Tíminn - 28.05.1970, Blaðsíða 5

IHMMTUÐA«UR 28. maí 1970.
TIMINN
17
IXKNI06 RANNSOXNKR
Dr. Valdimar Jónsson
ritar um orkumál íslands
Vegna mista'ka hjá blaðinu
birtist atnnar en ekki fyrsti
hluti greinar dr. Valdimars
Jónssonar um orkumál fs-
lendinga, í Tímanum föstu-
daginn 22. maí. Hér birtist
aftur á móti fyrsti hluti
greinarinnar og er dr. Vasldi
mar og a'ðrir beðnir velvirð
ingar á þessum mistökum.
Stðasti hluti greinar dr.
Valdimars mun svo birtast
í biaðinu næstu datga.
Inngangur.
Undanfariin ár hefur skýrzt
betur fyrir okkur íslendinigum
sú nauðsyn að gera fraim-
leiðsluþætti þjóðarinnar fjöíl-
breyttari og stöðugri, sivo að
sveiflur hráefnisafila og
verðlags á heimsmarkaðn-
um hafi ekki eins mikil áhrif
á gjaideyristekjux og þar af
leiðandi þjóðartekjur okkar.
Einnig hafa alllþjóðaefnahags-
skýrslur sýnt, að það er elkki
nægilegt fyrir þjóðfélag að
halda sömu þjóðartekjum frá
ári til árs, heldur er nauðsyn-
legt að þær aukist að meðal-
tali um 6 prósent á ári, ef
velmegun og jafiwægi á að
haldiast í landinu.
Augu landslhmanna hafa opn-
azt fyrir þeim brýuu nauðsynj
lun að skapa traustan iðnað
hér á liandi, sem er samkeppn
isfeer við það sem aðrar þjóð-
. rr hiafa uppá að bjóða. Við get-
ínm ekki reiknað með því í
framtíðinni að ísienzkur iðn-
aður verði verndaður með toili
iwn eins og hefur þekkzt hing-
að tíl. Það er augljóst að á
þessum áratug þá verðum við
að taka afstöðu tii toilabanda-
laga Vestur-Evrópu, og ef víð
eigium að halda hag okkar, þá
verðum við að gerast þátttak-
endiur frekar en áhorfendur í
þeiim leik, þótt skiptar séu
sko'ðanir hvemig þátttöku okk
ar sé bezt vardð.
Til þess að vera samkeppn-
isfærir við aðrar þjóðir þá verð
imi við að athuga gaumgæfi-
lega hvað við hölfium upp á að
bjóða sean er betra og — eða
ódýrara en hjá öðrum þjóðum.
Þegar þessar afihuganir eru
teknar til greina verður að
gera aliítarlegar friæðlegar
rannsóknir í öffilun hráefnis,
vinnsluaðferð og markaðstoönn-
unum. Ekki eingöngu hvern-
ig málin standa í dag heldur
einnig að ,era eins nákvæma
framtíðaráætlun og hægt er til
þess að reyna að sjá hveraig
þessi mái geta staðið næstu 10
ár, e'ða lengra fram í tímann.
Það er ekki nægilegt að vita
hvort við erum samkeppnisfær-
ir í álframleiðsiu í dag heldur
einnig 10—20 ár fram í tímann
á meðan við erum enn að
greiða afskriffitir af venkefn-
inu.
Það hefur flestum verið
Ijóst að þegar þessi saman-
burður er gerður við aðrar
þjóðir þá stöndum við flestum
þjóðurn framar í fisköflun og
fiski'ðnaði. Það hefur þvi ver-
ið eðiileg þróun sem byrjaði
í lok síðari heimsstyrjaldar, að
nýta sér tii fulls þennan
iguilforða sem vi'ð höfum að
geyma í hafinu í kringum land
ið. Má segja að velmegun þjóð-
arinnar sé —ikið að þakka
þessari þróun. Hins vegar hef-
ur sá mifcli samdráttur sem
átti sér staS í þessari atvinnu-
grein fyrir 2—3 árum sýnt
að mifclar sveiflur í afköst-
um og tekjum af fiskiðn-
aði getur verið að vænta fyrir-
varalaust, og það er því óeðli-
legt fyrir heiit þjóðfélag að
byggja meginstoð þjóðarbú
skapsins á svona óstöðugri
atvinnugrein.
