Morgunblaðið - 18.11.2005, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 18. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
N
ú er kvennafrídag-
urinn um garð
genginn og lífið
komið í sinn „eðli-
lega“ farveg og
hversdagurinn tekinn við. Bráð-
um verður þessi stóri dagur orð-
inn að sagnfræðilegum viðburði,
eins og hinn kvennafrídagurinn
þrjátíu árum fyrr. Bráðum verð-
ur erindi dagsins orðið að minn-
isvarða um hugsjónir, minning
um löngun í það sem ekki fæst.
Sá illi grunur hefur læðst að
mér að nákvæmlega svona verði
þetta. Sá illi grunur hefur sest að
í mér að kvennafrídagarnir eigi
eftir að verða fleiri. Sá illi grunur
hefur skotið rökstuddum rótum í
huga mér að jafn sjálfsögð þjóð-
þrif og launajafnrétti náist ekki,
vegna þess að þegar á hólminn er
komið hafi þeir sem um þau mál
véla annaðhvort ekki áhuga á því
að launajafnrétti verði að veru-
leika eða ekki döngun í sér til að
láta það verða að veruleika.
Forsíðufrétt Morgunblaðisins í
fyrradag undirstrikar það að er-
indi þessa dags er sumum „þægi-
lega“ gleymt og grafið. ASÍ og
Samtök atvinnulífsins hafa fyrir
tilstilli og íhlutun ríkisstjórn-
arinnar komist að samkomulagi
um að kjarasamningar haldi;
kjarasamningar sem gera at-
vinnuvegunum mögulegt að
borga konum umtalsvert lægri
laun en körlum. Og fantagóð ljós-
myndin með fréttinni segir auð-
vitað allt: Fimm karlar að dást að
samkomulaginu sínu. Rammi til
hliðar: punktar, upptalningin á
framlagi ríkisstjórnar, ASÍ og SA
á þeim liðum sem liðkuðu fyrir
því að samkomulag náðist og
samningar halda. Ekki stakt orð
um það hvernig þessir kappar
ætla að útrýma kynbundnum
launamun, sem samkvæmt nið-
urstöðum rannsókna er 14–17%.
Kynbundni launamunurinn er sá
munur sem er á launum
kynjanna þegar búið er að taka
tillit til þátta eins og starfsaldurs,
menntunar, vinnutíma og slíkra
þátta, munurinn sem eingöngu
verður skýrður með því að sumir
eru karlkyns og aðrir eru kven-
kyns.
Það er eins og mig minni að
það sé lögbrot að mismuna fólki í
launum eftir kyni, en samt við-
gengst þessi munur, og nákvæm-
lega ekkert sem bendir til annars
en að hann lifi góðu lífi í önnur 30
ár, fram að næsta kvennafrídegi.
Segjum sem svo að það verði
fyrsta skref að útrýma kyn-
bundna launamuninum. Þá er all-
ur hinn launamunurinn eftir; –
launamunur sem orðinn er til
vegna þess að samfélaginu þykir
það verðugra starf að ala upp
peninga en að ala upp börn,
merkilegra að víxla með pappíra
en að hlynna að öldruðum, stór-
fenglegra að vinna mikið og vera
ætíð reiðubúinn þegar vinnan
kallar til þess að fá há laun en að
vilja snæða kvöldverð með fjöl-
skyldu sinni og eiga tíma fyrir
frístundir. Guð má vita hvað það
tekur marga kvennafrídaga á 30
ára fresti að jafna þann launa-
mun – heildarlaunamuninn, sem
er ríflega önnur 15% ofan á þann
kynbundna.
Ég er handviss um að ein-
hverjum finnst þetta óþarfa
svartsýni og svartagallsraus, en
ég spyr hvar ummerki sjáist um
að raunverulegur vilji sé til þess
að stöðva þessi mannréttinda-
brot.
