Morgunblaðið - 18.11.2005, Síða 38

38 FÖSTUDAGUR 18. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NÚ STANDA fyrir dyrum mikl-
ar breytingar á skólakerfinu ef
menntamálaráðherra tekst að
koma því á að stytta framhalds-
skólann um eitt ár.
Ég hef verið á báðum áttum frá
því að ég heyrði af þessu fyrst en
er endanlega búin að gera upp
hug minn núna eftir umræður síð-
ustu vikna og að síðustu viðtal við
menntamálaráðherra í Morg-
unblaðinu sl. fimmtudag, 10. nóv-
ember.
Þar sem að ég hef starfað sem
grunnskólakennari í 15 ár skoða
ég gjarnan allar umræður um
skólakerfið sem kennari og nú
þarf ég líka að taka afstöðu sem
foreldri, því að þessar breytingar
koma til með að hafa áhrif á skóla-
göngu yngstu dóttur minnar.
Fyrst og fremst hvet ég alla
sem áhuga hafa á þessu málefni að
lesa vel fyrrgreint viðtal við Þor-
gerði Katrínu og gaumgæfa aðeins
sum svörin hjá henni. Eftir lestur
viðtalsins komu upp í hugann
nokkrar spurningar sem mig lang-
ar að deila með ykkur.
Í byrjun velti ég því fyrir mér
hvernig grunnskólinn ætlar að
bregðast við þessum breytingum?
Nú á samkvæmt Þorgerði að flytja
niður í grunnskólana töluvert af
námsefni framhaldsskólanna.
Menntamálaráðherra vill nýta all-
an þann aukna tíma sem var sett-
ur til grunnskólanna til þess að
kenna nýtt efni. Er grunnskólinn
tilbúinn í þann slag? Eru grunn-
skólakennarar með
menntun til að kenna
efni framhaldsskól-
anna? Eru framhalds-
skólakennarar tilbúnir
að kyngja því að hægt
sé með 15 eininga
framhaldsnámi að fá
sömu réttindi og þeir
vinna sér inn með 60–
90 eininga há-
skólanámi?
Var það alltaf stefn-
an að þvinga grunn-
skólana til að kenna
framhaldsskólanáms-
efni í þeim tímum sem bætt var
við skólaárið? Átti ekki að nýta
þann tíma til annars konar skóla-
starfs, s.s. útikennslu, fleiri skoð-
unarferða auk annarrar óhefð-
bundinnar kennslu? Ég man ekki
betur en að umræðan hafi verið í
þeim anda. En nei, ekkert svoleið-
is húllum hæ lengur, nú skal setið
enn fastar við borð og auknu
námsefni troðið niður með tíma-
þjöppu.
Er það rétt hjá mennta-
málaráðherra eins og hún segir í
viðtalinu, að meginhluti „þess
námsefnis sem talað er um að
færa sé þegar verið að kenna í
grunnskólunum“. Eru grunnskóla-
nemendur í unglingadeildum al-
mennt að læra efni úr framhalds-
skóla?
Ennfremur hnaut ég um sam-
anburð ráðherra við tímafjölda í
skólum á Íslandi ann-
ars vegar og á hinum
Norðurlöndunum hins
vegar. Nú finnst mér
við komin í hring. Við
höfum árum saman
verið með minnimátt-
arkennd gagnvart
öðrum þjóðum þegar
hefur komið að um-
ræðu um tímafjölda á
skólaári. Það er kom-
inn tími til að hætta
að skæla. Við erum
komin nánast í efsta
sæti og ættum við
ekki að vera ánægð með það? Eig-
um við ekki bara að halda okkur
þar og vera einu sinni öðrum
Norðurlandaþjóðum fremri og
veita börnunum okkur betri og
lengri skólagöngu en hinar þjóð-
irnar? Það þýðir ekkert að vera að
streða í mörg ár að reyna að ná í
skottið á hinum og klippa það svo
af þegar við höfum loksins náð því.
Ég vil ennfremur vekja athygli
á svörum ráðherra varðandi vinnu
ungmennanna með skólanum. Þar
kemur fram óbilandi trú hennar á
íslenska æsku sem er gott. Hinu
má þó ekki gleyma að með auknu
námsefni á styttri námstíma hlýt-
ur tími ungmennanna utan skóla
að skerðast. Þar með tími til
vinnu. Menntamálaráðherra var þó
viss um að unga fólkið mundi
vinna jafnt sem áður, kemur það
ekki niður á námsárangri?
Ekki má heldur gleyma þeim
nemendum sem eiga við einhverja
erfiðleika að etja. Hvernig fer fyr-
ir lesblindu nemendunum sem
þurfa að fara enn hraðar yfir
námsefnið? Hvernig fer fyrir þeim
sem þurfa að hafa meira fyrir
náminu en aðrir? Á alveg að loka
augunum fyrir því að þriggja ára
skólaganga með auknu lesefni á
hverju námsári hlýtur að skerða
möguleika þeirra að fylgja fé-
lögum sínum eftir. Hvað með þátt
list- og verkgreina? Verður það
ekki eins og venjulega, skorið nið-
ur í þeim greinum, bæði vegna
kostnaðar og hve tímafrekar þær
eru?
