Morgunblaðið - 17.11.2005, Síða 6

6 FIMMTUDAGUR 17. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
BJÖRN Bjarnason dómsmálaráðherra er „bull-
andi hlutdrægur“ gagnvart sakborningum í
Baugsmálinu og vanhæfur í öllu því sem lýtur að
málinu. Þetta sagði Gestur Jónsson hrl., verjandi
Jóns Ásgeirs Jóhannessonar, í Héraðsdómi
Reykjavíkur í gær. Af þessum sökum yrði að
skipa saksóknara að nýju. Sigurður Tómas Magn-
ússon, settur ríkissaksóknari, sagði að ráð-
herrann teldist ekki vanhæfur og hefði ekki farið
út fyrir þau mörk sem stjórnmálamenn hefðu til
að tjá sig um þjóðmál.
Þetta og fleira til var togast á um í Héraðsdómi
Reykjavíkur í gær þegar hluti Baugsmálsins var
tekinn fyrir. Fjallað var um þá kröfu verjenda að
dómurinn tæki afstöðu til þess hvort Björn hefði
verið hæfur eða vanhæfur. Einnig hvort settur
ríkissaksóknari hefði heimild til saksóknar vegna
ákæruliðanna átta sem enn eru til meðferðar fyrir
dómi.
Ríkissaksóknari ekki lengur með saksókn
Það sem mesta athygli vakti við upphaf þing-
halds var að fram kom að Sigurður Tómas Magn-
ússon er að fullu búinn að taka við Baugsmálinu,
líka þeim átta ákæruliðum sem Hæstiréttur vísaði
ekki frá dómi og ríkissaksóknari hafði enn til
meðferðar.
Þessi breyting er gerð í kjölfar þess að við fyr-
irtöku málsins á mánudaginn drógu verjendur í
efa að Sigurður hefði umboð til að hafa afskipti af
þeim átta ákæruliðum sem enn eru fyrir dómi en
það hefði hann gert með því að óska eftir að dóm-
urinn kvæði til matsmenn til að leggja mat á til-
tekin málsgögn. Jafnframt var það upplýst á
mánudaginn að Jón H. Snorrason, saksóknari
efnahagsbrotadeildar ríkislögreglustjóra, væri
þar í umboði setts ríkissaksóknara, þ.e. Sigurðar,
og að ákæruliðirnir átta væru reglulegum rík-
issaksóknara óviðkomandi. Í þinghaldinu á mánu-
dag beindi Pétur Guðgeirsson, dómsformaður, því
til sækjanda og verjanda að þeir fjölluðu um hvort
settur ríkissaksóknari hefði vald til þess að fara
með ákæruliðina átta sem ekki var vísað frá dómi
og var málflutningur vegna þessa settur á dag-
skrá héraðsdóms í gær, miðvikudag.
Í millitíðinni, þ.e.a.s. á þriðjudag, ákvað rík-
islögreglustjóri að óska eftir því að settur rík-
issaksóknari tæki yfir dómsmeðferð á ákærulið-
unum átta, sem áður var í höndum
ríkislögreglustjóra, og féllst Sigurður á það. Í
samræmi við þá ákvörðun var það Sigurður sem
sótti þing í málinu í gær en ekki Jón H. Snorra-
son.
Fylla upp í eyðu en ekki meira
Gestur Jónsson hrl. sagði mikilvægt hafa í huga
hvaða valdi Bogi Nilsson hefði afsalað sér þegar
hann sagði sig frá umfjöllun um gögn sem ákæru-
liðirnir 32 byggðust á. Sökum þess að Bogi hefði
orðið var við að óhlutdrægni hans var dregin í efa,
hefði hann tilkynnt að hann teldi sig ekki bæran
til þess að „stýra athugun á áðurnefndum gögn-
um“. Gestur sagði að ekki væri hægt að skilja
þessi orð á annan hátt en þann að ríkissaksóknari
ætti við ákæruliðina 32 og það þyrfti að ganga
mjög langt til að leggja annan skilning í málið.
