Morgunblaðið - 18.11.2005, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 18. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
MANNEKLA í þjónustu og fé-
lagsleg einangrun eru lykilvandamál
sem hrjá öryrkja. Þannig getur verið
afar erfitt fyrir suma öryrkja að
brjótast út úr vítahring félagslegrar
einangrunar og taka þátt í samfélag-
inu. Einhvern veginn þarf að bæta úr
manneklunni með því að rétta hlut
þeirra sem starfa við heimaþjónustu,
en einnig þarf að rjúfa hina fé-
lagslegu einangrun fólks sem smátt
og smátt lokast af inni í rýmum sín-
um. Þetta er mat viðmælenda blaða-
manns sem heimsótti Hátún 10 í
gær.
Í Hátúni 10 eru 239 íbúðir, en af
þeim fá 113 félagslega heimaþjón-
ustu, sem felst í þrifum á íbúð, þvotti
og fleiru. Sumir íbúar þurfa heima-
hjúkrun. Þær Esther Adolfsdóttir og
Kristín Jónsdóttir, sem starfa hjá
Hússjóði Öryrkjabandalagsins,
segja gríðarlegan vanda felast í
þeirri manneklu sem blasi við. „Að-
eins þrír starfsmenn sinna nú heima-
þjónustu, en við þyrftum 10 starfs-
menn í fullu starfi til að gera þetta
viðunandi,“ segir Esther. „Það hefur
hins vegar ekki verið hægt að manna
þessar stöður, bæði vegna þess að
þessi vinna er erfið og hún er mjög
illa launuð.“
Heimaþjónustan er fengin frá Vel-
ferðarsviði Reykjavíkurborgar og
segja þær Esther og Kristín að erfitt
sé að fá fólk til starfa í þjónustuna á
meðan bæði laun og aðstaða séu
svona slæm. „Fólki þykir erfitt að
þjónusta í návígi, sérstaklega þegar
það er illa mannað og fólk hefur ekki
tíma til að gera eins vel og það myndi
gera ef það hefði tíma,“ segir Krist-
ín. „Það er einfaldlega ekki hægt að
horfa fram hjá þessu lengur. Við
finnum verulega fyrir því hjá okkar
fólki í húsinu að það fær ekki við-
unandi þjónustu. Við erum ekki að
tala um einhverja lúxusþjónustu,
bara lágmarks viðunandi þjónustu.“
Starfsfólki ekki heimilt að
opna ef ekki er svarað
Aðspurðar um þá staðreynd að
margir dagar hafa liðið frá því að
fólk deyr í íbúðum sínum og þar til
það finnst segja Kristín og Esther
þar um að ræða erfið mörk einkalífs,
því fólkinu í heimaþjónustunni sé
ekki heimilt að opna dyrnar ef ekki
er svarað þegar það bankar. „Það
verður að virða rétt fólks til einka-
lífs,“ segir Kristín.
Þær Kristín og Esther segjast þó
afar ánægðar með þær lagfæringar
sem hafa verið unnar á húsnæðinu
og miklar betrumbætur hafi verið
gerðar. Þannig séu íbúðir alltaf lag-
færðar og endurbættar þegar þær
losna og húsið, sem er að nálgast fer-
tugt, sé óðum að yngjast upp. „Við
erum stolt af því að aðstaðan hér er
öll að batna,“ segir Kristín.
Hröð félagsleg einangrun
Einn íbúi, sem missti starfsgetu
sína eftir erfið veikindi, segir fé-
lagslífið dapurlegt, þótt hann sé
sjálfur virkur við að koma sér út og
taka þátt í ýmiss konar starfi. „Ég
ferðast mikið, þótt maður hafi lítinn
pening milli handanna,“ segir íbúinn.
„Bæði félagslíf og fjárhagslíf eru
tekin frá manni þegar maður getur
ekki unnið lengur. Það er mjög mikið
tekið af manni þar.“
Íbúinn benti ennfremur á að
margt af fólkinu í húsinu sé einmana
og veikt og einangrist hratt fé-
lagslega. „Fólk getur ekki leyft sér
neitt vegna auraleysis. Þar má m.a.
nefna verslunina hér niðri sem þjón-
ar þeim sem kannski komast illa út,
en þar er mjög há álagning og dýrt
að versla og margir í reikning sem er
algjör tímaskekkja,“ segir hann
„Það vantar líka nágrannagæslu hér.
