Morgunblaðið - 18.11.2005, Síða 34

34 FÖSTUDAGUR 18. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SJÁLFBÆR
þróun í hnatt-
rænu sam-
hengi, náttúra
og umhverfi –
vá og við-
brögð, sjálf-
bært samfélag
og efnahagslíf
í sátt við um-
hverfið verða í
brennidepli á fjórða Umhverf-
isþinginu sem fram fer í dag og
á morgun á Nordica hótel í
Reykjavík.
Á Umhverfisþinginu koma
saman fræðimenn, áhugamenn
um umhverfismál, stjórn-
málamenn og fulltrúar frjálsra
félagasamtaka, atvinnu- og
menntalífs og ræða fjölbreytt
viðfangsefni sem snerta um-
hverfi, náttúruvernd og lífsgæði.
Á dagskrá Umhverfisþingsins
í dag verða m.a. erindi umhverf-
isráðherra, formanns Land-
verndar og fulltrúa Samtaka at-
vinnulífsins og sveitarfélaganna.
Þá munu nemendur frá Lýsu-
hólsskóla kynna verkefnið um
Stubbalækjarvirkjun. Ennfremur
mun Margrét Júlía Rafnsdóttir,
umhverfisfræðingur og kennari,
kynna umhverfisfræðsluvef
barna.
Einnig eru á dagskrá Um-
hverfisþings málstofur þa
verða stuttar framsögur o
mennar umræður. Alls ve
fjórar málstofur, en þær v
haldnar samhliða, tvær og
Þar verður tæpt á málefn
sem snerta sjálfbærni, nát
úruvá, efnahagslíf og hið
ræna samhengi frá ýmsum
arhornum. Þá verður fari
stöðu umhverfismála hér
eins og hún birtist í tölule
vísbendingum.
Sérstakur gestur Umhv
isþings í ár er Jacqueline
McGlade, forstjóri Umhve
isstofnunar Evrópu, en hú
flytja erindi þar sem hún
Mikill fjöldi fólks tekur þátt í Umhverfisþingi í dag og
Staðan í umhverfismálu
Hugi Ólafsson
Þ
rátt fyrir að bílaeign lands-
manna hafi aukist mjög undan-
farin ár og umferð einkabíla
samfara því, hefur mengun frá
bílaumferð að miklu leyti stað-
ið í stað eða minnkað. Hins vegar hefur
magn svonefndra PAH-efna, sem eru
krabbameinsvaldandi, stóraukist undan-
farin ár, en þau myndast að langstærstum
hluta við stóriðju hér á landi. Þetta kemur
fram í nýrri skýrslu, Tölulegar vísbend-
ingar 2005, sem umhverfisráðuneytið gefur
út samhlið fjórða Umhverfisþinginu.
Undanfarin ár hafa íslensk stjórnvöld
gert sér grein fyrir mikilvægi þess að geta
metið stöðuna í umhverfismálum út frá
tölulegum vísbendingum. Þessar vísbend-
ingar eru af ýmsum toga og úr mismunandi
áttum, en þær gefa ágætis innsýn inn í
ástand mála hvað varðar mengun, þróun
landgæða, gróðurfars, skóglendis og fleira.
Í skýrslu umhverfisráðuneytisins er
mikið af áhugaverðum upplýsingum sem
varða ástand andrúmslofts, ferskvatns og
matvæla, magn hættulegra efna í umhverf-
inu, útivist í sátt við náttúruna, lífríki og
víðerni, nýtingu auðlinda hafsins, gróður-
nýtingu, orkunotkun landsmanna og heil-
brigði hafsins kringum landið.
PAH-efni aukast jafnt og þétt
Í skýrslunni kemur m.a. fram að styrkur
ósons í andrúmslofti við Grensásveg í
Reykjavík hefur aukist síðasta áratuginn,
þótt það sé enn undir viðmiðunarmörkum,
en þrátt fyrir að óson verji jörðina fyrir út-
fjólublárri geislun er það afar óheilnæmt
þar sem það liggur við yfirborð jarðar.
Mælingar á svifryki á sama stað sýna fram
á einhverja minnkun á því og er það undir
núgildandi heilsuverndarmörkum, þótt það
sé yfir mörkum sem ætlunin er að setja ár-
ið 2010. Köfnunarefnistvíoxíð (NO2), sem
getur valdið ertingu í lungum og jafnvel
skemmdum, hefur einnig farið minnkandi
frá árinu 1995. Þá hefur magn brennistein-
stvíoxíðs (SO2), sem getur valdið öndunar-
truflunum og skemmt plöntur, minnkað á
sama tímabili og er langt undir gróð-
urverndarmörkum. Kolmónoxíð hefur að
sama skapi minnkað umtalsvert og skrifast
það m.a. á það að sett var í lög að hvarfa-
kútar yrðu að vera í bifreiðum fram-
leiddum eftir 1995. Fjöldi ökutækja á
hverja 1.000 íbúa í Reykjavík hefur nærri
tvöfaldast frá árinu 1980 til dagsins í dag,
eða úr tæplega 400 í tæplega 700.