Þegar ríkissóknari hefði sagt sig frá málinu
hefði myndast eins konar eyða í máli ákæruvalds-
ins sem tæki til þessara 32 ákæruliða. Dóms-
málaráðherra hefði aðeins heimild til þess að fylla
upp í þessa eyðu en lengra næðu valdmörk hans
ekki. Ráðherra hefði á hinn bóginn veitt Sigurði
umboð sem greinilega gengi mun lengra. Það sem
fram hefði komið um að dómsmálaráðherra og
ríkissaksóknari hefðu rætt saman á þessum nót-
um breytti engu, í málinu væru of miklir form-
legir hagsmunir til að slíkar ákvarðanir gætu
byggst á samtölum. Ákvörðun dómsmálaráðherra
um að fela settum ríkissaksóknara saksókn í
ákæruliðunum átta stæðust því ekki lög og settur
ríkissaksóknari hefði þar af leiðandi engar vald-
heimildir í þeim hluta málsins.
Engin eyða í saksókn
Sigurður mótmælti því að skapast hefði eyða í
saksókn málsins. Þá væri ekki kveðið á um það í
lögum að ákvörðun um að fela öðrum saksókn
gæti ekki byggst á samtölum. Hann benti á að
efasemdir um vanhæfi ríkissaksóknara hefðu
byggst á tengslum tveggja sona Boga Nilssonar
og bróður við endurskoðunarfyrirtækið KPMG en
ákæruliðirnir sem sérstaklega vörðuðu vanhæfi
hans væru fyrst og fremst í ákæruliðunum átta
sem enn væru til dómsmeðferðar. Þá kæmi fram í
bréfi Boga að forræði á þessum ákæruliðum hefðu
verið hjá ríkislögreglustjóra og hann aldrei tekið
við forræði yfir þeim. Sigurður sagði að ráðherra
hefði örugglega verið rétt að líta svo á að rík-
issaksóknari teldi sig einnig vanhæfan til að fjalla
um ákæruliðina átta og þetta hefði verið staðfest í
samskiptum þeirra á milli.
Að auki benti hann á að Bogi hefði tekið fram í
bréfi til dómsins að það umboð sem settum rík-
issaksóknara hefði verið veitt, hefði verið í sam-
ráði við hann. Sigurður benti ennfremur á að ef til
þess kæmi að ákærur væru gefnar út vegna þess
hluta málsins sem vísað var frá væru kostir fólgn-
ir í því að málið væri í höndum eins og sama sak-
sóknarans.
Sigurður sagði að kæmist dómurinn að þeirri
niðurstöðu að dómsmálaráðherra hefði ekki haft
vald til að skipa hann til að fara með ákæruliðina
átta, yrði dómurinn að veita svigrúm til að settur
yrði annar ríkissaksóknari til að fara með málið.
Ofangreindar deilur eru býsna tæknilegar og
víst er að almenningur hefur mismikinn tíma eða
áhuga á að setja sig inn í þær. Umfjöllun um
hugsanlegt vanhæfi dómsmálaráðherra eru lík-
lega auðskiljanlegri. Þar að auki er verið að fjalla
um ummæli sem hann hefur látið falla á opinber-
um vettvangi og margir kannast við.
Verjendur gera þá kröfu að dómurinn taki af-
stöðu til hæfis Björns Bjarnasonar og telja að
hann sé klárlega vanhæfur til að fjalla um nokkuð
það sem lýtur að Baugsmálinu.
Gestur Jónsson, verjandi Jóns Ásgeirs Jóhann-
essonar, og Sigurður Tómas Magnússon, settur
ríkissaksóknari, voru sammála um að mikilvægt
væri að dómurinn leysti úr þessu og raunar tók
Sigurður sérstaklega fram hversu mikilvægt það
væri að skorið yrði úr um hæfi ráðherrans, þar
sem að öðrum kosti gætu álitamál um þennan
grundvöll málsins komið upp síðar.
Umfjöllun alltaf neikvæð
Gestur sagði að í málinu ætti við hin svokallaða
matskennda hæfisregla stjórnsýslulaganna en
samkvæmt henni væri ráðherra vanhæfur ef
hægt væri með réttu að draga óhlutdrægni hans í
efa. Í þessu máli hefðu sakborningar augljóslega
ríkar ástæður til að efast um óhlutdrægni ráð-
herrans. Hann tiltók fjölmörg dæmi um skrif
Björns, einkum á heimasíðu hans, bjorn.is, en
einnig í aðsendri grein í Morgunblaðinu sem
sýndu fram á þetta. Alls staðar væri fjallað um
Baug á neikvæðan hátt, fyrirtæki í eigu Baugs
uppnefnd og ýmist bent á eða tekið undir neikvæð
og niðrandi ummæli um fyrirtækið. Þá hefði hann
skipað sér í lið með Morgunblaðinu í samkeppni á
fjölmiðlamarkaði. Engin dæmi væru um jákvæð
ummæli heldur væri sífellt fjallað um Baug af
óvild og alltaf sem um andstæðing væri að ræða.