Það er miikið til vegna þessa
ástands að heyrzt hafa síðasta
áratuginn háværar raddir um
þá nauðsyn að endurskoða al-
gerlega okkar afstöðu í þess-
um málum. Landið okkar ?r
hrikalegt og snautt af máttúru
auðætfum. Það úir og grúir
af eldfjallagígjium og jarðhita
svæðum. En það er einmitt
vegna legu iandsins að við höf
um slífcar onkulindir sem fæst-
ar aðrar þjóðir geta státað af,
en það er vatns- og jarðhita-
orka. Athuganir hafa leitt í
ljós að við hötfurn orkuiindir
upp á áð bjóða sem eru frá
10 prósent til 50 prósent 6-
dýrari í kostnaði en völ er á
á flestum öðrurn stöðum. Með
hagnýtu skipulagi á þessari
orku þá ætti aðstaða okk-ar að
vera jafnved betri. Einnig er
vert að hafa það í huga að hag-
kivæmur samanburður gagn-
vart öðrum þjóðum verður
eloki ætáð svona góður. Reikna
má með að í kringum árið
2000 þá verði þróun
kjarnorfcuvera komin Hkast til
svo langt á veg, a ð samanburð
urinn hafi snúizt ofekur í ó-
hag. Það er því augljóst, að
við höffium ekki tíma né efni
á, að sitja auðum höndum i
þessu sambandi heldur verð-
um að taka til róttækrar end-
urskoðunar stefnu ofckar 1 þess-
um mátom. Það markmið sem
vi® eigium að setja okkur er
að virkrja eins miikið af orfeu-
lindum okkar og mögulegt er
næsbu 30 árin. Hivort okkur
tekst að ná settu marki er mik-
ið háð viðsýni og baráttuvilja
stjórnmálamanna þjóðarinn-
ar. Hins vegar er það Skylda
vísinda- og tæknimanna að
varpa ljósi yfir þessa brýnu
nauðsyn og hvetja ráðamenn
til átaka, ef okkar litla þjóð-
félag á éfeki að heltast úr lest-
inni í fainu ramma kapphlaupi
velmegunar þjóða.
Það er tilgangur minn með
þessaxi grein að ræða nofekra
púnWa í sambandi við orfcu-
mál og vona að þeir geta vak-
ið menn tii umlhugsunar og um
ræðu um þessi nauðsynjar
Yert er að geta þess að
vegna aðstöðu minaar þá hef
ég efeki í öltotm tiiféflum get-
að afláð mér eins nátovæmra
gagna sem skyidi, en ef þe;si
grein getur vakið blaðaskrif,
hvort sem er með eða máti, þá
er tilgangi mínum náð.
Síðastiiðin ár bá hetfur mik-
ið verið rætt og ritað um upp-
byggingu ohtoufreks iðnaðs hér
á landi og má í j-essu sam-
bandi netfna nýhafna fram-
leiðslu á kísilgúr og áli, vegna
þess. Einnig er nú í at-
hugun vinnsla salts, ýmissa
miálma og annarra efnasam-
banda úr sjó méð aðstoð
ódýrrr jarðhitaorku svo eitt-
hvað sé nefnt. Hefur Baldur
Líndai, efnaverkfræðingur, átt
einn mestan þátt í þessari þró-
un og með skritfum sínum vak-
ið áhuga áhrifamanna á þess-
um málum. Það er ekki til-
gangur minn að endurtaka það
sem Baldur hefur sagt, en ég
vísa til rita hans í Veikfræðinga
tímaritinu og fleiri stöðum.
Aðeins eitt vildi ég benda á
hér, að hann hefur sýnt fram
á að við igeturn hafið orkufrek-
ari iðnað á svo mörgum svið-
um að samsvaraði onkuþörf
margfalt stærri, en allri þeirri
onku, sem við hötfum uppá að
bjóða í dag.