Þá kemur í skýrslunni fram að val Reyk-
víkinga á ferðamáta liggur einhvers staðar
á milli evrópskra og bandarískra borga og
er mun meiri áhersla lögð á einkabílinn hér
en í borgum á meginlandi Evrópu. Þó hef-
ur hann ekki enn náð eins gríðarlegri hylli
og í helstu bílaborgum Bandaríkjanna.
Einungis fimm prósent ferða eru farin með
almenningssamgöngum. Að sögn sérfræð-
inga hjá umhverfisráðuneytinu skrifast
þessi minnkandi mengun þrátt fyrir fjölg-
un bíla að miklu leyti á miklar framfarir í
nýjum bílum og öflugar mengunarvarnir.
Útstreymi díoxíns, sem er meðal eitr-
uðustu efna sem er að finna í umhverfi okk-
ar, hefur minnkað mjög frá árinu 1990 og
má að langmestu leyti rekja það til stór-
minnkandi brennslu úrgangs. Opinni
brennslu úrgangs hefur nú nánast verið út-
rýmt.
Eini umhverfisvísirinn á sviði heilnæms
andrúmslofts sem vísar skýrt í neikvæðari
átt er þróun útblásturs á svonefndum PAH
efnum, sem eru fjölhringa kolefnis-
sambönd sem myndast m.a. í tengslum við
ýmiss konar iðnaðarferli. Þessi efni geta
borist inn í fæðukeðjuna og geta valdið
krabbameini auk margháttaðra annarra
neikvæðra áhrifa. Á Íslandi hefur út-
streymi PAH4 aukist úr tæpum 90 kg árið
1990 í tæp 200 kg árið 2003. Þessi aukning
skrifast aðallega á aukna framleiðslu áls og
járnblendis en málmiðnaðurinn var upp-
spretta um 89% af PAH4 efnum hér á landi
árið 2003.
Gæta álags á náttúruperlur
Í skýrslunni kemur ennfremur fram að
ferskvatn hér á landi er almennt mjög heil-
næmt og laust við mengunarefni eins og
fosfór og nítrat. Þá hefur notkun tilbúins
áburðar, sem eykur magn þessara efna í
vatni, minnkað mikið frá 1980.
Ástand matvæla er almennt mjög gott
og lítið um það að magn varnarefna fari yf-
ir leyfileg hámarksgildi, sérstaklega í inn-
lendum matvælum. Ennfremur hefur
skráðum sjúkdómstilfellum af völdum mat-
arsjúkdóma fækkað nokkuð eftir topp sem
myndaðist 1999–2000.
Ferðamönnum heldur áfram að fjölga
eftir dálitla
11. septemb
350.000 árið
neytisins er
um aðdrátta
áminning um
haginn að h
skaðist ekk
ferðafólks. Þ
eru töflur y
landsvæðum
manna gisti
urlandi eyst
ing ferðama
einstaka fer
einnig vísbe
í ferðaþjónu
starfsvikum
vegum Umh
arlega á síð
bygging ver
eflingu land
Þorskur v
Ef marka m
urheimtra v
síðustu árum
ara árið 199
Núverandi
54% af því v
landnám. Á
flýtt fyrir en
fylla upp í fr
fram að rjú
2003, en hef
hans aukist
stofnsins nú
isins, í samr
Umhverfisvís
nú almennt g
Eftir Svavar Knút Kristinsson
svavar@mbl.is
JAFNRÉTTI – HÉR UM BIL
Frumvarp ríkisstjórnarinnar,sem Halldór Ásgrímssonforsætisráðherra kynnti í
fyrradag, um réttindi samkyn-
hneigðra er fagnaðarefni fyrir alla
homma og lesbíur. Allir, sem bera
mannréttindi fyrir brjósti, og
hafna því að hið opinbera mismuni
fólki, hafa líka ástæðu til að fagna.
Það er ósköp einfaldlega mann-
réttindamál að samkynhneigðir
njóti sama réttar og gagnkyn-
hneigðir í hvívetna og ánægjulegt
að Ísland skipi sér í hóp þeirra
ríkja, sem tryggja bezt réttindi
þessa fjölmenna minnihlutahóps.
Nú verða felld úr lögum skilyrði
um búsetu, vilji fólk stofna til stað-
festrar samvistar, hommar og
lesbíur geta fengið óvígða sambúð
skráða í þjóðskrá og réttur sam-
kynhneigðra í slíkri sambúð verður
sá sami og gagnkynhneigðra para.