Í fyrra voru þrjú sjálfsmorð á þess-
ari hæð og fólk er að deyja hér og
enginn veit af því. Það er ekki nóg að
vera bara með einhverja viðburði
einhvers staðar niðri eða uppi. Það
verður að teygja sig til þessa fólks
sem líður svona illa. Fólk verður svo
mannfælið. Það vantar fleira fagfólk
á þessu sviði til að líta eftir fólkinu
sem vill ekki eða getur ekki tjáð sig.“
Björk Vilhelmsdóttir, formaður
Velferðarráðs Reykjavíkurborgar,
segir klárt að íbúar í Hátúni 10 eigi
rétt á sömu þjónustu og aðrir. „Það
kemur mér á óvart að mannekla bitni
á því fólki sem býr í Hátúni 10,“ segir
Björk. „Því þarna býr fólk sem þarf
heimaþjónustu sem felst í miklu
meira en bara þrifum, því það er fé-
lagslegur stuðningur sem er til þess
fallinn að rjúfa félagslega einangrun
sem margt af þessu fólki þarf á að
halda. Því hefði ég haldið að þessi
hópur væri í forgangi fyrir heima-
þjónustu.“
Björk segir borgina stefna að því
að bæta hlut verst launuðu stéttanna
í næstu kjarasamningum. Þar sé sér-
staklega horft til umönnunarstarfa
sem oftast séu unnin af konum. Von-
andi geti það haft góð áhrif á mönn-
un í þessi störf. „Þá höfum við verið
að innleiða félagsliðanám og erum að
þróa þau störf svo þau verði meira
spennandi sem framtíðarstörf fólks
sem er sérhæft sem félagsliðar í fé-
lagslegri umönnun,“ segir Björk.
„Ég hefði haldið að í Hátúni þyrfti
sérhæfða og sérmenntaða starfs-
menn á þessu sviði og ég mun athuga
hvort það sé ekki þannig og hvort
hægt sé að breyta því á þann veg ef
svo er ekki.“
Þarf að bæta ímynd og
stöðu umönnunarstarfa
Lára Björnsdóttir, sviðsstjóri Vel-
ferðarsviðs Reykjavíkur, segir
mannekluna mikið áhyggjuefni. Þá
sé afar erfitt að þjóna blokkunum í
Hátúninu, enda sé þar kominn stór
hópur fólks sem hefur mjög miklar
og ólíkar þjónustuþarfir. „Ein leiðin
til að bæta þessa þjónustu er að sam-
þætta heimaþjónustuna við heima-
hjúkrun og það erum við að reyna,“
segir Lára. „Við höfum verið að
reyna að vinna í því í mörg ár að
breyta ímynd starfsins. Það hefur
birst í laununum og viðhorfum til
starfsmanna. Þessi starfsemi hefur
hingað til byggst á ófaglærðu fólki,
en síðustu ár höfum við verið að
mennta hluta þessara starfsmanna
til að verða félagsliðar. Við útskrif-
uðum 50 konur í fyrra og vorum með
annan hóp sem fékk reynslu sína
metna og komust í félagslega námið í
svokallaðri brú sem við skipulögðum
með Eflingu. Félagsliðar fá hærri
laun en almennir starfsmenn. Nú
verða almennir samningar gerðir og
ég vona að þeir fái menntun sína
metna í launum.“
Lára fagnar umræðunni sem Sig-
ursteinn Másson er að vekja, því
endurskoða þurfi gildismat sam-
félagsins varðandi þjónustu við
þennan hóp fólks, bæði hjá sveitarfé-
lagi og ríki. „Þarna er um að ræða
þjónustu sem er dýrmæt og skiptir
sköpum fyrir þetta fólk að fá.“
Aðalbjörg Traustadóttir, fram-
kvæmdastjóri þjónustumiðstöðvar
Laugardals og Háaleitis, segist einn-
ig fagna því að umræðan sé komin
upp á borðið. „Ég er ánægð með það
að Sigursteinn vill taka á málum
þarna,“ segir Aðalbjörg. „Þetta hef-
ur verið vandamál lengi og við mun-
um leggja okkar að mörkum í þess-
ari uppbyggingu. Með því á ég við
þann hluta sem við erum með þarna,
sem er heimaþjónustan.“
Aðalbjörg segir hins vegar ekkert
launungarmál að aðstæður hafa ver-
ið mjög erfiðar á liðnum mánuðum
að fá fólk inn til þessara starfa. „Þar
sitjum við við sama borð og hjúkr-
unarstofnanir og fleiri og það er það
sem er flókið,“ segir Aðalbjörg.