Það var raunalegt að horfa á
forsætisráðherra þjóðarinnar á
tali við ungu konurnar sem færðu
honum konukrónuna um daginn,
með þeim orðum að útrýma
þyrfti launamun kynjanna. Í
krónuna vantaði sneið sem sam-
svarar hlutfallslega þeim 35%
mun sem rannsóknir sýna að séu
á heildarlaunum karla og kvenna
á Íslandi. Pínlegt að heyra það
skreppa – örugglega alveg óvart
– út úr forsætisráðherra við það
tækifæri að þær sneru þessu öllu
við. Við hvað átti forsætisráð-
herra eiginlega? Hvers vegna í
ósköpunum þurfti hann að gera
lítið úr frómri ósk ungra kvenna
um að þær nytu lögvarins réttar
síns? Vegna þess að innst inni er
honum nákvæmlega sama hvort
þær njóta jafnréttis til launa á við
karlmenn? Óneitanlega hljómaði
þessi rós hans þannig, þótt hann
væri fljótur að draga í land og
segjast vita allt um málið og að
það þyrfti að leiðrétta. Það var
ekki mjög trúverðugt.
Og samflokksmaður hans,
landbúnaðarráðherrann, sem vís-
aði konum kurteislega „bak við
eldavélarnar“, – er hann trúverð-
ugur málsvari launajafnréttis?
Eða er það kannski utanrík-
isráðherra, fyrrverandi fjár-
málaráðherra, sem reddar mál-
unum fyrir kvenfólkið, maðurinn
sem sagði að jafnréttismál væru
„gervimál“?
Ég held að við getum alveg
gleymt því að þeir sem okkur
stjórna hafi nokkurn áhuga á
launajafnrétti, og sorglegt er að
það sama virðist eiga við um svo-
kallaða aðila vinnumarkaðarins.
Eða er ríkissaksóknari kannski
að undirbúa málshöfðanir fyrir
hönd kvenþjóðarinnar?
Það var líka dapurlegt, nokkr-
um dögum eftir kvennafrídaginn,
er slagurinn í prófkjöri stærsta
stjórnmálaflokks landsins stóð
hvað hæst, að enginn þeirra fjöl-
mörgu frambjóðenda sem áttu
ekki nógsamlega sterk orð til að
lýsa eigin ágæti skyldi muna eftir
kröfunni um launajafnrétti. Hald-
iði að frambjóðendur hinna flokk-
anna muni standa sig betur?
Það var skerandi tómahljóð í
heitunum sem stjórnmálamenn,
þar með talinn borgarstjóri, gáfu
á kvennafrídaginn. Þetta fólk hef-
ur sannarlega haft ærin tækifæri
til að koma þessu réttlætismáli í
viðunandi horf, en hefur heykst á
því, og mun heykjast á því í önn-
ur 30 ár ef fram heldur sem horf-
ir.
„Við þurfum byltingu,“ sagði
Katrín Anna Guðmundsdóttir,
fulltrúi kvennahreyfingarinnar, í
glimrandi stemmningu á kvenna-
frídaginn. Er eftir einhverju að
bíða? Eða voru 50 þúsund konur
sem mættu í bæinn á kvenna-
frídaginn kannski bara að grín-
ast?
Lögbrotið
viðgengst
Ég held að við getum alveg gleymt því
að þeir sem okkur stjórna hafi nokkurn
áhuga á launajafnrétti.
VIÐHORF
Bergþóra Jónsdóttir
begga@mbl.is
AÐILDIN að Evrópska efna-
hagssvæðinu (EES) hefur haft af-
gerandi áhrif á þróun íslensks þjóð-
félags. Fyrst og fremst með
almennri frelsisvæðingu atvinnulífs-
ins sem losað var undan oki marg-
víslegra hafta, en einnig með stór-
auknu samstarfi við Evrópumenn á
ýmsum sviðum, svo sem í við-
skiptum, vísindum, menntun og á
menningarsviðinu. Áhrif Evrópu-
samvinnunnar teygja sig núorðið til
flestra sviða þjóðfélagsins og hafa
leitt til grundvallarbreytingar á ís-
lenskri þjóðfélagsgerð, til að mynda
hvað varðar umhverfisvernd, mat-
vælaeftirlit og vinnuréttarmál svo
dæmi séu tekin af nokkrum ólíkum
sviðum. Það gefur því augaleið að
ein frumforsenda þess að skilja inn-
lenda samfélagsþróun undanfarin ár
felst í að rannsaka og skoða hvernig
Evrópuvæðingin hefur haft áhrif
hér á landi. Þetta hef-
ur því miður verið van-
rækt mjög, en svo virð-
ist sem þraskennt
stappið um hugsanlega
Evrópusambandsaðild
hafi í raun komið í veg
fyrir að áhrif Evr-
ópuvæðingarinnar á ís-
lenskt samfélag hafi
verið rannsökuð með
kerfisbundnum hætti.
