Morgunblaðið - 17.11.2005, Side 31

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. NÓVEMBER 2005 31
ur í samvinnu við foreldra
og því starfi er fram haldið
m með fjölbreyttum verk-
gslum við frístundastarf.
a er gert ráð fyrir að styðja
a sem hafa veikari for-
ir til að ná tökum á ís-
g lestri. Árangur barnanna
lulega. Verkefnið hefur
thygli í bæjarfélaginu og
utan þess. Það er gott dæmi um verk-
efni sem unnt væri að skipuleggja í
hvaða sveitarfélagi sem er. Sú reynsla
og þekking sem aflast hefur í Reykja-
nesbæ ætti að vera öðrum sveit-
arfélögum góður stuðningur.“
Frumkvöðullinn að baki verkefninu er
fræðslustjórinn í Reykjanesbæ, Eiríkur
Hermannsson. Hann segist stoltur og
glaður yfir viðurkenningunni, sem og
verkefninu sjálfu. „Það að hljóta þessa
viðurkenningu er okkur ákaflega mikils
virði og mér þykir afar vænt um hana.
Ég tók við henni fyrir hönd allra hinna
fjölmörgu sem komið hafa að verkefn-
inu,“ sagði hann.
Verkefnið hefur staðið yfir frá því í
fyrra og segir Eiríkur það hafa gengið
mjög vel fram til þessa, en ráðgert er að
því ljúki á næsta ári. „Þetta er mjög
metnaðarfullt og stórt verkefni og hefur
að sumu leyti skotið öðrum sprotum en
við sáum fyrir í upphafi. En þetta hefur
verið virkilega skemmtileg vinna og
margir góðir hlutir gerst undir þessari
regnhlíf, sem þetta verkefni er.“
Þýðingar Bjarts
Á undanförnum árum hefur bókaút-
gáfan Bjartur verið ötul við þýðingar á
bókum erlendra samtímarithöfunda, og
koma meðal annars út 4–6 bækur árlega
af því tagi í ritröðinni Neon. Höf-
uðáhersla er þar lögð á ný skáldverk
sem vakið hafa athygli í heimalandinu
og þykja eiga erindi við íslenska les-
endur.
Í niðurstöðu ráðgjafanefndarinnar
sagði meðal annars: „Ekki þarf að fara
mörgum orðum um hve mikilvægt það
er að nýjum erlendum skáldverkum sé
komið á framfæri hér á landi, einkum
þegar um er að ræða bækur sem ritaðar
eru á málum sem fáir Íslendingar kunna
til hlítar eins og ítölsku og rússnesku.
En hitt er ekki minna um vert að þýð-
endur eru þannig hvattir í verki til að
láta reyna á þanþol og þróunargetu ís-
lenskrar tungu. Málnotendur og unn-
endur fagurbókmennta njóta góðs af
þeirri glímu og þegar best tekst til nær
þýðingin að skjóta rótum í innlendri
bókmenntahefð og verða hluti af menn-
ingarlandslaginu. Það er lofsvert að
bókaútgáfa skuli sýna slíkt frumkvæði
og metnað. Bjartur er því vel að við-
urkenningu kominn á degi íslenskrar
tungu fyrir öflugt kynningar- og útgáfu-
starf sitt á erlendum samtímabók-
menntum.“
Að sögn Snæbjarnar Arngrímssonar,
forleggjara hjá Bjarti, fagna menn þar á
bæ viðurkenningunni. „Auðvitað getum
við ekki verið annað en ánægðir. En svo
er spurning hvort við stöndum undir
henni,“ sagði hann í samtali við Morg-
unblaðið.
Snæbjörn segir útgáfu þýddra er-
lendra bóka á Íslandi blöndu af hug-
sjónastarfi og viðskiptum. „Við hjá
Bjarti erum að reyna að færa rjómann
af því besta sem gerist í heiminum hing-
að heim til Íslands, enda nauðsynlegt
fyrir bókmenntaþjóð að sjá það sem er
að gerast úti í heimi,“ segir hann. „Fyrst
og fremst viljum við gefa út það besta í
bókmenntum og því liggur beint við að
leita til útlanda líka.“
strarmenning í Reykjanesbæ hljóta viðurkenningar á Degi íslenskrar tungu
Morgunblaðið/Kristinn
Snæbjörn Arngrímsson tekur við viðurkenningu úr hendi menntamálaráðherra, Þorgerðar Katrínar
Gunnarsdóttur, fyrir framlag bókaforlagsins Bjarts til þýðinga erlendra samtímabókmennta á íslensku.
erkefnið Lestrarmenning í Reykjanesbæ.
ils virði og mér þykir afar vænt um hana.“
tnaðarfull verkefni
s. kr. og
ssonar í
skinnbandi. Menningarsjóður Ís-
landsbanka og Sjóvár-Almennra
leggja til verðlaunin.
Hallgrímssonar 2005
r sem
ýtur sín
Morgunblaðið/Kristinn
ð ómælt starf við að halda börnum að bókum
ún Helgadóttir rithöfundur, handhafi Verð-
onar 2005. Henni er fátt kærara en Jónas.
Það má segja að ég sé búinnað vinna að þessari bókmeira og minna í sautjánár,“ segir Jón Hilmar
Jónsson íslenskufræðingur um
Stóru orðabókina um íslenska mál-
notkun, en hún er höfundarverk
hans.
