Morgunblaðið - 17.11.2005, Qupperneq 30

30 FIMMTUDAGUR 17. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
M
enntamálaráðherra veitti
tvær viðurkenningar í
gær á Degi íslenskrar
tungu, en í reglum
menntamálaráðuneytis
um verðlaun og viðurkenningar á þeim
degi segir að auk verðlauna Jónasar
Hallgrímssonar, sé heimilt að veita sér-
stakar viðurkenningar fyrir stuðning við
íslenska tungu. Ráðherra ákvað að veita
verkefninu Lestrarmenningu í Reykja-
nesbæ og bókaútgáfunni Bjarti slíkar
viðurkenningar í ár, og fengu þessir að-
ilar afhent listaverk eftir Brynhildi Þor-
geirsdóttur.
Í ráðgjafarnefnd um viðurkenning-
arnar sátu Baldur Sigurðsson, Kolbrún
Bergþórsdóttir og Sveinn Yngvi Eg-
ilsson.
Hvatt til lesturs í Reykjanesbæ
Lestrarmenning í Reykjanesbæ er
heiti þriggja ára þróunarverkefnis, sem
hófst árið 2003, og var hrundið af stokk-
unum til að efla lestrarfærni og mál-
skilning barna í bæjarfélaginu. Markmið
verkefnisins er að fá allt samfélagið til
að taka höndum saman um að efla mál-
og lesþroska barna, allt frá fæðingu til
fullorðinsára. Fræðsluskrifstofa Reykja-
nesbæjar stýrir verkefninu, en að því
koma einnig heilbrigðisstofnanir og ung-
barnaeftirlit, leikskólar, grunnskólar og
bókasöfn. Námskeið eru haldin fyrir þá
sem að verkefninu koma og hafa verið
gefnir út fræðslubæklingar fyrir al-
menning og markmiðum verkefnisins
komið á framfæri með ýmsum hætti, t.d.
með lestraráskorun milli fyrirtækja.
Í rökstuðningi ráðgjafanefndarinnar
sagði meðal annars: „Lestrarmenning í
Reykjanesbæ er óvenjulega metn-
aðarfullt og umfangsmikið verkefni.
Strax við ungbarnaeftirlit er lögð sér-
stök rækt við að fylgjast með málþroska
og leiðbeina foreldrum um leiðir til mál-
örvunar fyrstu árin. Á leikskólastigi eru
lögð drög að markvissu starfi með mál-
örvun og lestu
og bókasöfn, o
í grunnskólum
efnum og teng
Sérstaklega
nýbúa og aðra
sendur en aðri
lensku máli og
er metinn regl
vakið mikla at
Íslenska | Bókaforlagið Bjartur og verkefnið Les
Eiríkur Hermannsson veitir viðtöku viðurkenningu fyrir ve
„Það að hljóta þessa viðurkenningu er okkur ákaflega miki
Mikilvæg og met
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is
Allar viðurkenningargleðja mann, ósköp ein-faldlega vegna þess aðþær eru hvatning til
þess að reyna að gera betur. Mér
er fátt kærara í lífinu en Jónas
Hallgrímsson, og því ekki verra
að viðurkenningin skuli kennd
við hann,“ sagði Guðrún Helga-
dóttir rithöfundur í samtali við
Morgunblaðið í gær, en hún hlaut
Verðlaun Jónasar Hallgríms-
sonar árið 2005, viðurkenningu
sem menntamálaráðherra veitir
árlega á degi íslenskrar tungu.
Í rökstuðningi ráðgjaf-
arnefndar ráðherra segir: „Guð-
rún Helgadóttir er án nokkurs
vafa vinsælasti núlifandi barna-
bókahöfundur landsins. Bækur
hennar eru á þriðja tug og hafa
notið gríðarlegra vinsælda ís-
lenskra lesenda allt frá því fyrsta
bókin Jón Oddur og Jón Bjarni
kom út árið 1974. Varla þarf að
hafa mörg orð um það hversu
miklu máli það skiptir fyrir ís-
lensk börn að alast upp við góðar
bókmenntir sem höfða til þeirra.
Ekki er hægt að efast um áhrifa-
mátt barnabóka Guðrúnar. Hún
skrifar til barna á þann hátt að
þau finna að þau eiga sér mál-
svara enda nýtur sjónarhorn
barnsins sín einkar vel í bókum
hennar. Sem rithöfundur býr
Guðrún yfir ríkri frásagnargáfu
en jafnframt leggur hún mikið
upp úr því að skrifa góðan texta.