„Umönnunarstörf eru ekki hátt
skrifuð, þrátt fyrir að allir viti að þau
séu mikilvæg. Við höfum átt erfitt
með að toga þau upp úr þessu lág-
launahjólfari. Það er auðvitað vand-
inn sem við stöndum frammi fyrir og
verður að taka á. Það þarf líka að
auka stuðning til þessa starfsfólks,
því það er oft að vinna við mjög erfið
skilyrði og ekki má vanmeta það álag
sem það vinnur undir.“
Aðalbjörg segir vandann síður en
svo leystan með því að hlaða verka-
fólki af erlendu bergi brotnu í þessi
störf og halda þeim þannig í lág-
launahjólfarinu. „Við getum heldur
ekki ætlað útlendingum það hlut-
skipti að vinna eingöngu við lægst
launuðu störfin hér á landi,“ segir
Aðalbjörg. „Við hljótum að vilja
byggja upp öfluga velferðarþjón-
ustu. Við erum að leita leiða til að
bregðast við þessum vanda, gera
starfið meira aðlaðandi og gefa því
meiri virðisauka. Við lítum á þetta
sem verkefni sem við höfum fengið
og þurfum að leysa.“
Þarf að rétta hlut starfsfólksins
Þjónusta við íbúa í húsi Öryrkjabandalagsins við Hátún 10 er í lágmarki og íbúar afar ósáttir við ástand mála. Sigursteinn Másson,
formaður Öryrkjabandalags Íslands, hefur kallað eftir aðgerðum. Svavar Knútur Kristinsson og Árni Sæberg fóru í heimsókn í
Hátún 10 og ræddu við íbúa og starfsfólk þar inni ásamt þeim sem umsjón hafa með velferðarmálum hjá borginni um ástandið.
EYGLÓ Ebba Hreinsdóttir og Sigurjón Grétarsson hafa
verið öryrkjar frá barnæsku. Hún fékk heilablæðingu við
fæðingu og hann fékk flogaveiki sem smábarn. Þau hafa
dvalið í húsinu í tólf ár og fluttu nú í apríl í nýja íbúð, sem
þau segja mun betri en þá sem þau voru í. „Ég þarf
miklu meiri þrif en ég fæ,“ segir Eygló Ebba. „En konan
sem er yfir þrifunum segir að ég geti bara gert það sjálf.
Það er svo mikil mannekla að þau hafa ekki tíma til að
hjálpa okkur. Enda eru þrifin hræðileg. Það fæst enginn
mannskapur til að vinna þessa vinnu. Kaupið er svo lágt
hjá þeim að það fæst enginn til að þrífa.“
Eygló og Sigurjón segjast hafa áhyggjur af líðan al-
varlega geðfatlaðra einstaklinga sem búa í húsinu, enda
líði þeim mjög illa og þjónusta við þá sé alls ekki næg.
„Til dæmis er hér einn sem var tekinn af sambýli þar
sem hann bjó og honum leið vel,“ segir Eygló. „Nú horf-
um við á honum hraka mjög illa og honum fer hratt aftur.
Hann hefur ekkert að gera hingað, enda fær hann ekki
þá þjónustu og umönnun sem hann þarf. Við höfum
heyrt hann öskra af vanlíðan. Hér er mikið af svona fólki
og það er ljóst að hér þarf mun meira af fagfólki í sál-
fræði og félagsráðgjöf. Það er brýn þörf á meiri viðveru
sérfræðinga og fagfólks. Það er fullt af málum hér sem
tilheyra sálræna geiranum meir en þeim efnislega.
Djákninn er hins vegar búinn að vinna mjög gott starf.“
Þarf meira af fagfólki á sviði sálfræði
og félagsráðgjafar til starfa
Eygló Ebba Hreinsdóttir og Sigurjón Grétarsson segja
mikla þörf á að draga öryrkja úr félagslegri einangrun.
„SAMEIGNIN er oft mjög
illa þrifin, gólfin skítug og
karmar og fleira mjög til
ósóma,“ segir Hulda Björk
Kolbeinsdóttir, íbúi við
Hátún 10. Kveður hún
einnig lítið staðið fyrir fé-
lagsstarfi fyrir íbúa húss-
ins. Meira mætti vinna í
því að draga þá fram og út
í lífið. „Það er líka blandað
of mikið saman geðsjúkum
og öðrum. Hér er margt
fólk sem á ekki heima hér,
því það þarf mikla þjón-
ustu og hjúkrun sem það
ekki fær hér.“ Hulda
Björk, sem býr ásamt manni sínum, Gunnari Bjartmarssyni, segir þau
hjónin hafa það gott, enda séu þau ferðafær, en margir hafi það verra.
„Verslunin er mjög dýr og margt fólk sem kemst ekki neitt út og er ein-
angrað er komið í vítahring, því það er orðið fátækt strax um mán-
aðamótin þegar það borgar reikninginn sinn í búðinni.“
Brjóta þarf upp
félagslega einangrun
Hulda Björk Kolbeinsdóttir og Gunnar Bjart-
marsson segja marga þurfa meiri þjónustu.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Guðríður Ólafsdóttir hjá Öryrkjabandalaginu og Esther Adolfsdóttir og
Kristín Jónsdóttir hjá Hússjóði ÖBÍ vilja allar að þjónustan við öryrkja
batni, en segja að bæta þurfi ímynd félagsþjónustustarfa og hækka laun.