Gestur staldraði sérstaklega við dagbókar-
færslu Björns frá 10. október sl. en þar sagði:
„Stórfrétt dagsins er að sjálfsögðu niðurstaða
[H]æstaréttar í kærumálinu vegna Baugs. Rétt-
arkerfið hefur ekki sagt sitt síðasta orð í málinu.
Lögheimildir eru til þess, að ákæruvaldið taki mið
af því, sem fram hefur komið hjá hæstarétti við
frekari ákvarðanir um framhald málsins.“ Gestur
sagði að í huga almennings á Íslandi fælist hótun í
því þegar einhver segðist „ekki hafa sagt sitt síð-
asta orð“. Þessi orð hefðu komið frá manni sem
hefði það vald að skipa sértakan ríkissaksóknara.
Gestur lagði fram í dóminn lista yfir þessi um-
mæli og fleiri til og hann sagði að af þeim væri
greinilegt að sakborningar hefðu réttmæta
ástæðu til að efast um óhlutdrægni ráðherrans.
„Það er satt að segja alveg augljóst að sakborn-
ingar hafa enga ástæðu til að búast við hinu besta
frá þessum manni,“ sagði Gestur. Ráðherrann
hefði með ummælum sínum farið langt út fyrir
þau víðtæku mörk sem stjórnmálamenn hefðu til
að tjá sig og benti m.a. á dóm Mannréttinda-
dómstóls Evrópu sem dæmdi innanríkisráðherra
Frakka fyrir að lýsa yfir sekt manns sem hafði
ekki verið dæmdur. Gestur benti ennfremur á að
Björn hefði lýst sig vanhæfan til að fjalla um mál
fyrrum fjármálastjóra Þjóðminjasafnsins á sínum
tíma. Þá hefði þáverandi formaður yfirkjörstjórn-
ar í Reykjavík sagt af sér fyrir forsetakosning-
arnar 1996 þar sem öllum hefði verið ljós persónu-
leg óvild hans í garð eins frambjóðandans. Er hér
átt við þá Jón Steinar Gunnlaugsson og Ólaf
Ragnar Grímsson.
Eðlilegt að taka
afstöðu til Baugs
Sigurður Tómas hafnaði því að dómsmálaráð-
herra væri vanhæfur og krafðist þess að málið,
þ.e. sem tekur til ákæruliðanna átta, yrði tekið til
efnismeðferðar. Þá sagði hann að það væru ekki
nauðsynleg tengsl á milli hugsanlegs vanhæfis
ráðherrans og að hann sjálfur teldist vanhæfur.
Slíkt gæti aðeins átt við ef um væri að ræða grófa
annmarka og fráleitt væri að svo gæti verið. Sig-
urður sagði að ekki væri hægt að gera sömu kröf-
ur til embættismanna og stjórnmálamanna. Sem
stjórnmálamaður hefði Björn Bjarnason verið
mjög virkur í pólitískri umræðu og vissulega
margoft tjáð sig um Baug enda væri fyrirtækið
umsvifamikið, starfaði á mörgum sviðum og hefði
mikil áhrif á stefnu samfélagsins. Vegna áhrifa
Baugs mætti á vissan hátt líkja fyrirtækinu við
stjórnmálaflokk og því eðlilegt að stjórnmála-
menn tæku afstöðu til fyrirtækisins. Þetta ætti
sérstaklega við um fjölmiðla í eigu Baugs. Björn
hefði á hinn bóginn ávallt vísað til þess að saka-
málið væri fyrir dómstólum og ekki tjáð sig um
sakarefni málsins og dómur Mannréttindadóm-
stólsins ætti því ekki við í þessu tilviki. Sigurður
sagði að ummæli ráðherrans bæru vitni um „póli-
tískt karp“ og um að hann hefði verið að bregðast
við atburðum. Ekki væri hægt að lesa velvild í
garð fyrirtækisin út úr ummælunum heldur frem-
ur óvild. Til þess að þau teldust grundvöllur van-
hæfis yrði óvildin að koma skýrar fram og beinast
gegn persónulegum atriðum.