Hún hefur einkar gott vald á ís-
lenskri tungu og að þessu leyti
gegna verk hennar mikilvægu
uppeldishlutverki þegar kemur
að því að efla málsþroska barna,
auðga orðaforða þeirra og gera
þau meðvituð um mikilvægi rit-
aðs máls. Á löngum ferli hefur
hún verið óþreytandi við að
leggja sitt á vogarskálarnar til
varðveislu íslenskrar tungu.“
Aðspurð hvort þjóðin sé of
værukær gagnvart tungumálinu
sínu og hvort ástæða sé til að
vera betur á varðbergi um vel-
ferð þess segir Guðrún að fyrr á
öldum hafi fólk haft áhyggjur af
velferð íslenskrar tungu, en hún
hafi nú samt bjargast, fyrir til-
stilli manna eins og Jónasar Hall-
grímssonar. „Auðvitað er leið-
inlegt að heyra hve mikið
kæruleysi ríkir gagnvart tung-
unni og þá ekki síst meðal fjöl-
miðlafólks. Hins vegar er mikið
gert til að efla íslenska tungu í
skólum landsins. Í grunnskól-
anum er unnið ómælt starf við að
halda börnum að bókum og bók-
lestri. En foreldrar þurfa líka að
taka þátt í því.
Það sækir margt að íslenskri
tungu, og ekki sjálfgefið að hún
haldist hrein. Það er á ábyrgð
okkar allra að vera vakandi. Þess
vegna er afskaplega gott að hafa
svona dag til að minna fólk á það.
Ég held að þegar öllu er á botn-
inn hvolft vilji fólk ekki missa sitt
móðurmál og það verður aldrei
of brýnt fyrir börnum og ungu
fólki, að því betri skil sem þau
kunna á móðurmálinu, því auð-
veldara eiga þau með að tileinka
sér aðrar tungur. Við eigum bara
eitt móðurmál, og ef við kunnum
ekki skil á því eigum við heldur
ekki gott með að læra önnur
mál.“
Guðrún hefur hlotið marg-
víslegar viðurkenningar fyrir
verk sín, þar á meðal Norrænu
barnabókaverðlaunin, verðlaun
úr Thorbjörn Egner sjóðnum,
barnabókaverðlaun fræðsluráðs
Reykjavíkur og barnabókaverð-
laun skólamálaráðs.
Verðlaunin eru 500 þús
ritsafn Jónasar Hallgríms
Tungan | Guðrún Helgadóttir hlaut verðlaun Jónasar
Rík frásagnargáfa þar
sjónarhorn barnsins n
„Í grunnskólanum er unni
og bóklestri,“ sagði Guðrú
launa Jónasar Hallgrímsso
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Í SKUGGA EITURS
Í íslensku þjóðfélagi blasir hvar-vetna við velmegun, en það get-ur verið stutt í skuggann og
eymdina. Undirheimar Íslands hafa
verið til umræðu vegna útkomu bók-
arinnar Skuggabarna eftir Reyni
Traustason. Í bókinni eru sagðar
sögur þar sem eiturlyfjaheiminum
er lýst. Þar koma fyrir fíklar,
smyglarar, handrukkarar og ör-
væntingarfullir foreldrar. Þar er
meira að segja lýst tilraunum til að
gera Ísland að markaði fyrir heróín.
Oft þarf ekki mikið til að leiðast á
glapstigu. Eitt rangt spor getur
skipt sköpum.
Það getur verið erfitt að skilja
hvernig nokkur maður getur orðið
eiturlyfjum að bráð þegar horft er á
hvernig fíklar og eiturlyfjasjúkling-
ar eyðileggja líf sitt og líkama. Líka
má spyrja hvað sé spennandi við
áfengi vegna þess að afleiðingarnar
af áfengisfíkn eru ekkert síður
óhugnanlegar þótt um sé að ræða
fíkniefni, sem selt er með velþóknun
yfirvalda.
Fíkniefni tengjast jaðarmenningu
og aðdráttarafli andhetja jafnt úr
kvikmyndum sem tónlist. Ímynd
fíkilsins var meira að segja allsráð-
andi í ímyndarsköpun tískuhúsanna
um skeið. Þessi ímynd og yfirbragð
eru ekki til þess að fæla frá eitur-
lyfjum. Raunveruleikinn er hins
vegar allt annar og tilvera fíkilsins
eins ömurleg og hugsast getur. Á
endanum verður fíkillinn þræll eit-
ursins. Það stjórnar lífi hans, ekk-
ert annað skiptir máli og nánustu
aðstandendur verða aukaatriði. Það
er fátt spennandi við líf fíkilsins. Því
fylgir enginn ljómi, bara ömurleiki.
Fíkniefni eru mun sjálfsagðari
meðal unglinga á Íslandi en flestir
gera sér grein fyrir. Tiltölulega
auðvelt er fyrir unglinga á fram-
haldsskólaaldri að nálgast eiturlyf
og það er alþekkt að á þeim aldri
getur verið erfitt að standast þrýst-
ing jafnaldranna.