Ríkisstjórnin stígur ennfremur
það skref, sem alltof víða hefur
vafizt fyrir stjórnvöldum, að heim-
ila ættleiðingar samkynhneigðra
bæði innan- og utanlands. Að
sönnu leyfa fá þeirra ríkja, þangað
sem Íslendingar sækja kjörbörn,
ættleiðingar samkynhneigðra og
það hafa sumir notað sem rök gegn
því að lögfesta slíkan rétt hér á
landi. Í stað þess að taka mið af
fordómum í öðrum ríkjum, gefa
stjórnvöld nú hins vegar gott for-
dæmi. Eftir því sem fleiri ríki
setja í lög að samkynhneigðir megi
ættleiða börn frá öðru landi en
sínu eigin, aukast líkurnar á að
slíkar ættleiðingar verði með tím-
anum sjálfsagður raunveruleiki.
Af sama toga er sú ákvörðun að
heimila lesbíum í staðfestri sam-
vist að gangast undir tæknifrjóvg-
un. Það er að sjálfsögðu fullkom-
lega fráleitt að íslenzkar konur
þurfi að sækja þá þjónustu til út-
landa. Þá verður báðum foreldrum
í staðfestri samvist gert kleift að
nýta sér fæðingar- og foreldraor-
lof.
Það er ekki ofmælt hjá Hrafn-
hildi Gunnarsdóttur, formanni
Samtakanna ’78, að verði þetta
frumvarp samþykkt, hafi Ísland
gengið lengst ríkja heims í að
tryggja réttindi samkynhneigðra.
Undir einu athugasemd hennar
og Heimis Más Péturssonar, fram-
kvæmdastjóra Hinsegin daga, við
frumvarpið getur Morgunblaðið
hins vegar tekið. Það, sem vantar í
frumvarpið, er heimild til handa
prestum og forstöðumönnum trú-
félaga að gefa samkynhneigð pör
saman. Morgunblaðið hefur bent á
að slíkt væri langeðlilegast; síðan
væri það hverju trúfélagi í sjálfs-
vald sett hvort það nýtti þá heim-
ild eður ei.
Ætla má að með slíku laga-
ákvæði opnaðist strax eða fljótlega
möguleiki fyrir samkynhneigð pör
að gifta sig í kirkju, því að t.d. í
Fríkirkjunni í Reykjavík er fullur
vilji til að leyfa samkynhneigðum
að njóta sömu blessunar kirkjunn-
ar og gagnkynhneigðum. Með
lagasetningu af þessu tagi væri
sömuleiðis búið að greiða fyrir nið-
urstöðu um málið innan þjóðkirkj-
unnar; landslög stæðu þá ekki
lengur í vegi fyrir því að kirkjan
tæki af skarið og gæfi saman sam-
kynhneigð hjón.
KRAFAN TIL BANDARÍKJANNA
Geir H. Haarde, utanríkisráð-herra, skýrði frá því á Alþingi
í fyrradag, að hann teldi sig ekki
hafa fengið fullnægjandi svör frá
Bandaríkjastjórn við fyrirspurn
um hvort flugvélar á vegum banda-
rísku leyniþjónustunnar hefðu nýtt
sér Keflavíkurflugvöll til flutninga
á föngum til landa, þar sem pynt-
ingar eru leyfðar.
Samkvæmt frásögn ráðherrans
er ljóst að fulltrúar Bandaríkja-
stjórnar hafa ekki svarað fyrir-
spurn hans. Þeir upplýstu ekki í
svari sínu, hvort slíkir flutningar
hefðu verið stundaðir með milli-
lendingu á Keflavíkurflugvelli.
Við Íslendingar eigum kröfu til
þess að Bandaríkjamenn svari
spurningum okkar um þetta efni en
við eigum líka fleiri kröfur á hend-
ur þeim og það á við um fleiri þjóð-
ir.
Við stóðum með Bandaríkja-
mönnum í margra áratuga baráttu
við kúgunaröfl og einræðisöfl.
Við stóðum með þeim í baráttu
fyrir því, að sovézku andófsmönn-
unum yrði hleypt úr landi.
Við stóðum með þeim í að for-
dæma þrælkunarbúðir nazista og
gasklefana. Við stóðum með þeim í
að fordæma morð Hitlers, Stalíns
og Maós á nokkuð á annað hundrað
milljónum einstaklinga.
Við stóðum ekki með þeim í þess-
ari baráttu til þess að þeir gætu
sjálfir komið upp pyntingarfang-
elsum í fyrrum leppríkjum Sovét-
ríkjanna.
Það væri ömurlegt ef frjálsar
þjóðir heims yrðu að taka höndum
saman um að hreinsa út pynting-
arbúðir í eigu Bandaríkjamanna.
Þess vegna eiga bandarísk
stjórnvöld að gefa skýrar yfirlýs-
ingar um að auðvitað hafi þau aldr-
ei komið upp slíkum pyntingarbúð-
um og að auðvitað séu frásagnir
fjölmiðla af draugalegum flugvél-
um á þeirra vegum sem flytji fanga
á milli pyntingarbúða rangar.
En meðan slíkar skýrar yfirlýs-
ingar koma ekki verða margir sem
spyrja sig þeirrar spurningar,
hvort það geti verið að þeir, sem
höfðu forystu um að koma kúgun-
aröflunum á kné hafi sjálfir tileink-
að sér það versta í vinnubrögðum
þeirra.