Þess í stað hafa sumir
stjórnmálamenn frekar
viljað draga upp þá
mynd af stöðu okkar í
Evrópusamrunann sem hentar
þeirra eigin afstöðu til ESB-aðildar.
Misvísandi svör
utanríkisráðuneytis
Dæmi um þetta eru ólík svör
tveggja utanríkisráðherra um hlut-
fall þeirra Evrópureglna sem rata
inn í íslenskan rétt. Árið 2003 full-
yrti Halldór Ásgrímsson, þáverandi
utanríkisráðherra, að í
gegnum EES-
samninginn þyrftum
við Íslendingar að yf-
irtaka 80% af reglu-
gerðaverki ESB.
Tveimur árum síðar
sagði nýr utanrík-
isráðherra, Davíð
Oddsson, að þetta
hlutfall væri aðeins
6,5%. Þetta mikla mis-
ræmi vekur ekki síst
athygli fyrir þær sakir
að báðar tölurnar
koma frá sama utan-
ríkisráðuneyti í samfelldri tíð sömu
ríkisstjórnar. Í stuttri rannsókn
undirritaðs sem nýlega var birt í
ráðstefnuritinu Rannsóknir í fé-
lagsvísindum VI kemur í ljós að
hvorug hlutfallstalan gefur rétta
mynd af tengslunum við ESB.
Þegar búið var að útiloka að
nokkuð hafi breyst í rekstri EES-
samningsins sem getur útskýrt
Áhrif Evrópu á
íslenskt þjóðfélag
Eiríkur Bergmann Einarsson
fjallar um Evrópumál
Eiríkur Bergmann
Einarsson
NÆSTKOMANDI laugardag, 19.
nóvember, verður haldið íbúaþing í
Lindaskóla í Kópavogi. Til umræðu
eru öll helstu mál sem varða þjón-
ustu og þróun bæjarins. Íbúaþingið
er fyrst og fremst vettvangur þar
sem verið er að hlusta á sjónarmið
og hugmyndir íbúa og tekur dag-
skráin mið af því. Þátttakendur
vinna með hlutlausu fagfólki að því
að skrá og ræða hin ýmsu mál, t.d.
mál sem varða einstök hverfi eða
skipulag bæjarins í heild, sam-
félagsleg málefni, skólamál og
áherslur í menningarmálum eða
hvað eina annað sem íbúar vilja tjá
sig um.
Kópavogsbær var fyrst íslenskra
sveitarfélaga til að halda íbúaþing en
það var í febrúar 2001. Fjölmargar
af þeim hugmyndum sem þar voru
ræddar hafa síðan komið til fram-
kvæmda.
Ráðgjafarfyrirtækið Alta hefur
umsjón með þinginu en það hefur
stýrt íbúaþingum víða um land.
Eins og margir þekkja er oft
hætta á því að dæmigerðir borg-
arafundir einkennist af formlegum
umræðum þar sem fáir taka til máls.
Íbúaþing er allt annars konar vett-
vangur, þar sem skapast lifandi um-
ræða sem allir geta tekið þátt í. Eftir
skemmtilegan dag liggja síðan fyrir
miklar upplýsingar og verða helstu
skilaboð þingsins kynnt þriðjudags-
kvöldið 22. nóvember kl. 20.00 í
Lindaskóla. Þar mun Alta varpa ljósi
á þær hugmyndir sem íbúar hafa um
framtíðarþróun Kópavogs. Bæj-
arstjórn mun síðan vinna frekar úr
skilaboðum þingsins, meðal annars
við endurskoðun aðalskipulags og
Staðardagskrár 21.
Íbúaþing byggist á aðferðafræði
sem er skilvirk leið til að hafa sam-
ráð við íbúa um stefnumótun, skipu-
lag eða önnur viðfangsefni sveitarfé-
laga. Aðferðin sem notuð er við
íbúaþing er kölluð „samráðs-
skipulag“, sem er þrautreynd hug-
myndafræði.
Hvað er samráðsskipulag?
