
Nemendur fara á milli
eins og um alls óskylda
starfsemi sé að ræða.
Iðnskólarnir í Reykja-
vík og Hafnarfirði hafa
báðir styrkt sig á ýms-
um sviðum hönnunar
og hafa nemendur það-
an komið vel und-
irbúnir til náms á há-
skólastigi í þeirri grein.
Listaháskólinn
Listnám á háskólastigi fór í nýjan
farveg með stofnun Listaháskólans
1999. Til varð ein stofnun, sem býð-
ur upp á nám í flestum listgreinum
og þar sem til er orðið eitt samfélag
nemenda og kennara sem hefur
gildi listanna að leiðarljósi í öllu
starfi. Þá um leið voru lagðir niður
tveir listaskólar sem ríkið hafði áð-
ur rekið, þ.e. Myndlista- og hand-
íðaskóli Íslands og Leiklistarskóli
Íslands.
Listaháskólinn er sjálfseign-
arstofnun sem rekin er á grundvelli
samnings við ríkið um menntun
ákveðins fjölda nemenda í hinum
ýmsu listgreinum. Listaháskólinn
innheimtir skólagjöld og aflar sér
annarra sértekna. Inntökuhlutfall
er að meðaltali 1:4–1:5, reyndar
mjög mismunandi eftir brautum.
Aðrir skólar, s.s. Söngskólinn í
Reykjavík og Myndlistaskólinn á
Akureyri, reka listnám sem þeir
skilgreina sem það væri á há-
skólastigi. Þetta eru þó ekki háskól-
ar og starfa ekki sem slíkir.
Sérstaða listnáms
Skóli er samfélag, ekki hús. Það
er einmitt í samveru nemenda og
kennara sem krafturinn leysist úr
læðingi, og það er í gagnvirkri
krítík og stöðugum samanburði sem
nemendur þróa stíl sinn og hug-
myndir. Í listnáminu er þetta sér-
staklega mikilvægt þar sem nem-
endur mæla sig hver við annan en
um leið leggjast þeir á eitt við að
koma list sinni í eitthvert form.
Þetta sambland af einstaklings-
vinnu og hópstarfi er einstakt í list-
unum þó svo aðrar greinar séu í
meiri mæli að taka þetta upp.
Til að ná árangri í listum þarf að
koma til einbeiting og þjálfun sem
er langt umfram það sem hið al-
menna skólakerfi getur veitt. Í öll-
um performans-greinum, þ.e. tón-
list, danslist og leiklist, þarf að
leggja undirstöðuna mjög snemma
og viðhalda strangri og reglubund-
inni æfingu undir handleiðslu fær-
ustu þjálfara fram eftir unglings-
aldri og til fullorðinsára. Stór hluti
þjálfunarinnar fer fram í samvinnu
þar sem hópurinn kemur fram sem
ein heild.
Hver nemandi fær einstaklings-
bundna kennslu og samband hans
við aðalkennarann er yfirleitt mjög
náið. Nemendur koma fram á sýn-
ingum og hljómleikum og þeir eru
ýmist metnir eftir frammistöðu
sinni þar eða á sérstökum prófum
sem fela í sér viðamikinn listflutn-
ing. Yfirleitt eru utanaðkomandi
prófdómarar kallaðir til og sér-
stakar dómnefndir fara yfir loka-
verkefnin. Alþekkt er að nemendur
í listnámi leggi mjög hart að sér og
rannsóknir sýna að nemendum í
greinum eins og tónlist gengur bet-
ur en öðrum í almennum greinum.
Nýtt skólaform
Í menntaskóla listanna hefði list-
námið forgang á annað nám. Í heild-
ina skyldu menn ætla að 2⁄3 hlutar
námsins yrðu listnám en 1⁄3 nám í
undirstöðugreinum eins og stærð-
fræði, íslensku og í tungumálum.
Nemendur yrðu teknir inn á grund-
velli inntökuprófa eða mats á inn-
sendum gögnum. Sjálfsagt yrði að
taka einnig mið af frammistöðu í
bóknámsgreinum. Við samsetningu
námsins yrði lögð áhersla á sam-
þættingu listgreinanna og að opna
nemendum sýn á hlutverk listanna í
víðara samhengi.
Menntaskóli listanna yrði sjálfs-
eignarstofnun og rekin með þjón-
ustusamningi við ríkið þar sem m.a.
yrði kveðið á um fjölda nemenda í
hverri grein og þá fjármuni sem
fylgja. Skólagjöld þyrftu að vera
hófleg. Skólanum yrði gert kleift að
taka við nemendum alls staðar að af
landinu með sérstökum samningum
við skóla í fjarlægari byggð-
arlögum. Einnig þyrfti skólinn að
geta boðið nemendum pláss á
heimavist. Í byrjun mætti ætla að
fjöldi nemenda gæti orðið á milli
þrjú og fjögur hundruð, en frekari
fjölgun réðist af því hvort skólinn
léti taka til sín í fleiri listgreinum og
hvernig almennt tekst til með þróun
listnáms á fyrri stigum.
Helstu kostirnir við menntaskóla
listanna eru að í slíkum skóla ættu
nemendur sér samfélag þar sem
listirnar hefðu forgang og þar sem
þeir gætu unnið saman þvert yfir
mörkin sem sérhæfingin setur. Þeir
tækju allt sitt nám í einum og sama
skólanum og þyrftu ekki að hendast
á milli fjarlægra staða í leit að
kennslu eins og reyndin er nú.
Menntaskóli listanna yrði eft-
irsóttur vinnustaður og hefði á að
skipa sérhæfðum kennurum og
aktífu listafólki. Þá má ætla að með
samstilltu átaki gætu nemendur
sameinast um flutning stærri verka
og sett upp viðamiklar sýningar
sem krefjast sérhæfðrar aðstöðu og
mikils tæknibúnaðar.