Stóra orðabókin á sér und-
anfara í tveimur orðabókum,
Orðastað og Orðaheimi, sem Jón
Hilmar samdi á árabilinu
1989−2002, en íslensk málnotkun
er viðfangsefni þeirra beggja,
hvorrar á sinn hátt. „Mér fannst ég
ekki vera búinn að finna efninu
þann búning sem hæfði því full-
komlega, og þá réðst ég í það að
flétta bækurnar saman í heildstætt
verk. Það var heilmikil vinna að
greina efni eldri bókanna þannig
að það þjónaði því módeli. Allt
Orðastaðarefnið þurfti til dæmis
að vinna upp á nýtt til að samræma
það orðaskrá nýju bókarinnar.“
Auk þess að spanna allt svið fyrri
bókanna tveggja, byggist Stóra
orðabókin á miklu nýju efni.
Krakkarnir spyrja: „Hvernig
borðar maður fíl?“ og í svarinu:
„maður fær sér fyrst einn bita, og
svo annan, og svo annan …“ felst
sú hugsun að það sem ekki virðist
áhlaupaverk verði einungis unnið
með þrautseigju, þolinmæði og
seiglu. Það sama hlýtur að eiga við
um skrif orðabókar, sem er 1600
síður. Bókin skiptist í tvo meg-
inhluta, annars vegar er sjálf orða-
bókarlýsingin með rösklega
13.000 flettiorðum, en hins vegar
er sjálfstæð skrá um öll orð og
orðasambönd í orðabókartext-
anum, um 85.000 talsins. „Tækni-
nýjungarnar hafa fleytt þessu
áfram. Það hefði verið óhugsandi
að vinna þessa bók fyrir daga tölv-
unnar. Um leið og búið var að
greina hráefnið, orð, texta og
dæmasöfn og hægt var að hefjast
handa við að tengja þræðina, var
þetta miklu aðgengilegra í
vinnslu. Þannig vannst verkið, og
stækkaði smátt og smátt.“
Þórdís Úlfarsdóttir hefur unnið
að öllum bókunum þremur með
Jóni Hilmari, og Ragnar Hafstað
vann rafræna gerð nýju bók-
arinnar, sem fylgir á geisladiski.
„Það er ansi mikil viðbót við gamla
hefðbundna birtingarformið.“ Jón
Hilmar segir marga fleiri hafa
lagt hönd á plóginn, ekki síst á
lokasprettinum. „Eins og gengur,
hefur þetta þó oft verið eins manns
barátta.“
Jón Hilmar segir Stóru bókina
óvenjulega fyrir það hvað hún
bjóði notandanum margar leiðir
að efninu. „Flettiorðin eru jöfnum
höndum hugtök og orð í einni
órofinni stafrófsröð. Það er heppi-
legt fyrir þá sem áður þurftu að
reika á milli bókanna. Í orða-
sambandaskránni er hægt að
grípa nánast hvaða þráð sem er í
orðasambandi, til að komast inn í
það orðafar eða orðasvið sem
hugsað er til. Hugtakaheitalisti er
á þremur málum. Var áður bara á
ensku, en er hér líka á dönsku og
þýsku. Þar er ég að reyna sér-
staklega að höfða til þeirra útlend-
inga sem vilja auka íslenskan
orðaforða sinn. Fyrir utan þetta er
svo rafræna útgáfan, sem býður
upp á þann möguleika að leita
dýpra. Þar er til dæmis hægt að
raða efninu á ýmsan máta. Ég er
mjög ánægður með hvernig Þórdís
og Ragnar unnu rafrænu gerðina;
þau voru mjög fundvís á tækni-
legar leiðir í framsetningu, sem
mér fannst hæfa efninu vel.“
Jón Hilmar segir erfitt að bera
Stóru orðabókina saman við aðrar
íslenskar orðabækur, og ekki sé
víst að hún geymi öll orð sem séu í
öðrum slíkum bókum. „Þarna er
ekki verið að tíunda orð sem
standa stök. Viðmiðunin er sú að
orðin séu virk í orðasamböndum
eða samsetningum og að þau eigi
sér slíkt umhverfi. Þarna er þó
gríðarlega mikill orðaforði. Sam-
setningarnar sem tengjast fletti-
orðunum eru ekki skilgreindar í
sjálfum sér en eru þarna í efn-
islega flokkuðum dálkum. Það eru
um 100 þúsund orð ef allt er talið.
Annað eins er svo af orða-
samböndum og notkunardæmum.“
Það er JPV útgáfa sem gefur
Stóru orðabókina út, og í tilkynn-
ingu frá útgáfunni segir að bókin
sé verk sem muni verða ómissandi
á öllum heimilum, skólum, stofn-
unum og vinnustöðum og auðvelda
fólki á öllum aldri að finna réttu
orðin til að tjá sig, auðga orðaforð-
ann og styrkja málkennd sína.
Tungan | Stóra orðabókin um íslenska málnotkun eftir Jón Hilmar Jónsson
Óvinnandi verk án tölvunnar
Morgunblaðið/Sverrir
„Þarna er gríðarlega mikill orðaforði.“ Jón Hilmar Jónsson íslensku-
fræðingur með verk sitt, Stóru orðabókina um íslenska málnotkun.
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is