Samráðsskipulag er aðferð sem
beitt er til þess að virkja fólk til
ákvarðanatöku. Aðferðin gefur yf-
irsýn yfir hug íbúa til tiltekins við-
fangsefnis á skömmum tíma þar sem
íbúum gefst kostur á að hafa áhrif á
sitt nánasta umhverfi. Þannig gefast
öllum sem þess óska, jafnt íbúum,
fagfólki sem og öðrum hags-
munaaðilum jafnir möguleikar til
þess að leggja sitt af mörkum til mót-
unar skipulags eða tiltekinnar starf-
semi sveitarfélags.
Hvað er samráð við íbúa?
Almennt er samráð við íbúa eða
þátttaka almennings og hags-
munaaðila skilgreind sem ferli þar
sem einstaklingum og samtökum er
gefið tækifæri til þess að vera virkir
þátttakendur í stefnumótun og
ákvarðanatöku.
Hvað er íbúalýðræði?
Í stuttu máli felst íbúalýðræði í því
að bjóða upp á möguleika til að hafa
áhrif á umræðu, hvaða verkefni ber
að leysa og þá hvernig. Í því felst að
auka lýðræði með því að auðvelda
íbúum aðgang að stofnunum og
ákvarðanaferli í stjórnskipan.
Hvað hefur áunnist
frá íbúaþingi 2001?
Allmargt hefur áunnist síðan þá og
margar góðar ábendingar og hug-
myndir um betra samfélag af því
þingi verið nýttar.
Meðal þess sem framkvæmt hefur
verið má nefna;
30 km hraðatakmarkanir við skóla
og leikskóla bæjarins svo og í húsa-
götum
Bætt íþróttaaðstaða
s.s. ný sundlaug, fim-
leikahús og knatthús
Íbúðarhverfi skipu-
lögð sem sjálfbærust
Stígakerfi sem
fylgir þróun byggðar
Hvers vegna íbúa-
þing 2005?
Senn líður að end-
urskoðun að-
alskipulags og Stað-
ardagskrár 21 fyrir
Kópavog. Hlutverk
íbúaþingsins núna er að fá fram sem
flestar skoðanir og hugmyndir bæj-
arbúa og hagsmunasamtaka til að
nýta sem grunn fyrir ofangreinda
vinnu.
Málefni íbúaþingsins
Málaflokkar þingsins skiptast í
eftirfarandi fjóra flokka:
skipulag og umhverfi
samfélag og bæjarlíf
sóknarfæri í atvinnumálum
ungt fólk í Kópavogi.
Hugmyndum
komið á framfæri
Á íbúaþingi eru notaðar tvær meg-
in aðferðir við að koma hugmyndum
á framfæri á óformlegan og einfald-
an hátt. Annars vegar skrifa þátttak-
endur hugmyndir og skoðanir á
ómerkta miða sem skilað er inn og
unnið úr upplýsingum. Hverjum og
einum er heimilt að skila inn eins
mörgum miðum og hann óskar en
það má bara vera eitt atriði á hverj-
um miða. Hins vegar er unnið í
skipulagshópum. Þar er sest yfir
kort af bænum eða ákveðnum bæj-
arhlutum og hugmyndum komið inn
á kortagrunn með aðstoð skipulags-
fræðinga og arkitekta.
Barnagæsla og veitingar
Þátttakendum verður boðið upp á
ókeypis barnagæslu á meðan þingið
stendur yfir. Einnig verður boðið
upp á ókeypis hressingu.
Úrvinnsla
Að íbúaþingi loknu setjast sér-
fræðingar ráðgjafarfyrirtækisins
Alta yfir afrakstur þingsins, flokka
hugmyndir og setja upp á sem skýr-
astan hátt.
Niðurstöður kynntar
Þriðjudagskvöldið 22. nóvember
kl. 20.00 verða niðurstöður íbúaþings
kynntar í Lindaskóla. Allir áhuga-
samir eru hvattir til að mæta.
Kópavogur framtíðarinn-
ar – íbúaþing í Kópavogi
Gunnsteinn Sigurðsson
og Margrét Björnsdóttir
fjalla um íbúaþing, sem Kópa-
vogsbúum er boðið til
’Þegar vilji íbúa erkominn fram tekur við
næsta ferli þar sem nið-
urstöðurnar verða nýtt-
ar í vinnu við endur-
skoðun aðalskipulags og
Staðardagskrár 21 fyrir
Kópavog.‘
Gunnsteinn Sigurðsson Margrét Björnsdóttir