Umfram allt yrði menntaskóli
listanna uppeldis- og þroskastöð
fyrir skapandi fólk, vettvangur þar
sem í samfélagi ólíkra lista yrði tek-
ist á við verkefni sem krefjast út-
sjónarsemi, frumleika og tækni-
legrar færni. Menntaskóli listanna
yrði eftirsóttur skóli, sá skóli í land-
inu þar sem ungt fólk sæi fyrir sér
að það gæti skapað sinn eigin kúltúr
og undirbúið sig fyrir áhugaverð
störf.
Lokaorð
Það mun ráðast á næstu miss-
erum hvert stefnir í mikilvægum
þáttum listmenntunar. Flestum er
ljóst að skerpa þarf á verkaskipt-
ingu á milli ríkis og sveitarfélaga,
einfalda allt skipulag og stjórnun,
herða eftirlit með gæðum náms og
skilvirkni, skilgreina hlutverk og
stöðu sérskólanna, og efla samstarf
og byggja stærri einingar. Í þessu
þurfa stjórnvöld, skólamenn og
listafólk að leggjast á eitt.
Fyrst og fremst þarf þó skýra
framtíðarsýn, eitthvað sem við get-
um séð fyrir okkur að geti verið
ótrúlega spennandi og einmitt það
sem við sjálf hefðum viljað komast í
þegar við þurftum á skóla að halda.
Skóli sem leitar nýrra leiða, opnar
fyrir hið óvænta, þroskar skilning,
eflir hugrekki, og tengir saman hug
og hönd í skapandi starfi, er einmitt
sú fyrirmynd sem við ættum að
leita að.
Menntaskóli listanna –
um framtíð listmenntunar
á framhaldsskólastigi
Eftir Hjálmar H. Ragnars
’Til að ná árangri í listum
þarf að koma
til einbeiting og
þjálfun sem er
langt umfram
það sem hið
almenna
skólakerfi
getur veitt.‘
Hjálmar H. Ragnars
Höfundur er tónskáld og rektor
Listaháskóla Íslands.
geisa nú
n allan,
og á fjöl-
ópusam-
num, Al-
g að
astofn-
ægri og
manni
vo ekki
obsson
vefritinu
r Sam-
n á heil-
ubúð.
,“ segir
hafa
Samfylk-
einka-
þ.e. að
garana
fisins en
m fyrir að
orgum og
aldinu
æga svar:
t-
liggur nú
ns Sam-
munur á
örubúð.“
krif vara-
nar, sem
brigð-
a fyrir
i þekkja
em fer nú
arekstur
smunandi
arforma.
um þetta
um Morg-
rgvin G.
örð. Ekki
r en Stef-
Samfylk-
ingarinnar í Reykjavík. Hann vill
hvorki líta til hægri né vinstri og lýs-
ir yfir: „Því er svarið við spurningu
Ögmundar, á hvaða leið er Samfylk-
ingin? hvorki hægri né vinstri, held-
ur beint áfram. Til framtíðar.“
Vandinn er sá, Stefán Jón, að varla
komast menn langt inn í framtíðina
ef framundan væri hengiflug og
stefnan tekin beint á það. Að mínu
viti er einkavæðing velferðarþjón-
ustunnar nánast ígildi þess að
steypa henni fram af hengiflugi.
Og er þá komið að formanni Sam-
fylkingarinnar, Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur, sem túlkar skrif mín á
þá lund í viðtali við DV að ég „sé að
búa til möguleika á samstarfi vinstri
grænna við Sjálfstæðisflokkinn“.
Vissulega mætti fá þessa niðurstöðu
ef við gæfum okkur að hlutaðeigandi
þætti samstarf við hægri sinnaðan
stjórnmálaflokk vera fýsilegur kost-
ur, ef gagnrýni mín á Samfylk-
inguna hefði komið frá hægri en
ekki vinstri. Ef menn í ofanálag
kæmust að þeirri niðurstöðu að
Samfylking væri engu minna hægri-
sinnuð en Sjálfstæðisflokkur hljóm-
aði rökstuðningur Ingibjargar Sól-
rúnar trúverðugur. Hvers vegna
ætti VG að vilja starfa með einum
hægri flokki fremur en öðrum?
Þetta er ágæt spurning.
Ég er hins vegar í allt öðrum er-
indagjörðum á síðum Morgunblaðs-
ins en að leita eftir samstarfi við
hægrimenn. Ég næri nefnilega þá
von í brjósti að hægt verði að mynda
vinstri velferðarstjórn, nokkuð sem
ég hef barist fyrir allar götur frá því
ég gaf mig í stjórnmálabaráttuna
fyrir margt löngu. Innan VG erum
við samstiga um að vilja hreinar og
skýrar línur fyrir kosningar þannig
að jafnt kjósendur sem áhugasamir
samstarfsaðilar viti að hverju þeir
gangi. Þetta kom skýrt fram í máli
formanns VG, Steingríms J. Sigfús-
sonar, á nýafstöðnum landsfundi
VG. En það segir sig sjálft að við
viljum ekki óútfylltan víxil. Við vilj-
um vita hvað er í pokahorninu hjá
hugsanlegum samstarfsaðilum. Og
sannast sagna þykja mér svör Sam-
fylkingarinnar æði loðin – enn sem
komið er. En orð eru til alls fyrst,
vonandi telst það þarfaverk fremur
en hitt að efna til þeirrar umræðu
sem nú er hafin.
ala skýrar
r í allt
rðum á
aðsins
am-
enn.
a þá
ægt
nstri
Höfundur er formaður
þingflokks VG.