Áður en iengra er haldið er
vert að gera nokkrar athuga-
Dr. Valdimar Jónsson
semdir um magn ^eirrar nýtan-
legrar orku sem tvær helztu
orkulindir okkar, vatnsonka og
jarðhiti hala uppá að bjóða.
Orkuforði la'ndsins.
Nú ligigja fyrir allMtarlegar
áætlanir um nýtaniega vatns-
orku landsins. Hefur verið
reiknað, að í meðalári þá er
hægt að nýta sem samsvarar
35 þúsund gigawatt-stundir á
ári (Gwst.=10f? kwst.).
Að vísu má segja að þeim
mun rneira, sem verður nýtt af
þessu n.agni, þeim mun erfið-
ara er að virikja það. sem eftir
er, þar sem sækja þarf orkuna
lengra og lengra inn á hálendið
eða til annarra óhagstæðra
staða. Má reifcna lauslega með
að heimingur þessarar orku sé
virkjanieg með hægu móti. Svo
samanburður sé gerður þá af-
kastar BúrfeHsviikjun þegar
henni er fuillokið og við mestu
nýtingu um 1,7 þúsund Gwst
á ári eða um 5 prósent af
heildar nýtanilegri vatns-
ortou landsins.
Nýtanleg jarðhitaorka lands
ins er etoki að sama skapi eins
vel þekkt og nýtanleg vatns-
orka. Bæði er, að eins mifcil
reynsla hefur ekki fengizt á
þessu sviði, og einnig eru at-
huganir í þessu sambandi
ertfiðari viðfangs þar sem leita
þarf upplýsinga 1—2 tom niður
í berggrunnið. Dr. Gunnar
Böðvarsson hefur gert laus-
legar athuganir og Ikomizt að
þeirrj niðurstöðu að háhita-
svæðin við Krísuvík, Hengil,
Námafjail og Torfajökui hafa
nýtanlega orku uppá að bjóða
sem samsvarar 1860 þúsund
Gwst Þetta er að vísu mjög
lauslega áætluð tala, og hafa
athuganir síðustu ára leitt í
ljós að hœgiega getur verið
um að ræða, að minnsta kosti
10 sinnum meiri nýtanlleg hita
orka sé geymd í berggrunn-
inu. Aila vega er hægt að
segja að ef rei'knað er með um
100 ára nýtingu, þá ætti orkan
etoki að vera minni en nýtan-
leg vatnsfallsorka landsins.
Jarðhitaortou landsins má
nýta á fivenns konar hátt:
sem beina hitaontou eða
til framileiðslu á rafortou.
Reynsla íslendinga hingað
tii hefur nærri eingöngu ver-
ið bundin fyrri leiðinni, og
sem dæmi má netfna Hitaveitu
Reykjavíkur, Kísiigúrverk-
smiðjuna við Mývatn og gróður
húsarækt í Reykjavík og
Hiverage-rði.
Að vísu er nýtni hitaorkunn
ar taisvert mikil (um 60-70%)
ef notað er beint, í formi
gutfu eða heits vatns, en notk-
unarmöiguieikar fiakmartkast
atf fivennu. f fyrsfia lagi er
toostnaðarsamt að flytja varm-
ann langar leiðir, og í öðlru
lagi hefur jarðivarimiinn tak-
martoað hitasitig. Tækniliega
nýtanil-egur hámarkshiti iigg-
ur um 200°C. Við hverja
þá starfsemi, sem útheimtir
hærri hdta, verður jarðhiti éktoi
notaðu-r beint ,heldur rafortoa
eða eldsneyti. Á hinn bóginn
er stofntoostnaður við virkjun
jarðhita í raforfcu talsvert mik-
iil, og nýting jarðhitans verð-
ur ekki nema um 25—50 pró-
sent. En raforba býður upp á
fjölbreyttari not en völ er á
hjá öðrum onkulindum. Einn-
ig er hægt að ffilytja rafortou
ibvert á land sem er með við-
unandi tiillkostnaði, og með
henni er hægt að framlteiða há
hifiastiig að vild.