Í Morgunblaðinu í gær segir frá
könnun, sem gerð var á liðnu ári,
annars vegar um vorið meðal nem-
enda í 10. bekk grunnskóla og hins
vegar um haustið meðal nemenda í
fyrsta bekk framhaldsskóla. Þarna
var því um að ræða sama árganginn,
eini munurinn var sá að liðið hafði
eitt sumar, sem könnunin leiddi í
ljós að hefði verið ansi örlagaríkt í
lífi margra. Samkvæmt könnuninni
hafði hlutfall þeirra, sem höfðu orð-
ið ölvaðir í mánuðinum á undan,
aukist úr 26% í 53% um sumarið og
þeim, sem prófað höfðu hass, fjölg-
að úr 9% í 12,7%. Það er sláandi
hversu mjög þeim, sem prófuðu
áfengi, fjölgar samkvæmt könnun-
inni. Sumarið eftir að grunnskóla
lýkur er greinilega sérstakur
áhættutími.
Reynir Traustason lýsir í bók
sinni aðstæðum í fíkniefnaheimin-
um án þess að predika og er það
sennilega helsti styrkur hennar.
Hann lætur lesandanum eftir að
draga sínar ályktanir, sem í raun
geta aðeins verið á einn veg: Ekki.
Mikla áherslu á að leggja á bar-
áttuna við fíkniefni. Hún snýst um
að koma í veg fyrir að fólk kasti líf-
inu á glæ með því að ánetjast eit-
urlyfjum. Það verður gert með því
að koma á framfæri upplýsingum og
í þeim efnum þarf ekki að nota ýkjur
vegna þess að raunveruleikinn get-
ur verið alveg nógu skelfilegur. Sú
barátta er ekki háð gegn þeim, sem
ánetjast fíkniefnum, heldur með
þeim. Hún snýst um að hjálpa þeim
að losa sig úr klóm eitursins, en ekki
að refsa fíklunum í ofanálag. Hún á
hins vegar að beinast af fullum
krafti að þeim, sem gera sér fíkni-
efni að féþúfu, um leið og lögð verð-
ur áhersla á að stöðva smygl á fíkni-
efnum til landsins, meðal annars
með því að beita bestu leitartækni,
sem völ er á. Það verkefni ætti að
vera auðveldara en víðast hvar ann-
ars staðar á eyju þar sem inngöngu-
leiðir eru þekktar. Íslensk æska er
síður en svo á helvegi stödd og flest-
ir komast klakklaust í gegnum
helstu freistingar, en það er lítil
huggun fyrir þá, sem verða fíkninni
að bráð, og hver einstaklingur, sem
hægt er að bjarga frá þrældómi eit-
ursins, er baráttunnar virði.
MENNTUN OG ATVINNA
Í marga áratugi hefur verið hægtað halda því fram með fullum
rökum, að háskólamenntun væri for-
senda þess, að ungt fólk gæti fengið
vinnu við sitt hæfi. Eftir því sem
fleiri komu á vinnumarkaðinn með
einhvers konar háskólapróf fór ungt
fólk að leggja áherzlu á lengra há-
skólanám og æðri prófgráður en áð-
ur. Það dugði um skeið til þess að
tryggja þeim, sem t.d. höfðu meist-
arapróf frá háskóla, forskot á vinnu-
markaðnum. Þar kom að meistara-
prófin dugðu tæpast til og fleiri og
fleiri leggja nú fyrir sig doktorsnám.
En nú er augljóslega svo komið, að
menntunin ein dugar ekki til. Á
vinnumarkaðnum í dag er fjöldi
fólks með háskólapróf, sem telur sig
ekki hafa fengið vinnu við hæfi eða í
samræmi við þau próf, sem viðkom-
andi hefur tekið frá háskólum heima
og erlendis.
Þetta rýrir ekki almennt gildi
menntunar en þessi þróun veldur
óneitanlega vonbrigðum hjá því
unga fólki, sem lagt hefur á sig mikla
vinnu til þess að tryggja sér próf frá
háskóla auk þeirrar fjárfestingar,
sem í hana hefur verið lögð.
Gera má ráð fyrir, að á næstu ár-
um verði stöðugt erfiðara fyrir há-
skólamenntað fólk að fá vinnu.
Kannski er það skýringin á því, að
samkvæmt frétt í Morgunblaðinu í
gær eru nú rúmlega 2.000 Íslend-
ingar yfir fertugt í háskólanámi.
Sennilega eru margir þeirra að
reyna að tryggja samkeppnishæfni
sína á vinnumarkaðnum. En er
kannski svo komið að það dugar ekki
til?