Héraðsdómur tók málið til úrskurðar en ekki
liggur fyrir hvenær hann verður kveðinn upp.
Tekist á um hæfi ráðherra
og vald setts ríkissaksóknara
 Verjandi Jóns Ásgeirs: Dómsmálaráðherra vanhæfur og hlut-
drægur í Baugsmálinu og skipa þarf saksóknara að nýju
 Settur ríkissaksóknari: Ráðherra ekki vanhæfur og eðlilegt að
stjórnmálamenn taki afstöðu til Baugs enda félagið áhrifamikið
Eftir Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn
Sigurður Tómas Magnússon, settur ríkissaksóknari, og Gestur Jónsson, verjandi Jóns Ásgeirs
Jóhannessonar, takast í hendur við upphaf þinghalds í Héraðsdómi Reykjavíkur í gær.
HÉR á eftir eru rakin nokkur
dæmi um skrif Björns Bjarnason-
ar sem Gestur Jónsson hrl. nefndi
sérstaklega við þinghald í málinu
í gær.
Orðum Davíðs má treysta
Í aðsendri grein í Morg-
unblaðinu 8. mars 2003 fjallaði
Björn um viðtal við Davíð Odds-
son hinn 3. mars en þá sagði Dav-
íð frá því að Hreinn hefði sagt
honum að Jón Ásgeir Jóhann-
esson hefði sagt við Hrein að
greiða þyrfti Davíð 300 milljónir
gegn því að hann léti af andstöðu
við fyrirtækið. Aðspurður sagði
Jón Ásgeir að frásögn Davíðs
væri alröng, hann hefði aldrei
sagt nokkuð slíkt.
Í greininni sagði Björn m.a.:
„Atburðir daglegs lífs eru oft
ótrúlegri en það, sem sagt er frá
í skáldsögum. Er undir hverjum
og einum komið, hvort hann trúir
því, sem sagt er. Margir eru í
sporum Tómasar og vilja fá að
þreifa á sárinu til að sannfærast.
Öðrum nægir að lesa og heyra
það, sem trúverðugir menn segja.
Þeir, sem hafa starfað í áratugi
með Davíð Oddssyni, vita, að orð-
um hans má treysta.“ Gestur
sagði að í þessu tilviki hefði
Björn tekið afstöðu til sakarefnis,
þótt raunar væri það ekki til um-
fjöllunar fyrir dómstólum.
Fjölmiðlum beitt
Þá vísaði Gestur til greinar eft-
ir Björn sem birtist í tímaritinu
Þjóðmálum sem kom út um miðj-
an október og sagði að vænt-
anlega hefði greinin verið rituð í
lok september. Þar segir Björn
m.a.: „Stjórnmálamenn myndu
aldrei voga sér að beita fjöl-
miðlum á sama veg og kaupsýslu-
mennirnir í Baugi gera. Hver
myndi trúa málgagni stjórn-
málaflokks, sem reyndi að verja
flokk sinn með stolnum tölvubréf-
um, ef forystumenn hans sættu
ákæru fyrir margvísleg hegning-
arlagabrot? Yrði málgagnið ekki
úthrópað sem ómerkilegur snepill
í þjónustu eigenda sinna? Yrði
ekki spurt, hvernig blaðamönnum
dytti í hug að starfa á blaði, sem
þannig væri ritstýrt í þágu eig-
enda sinna?“
Um „Baugsmiðla“
Í pistli á heimasíðu sinni 15.
janúar sl. sagði Björn m.a.: „Nú
hefur verið ákveðið að skipta enn
einu sinni um nafn á öllu batt-
eríinu og velja því svo óþjált
heiti, að líklega eiga menn ekki
annarra kosta völ en nota orðið
„Baugsmiðlar“ til að skiljist við
hvað er átt. Það orð verður
áreiðanlega til áfram, þótt hvað
eftir annað sé gerð tilraun til að
stinga upp í þá, sem grípa til
þess … Annars hafði vinur minn
orð á því, að þessar sífelldu nafn-
breytingar á fjölmiðlafyr-
irtækjum Baugs minntu aðeins á
nafnasögu flokka kommúnista og
sósíalista, sem vildu gjarnan auka
vinsældir sínar með því að sigla
sífellt undir nýju flaggi – raunar
eru þeir komnir til föðurhúsa
sameiningarsinna með því að
velja sér nú heitið Samfylking.“
Daglega líf-
ið oft ótrú-
legra en
skáldsögur