í
Strengjakvartettar
Víða um heim. er tvö hundr-
uð ára ártíðar Beethovens
minnzt með flutningi vertoa
hans, oig hér á fslandi er
skemmst að minnast „Missa
Solemnis".
um var það aivörumál að ekto-
ert færi forgörðum. Samspil
þeirra áfiti sér sfioð í gróinni
tilfinningu fyrir innri línum og
röddum, jafnt smáum sem stór-
um og áttu tveir fyrri kvart-
ettamir sammerkt í því. — Sá
þriðji op. 59 I F. dúr er langur
og litauðugur með þjóðlaga-
fvafi, og lætur höfundur cello-
röddina eiga þar mörg athyglis-
verið frumkvæði, sem leyst vorj
af hendi með ágætum. Það er
efeki fhlaupaverk að koma sam
an tónleitoum sem þessum fyrir
jafn störfum hlaðna menn og
kennarar Tónlistarskólans eru.
Vaeri óskandi að rýmra yrði
um æfingatíma þeirra, því það
er þessari listgrein lífsnauðsyn.
Norsk lúðrasveit
S.l. föstudagskvöld fluttn
kennarar Tónlistarskólans þrjá
aí strengj atovartettu-m Beet-
hovens í Norræna húsinu á veg
um Kammermúsikklúhfosins.
Kammertónlist Beefihovens, og
þá sér í lagi kvartettamir, er
sú tónlist, sem býr yfir mögn-
uðu aðdráttarafli og á í góðri
túlkun fáar hliðstæður.
Þeir fjórmenningarnir Björn
Ólafsson, Jón Sen, Ingvar Jón-
asson og Esnar Vigfússon,
fluttu að þessu sinni strok-
kvartettana op. 95 í f. moll, op.
18 í F. dúr og op. 59. í F. dúr.
Af þeim sex kvartettum, sem
fylla opustöiuna 18, býr sá í
F. dúr í ríkum mæli yfir æsku-
töfrum, sem aðgreinir hann
verulega frá síðari kvartettun-
um, sem eru verk hins þrosk-
aða. lífsreynda og hrjáða lista-
manns. Kvartettin op. 95 í f.
moll, er stuttur og samanþjapp
aður í formi, en þó ekki vegna
þess að höfund1 liggi minna á
hjarta, öðru nær. — Flytjend
Þeir voru ekki sporlatir frænd
ur okkar Norðmenn, er áttatíu
manna blásarasveit, „Ruse-
lökk Ungdomskorp“ tók sig
upp til að skemmta löndum
sínum í New York á þjóSIiátíð
ardegi Norðmanna, 17. maí s.l.
— Á heimleið hafði lúðrasveit-
in viðkomu í Reykjavík og hélt
tónleika í Háskólabíói þann 21.
maí s.l. Stjórnandi var Arne
Hermansen, er. meðlimir sveit-
arinnar um áttatíu talsins á
aldrinum 17—50 ára.
Efnisskráin var mestmegnis
marsar, söngleikjasyrpur og
fleira léttmeti auk nokkurra
ágætra laga eftir E. Grieg. —
Örar styrkleikabreytingar og
margvísleg blæbrigði settu
skemmtilegan heildarsvip á
leik sveitarinnar, þótt tónhæð
og nákvæmni væri ekki alltaf
óskeikul. — Þá létu trompet-
ar. básúnur og fleiri einleiks-
hljóðfæri til sín taka, svo sem
vera ber í blásarasveit.
Söngkonan Astri Herseth
söng norsk lög, með músikölsk-
um undirtón. en undirleik ann-
aðist Káre Siem, sem einnig
lék tvö „lyrisk" smástykki eft-
ir Grieg. Lrikarinn Arne Bang-
Hansen var kynnir, og hélt
jafnframt uppi „fjörinu" með
grínsögum og upplestri. —
Norðmönnunum var vel fagn
að, og bárust þeim blóm sem
þeir þökkuðu með sannkölluðu
kossaflóði. — Hinir fjölmörgu
lúðrarsveitarmenn þessa bæjar,
sem vafalítið skipta hundruð-
um. hefðu mátt fjöimenna bet-
ur á þessa sfcemmtun ,.kollega“
sinna.
Unnur Arnórsdóttir.