Ráðherra hefur nefnt að háskól-
inn eigi að fá aukið fjármagn það
ár sem tvöfaldur árgangur útskrif-
ast úr framhaldsskólum. Heldur
hæstvirtur ráðherra virkilega að
hægt sé að taka þetta trúanlegt?
Með allri virðingu fyrir orðum
hennar, þá trúi ég ekki á slíkar
„slumpreddingar“ og trúi því held-
ur ekki að hún geti staðið við þessi
orð því það eiga eftir að vera
a.m.k. einar kosningar fram að
þessum tíma og engan veginn
öruggt að hennar menn sitji áfram
við stjórnvölinn árið 2012.
Ekki síst er ég ósátt sem for-
eldri þar sem yngsta dóttir mín
fær styttri menntun heldur en
eldri börnin mín. Velji hún að fara
í framhaldsnám á hún hugsanlega
eftir að vera með fólki í námi sem
hefur lært einu ári lengur en hún.
Er þetta sanngjarnt og hvernig
ætla háskólarnir að taka á þessu?
Kemur hún til með að þurfa að
taka einhvers konar uppbót-
arnámskeið þegar og ef hún fer í
háskóla? Eða ætla háskólarnir að
húrra niður inntökuskilyrðunum
um heilt ár, árið 2012?
Mikið væri ég fegin ef þetta
væri einhver misskilningur hjá
mér.
Ég skora á kennara á öllum
skólastigum svo og foreldra að
láta í sér heyra um þetta mik-
ilvæga málefni.
Ágætu kennarar og foreldrar
Sigríður Wöhler
fjallar um breytingar
á grunnskólakerfinu
Sigríður Wöhler
’Ég skora á kennara áöllum skólastigum svo
og foreldra að láta í sér
heyra um þetta mik-
ilvæga málefni.‘
Höfundur er grunnskólakennari
og háskólanemi.
SEM KUNNUGT er eru nú fyr-
irhugaðar breytingar á starfs-
tilhögun íslenskra framhaldsskóla.
Grunnhugmynd þessara breytinga
er stytting náms til stúdentsprófs úr
fjórum árum í þrjú. Hér liggja lyk-
ilatriði þessa máls. Í
grunninn er þetta ráð-
stöfun í nafni hagræð-
ingar og hagkvæmni,
25% minni tími gæti
þýtt 20% færri nem-
endur, 15% færri kenn-
ara og 10% minni
kostnað þegar upp er
staðið. Þeir sem tala
fyrir þessum breyt-
ingum láta sem svo að
með þeim sé blásið til
sóknar fyrir íslenska
framhaldsskóla. Þessi
málflutningur stenst
ekki. Það er enginn
einn þáttur sem hefur
meiri áhrif á þann ár-
angur sem næst með
námi en sá tími sem í
það er varið. Styttri
tími þýðir lakara nám
og verri árangur. Svo
einfalt er það og þegar
því er haldið fram að gæði og árang-
ur náms standi í öfugu hlutfalli við
þann tíma sem í það er varið er það í
besta falli grátbroslegt. Það gladdi
þann sem þessar línur skrifar að sjá
lesendabréf í Morgunblaðinu sunnu-
daginn 13. nóv. sl. frá mínum gamla
meistara á Egilsstöðum Vilhjálmi
Einarssyni. Þar talar maður með
hálfrar aldar reynslu af íslenskum
framhaldsskólum, – þar talar maður
sem veit hvað þarf til að standa sig í
stórum heimi og þar talar maður af
skynsemi og víðsýni.
Eitt er það í þessari skólaumræðu
sem ég sakna sárlega. Það er sá hluti
skólans sem ekki lýtur að hinum
mælanlegu þáttum í starfi hans.
Þættir sem enginn virðist þora að
ræða þó þeir séu mikilvægari en allt.
Hvaða hlutir skyldu nú það vera? Jú,
það er m.a. námið sem ekki lýkur
með lokaprófi og ekki verður tölu-
sett, samvera vina og jafningja,
bræðralag kennara og nemenda,
hvíldin frá fjölskyldum og frelsið frá
atvinnulífinu. Kennslustundirnar
sem hafa eigið gildi burtséð frá próf-
um, titlum og réttindum. Engir eru
betur fallnir til að verja ungmenni
skakkaföllum og ógnum samtímans
en íslenskir framhaldsskólar. Þetta
hlutverk skólanna hefur aldrei verið
mikilvægara. Í þessari umræðu um
tæknilega og mælanlega þætti ís-
lenskra framhaldsskóla hefur
gleymst að skólarnir hafa eigið gildi.
Þeir hafa að hluta til réttlætinguna
fólgna í sjálfum sér. Frá fyrstu tíð
hafa staðið á skóla kröfur að þeir að-
lagi sig því samfélagi
sem þeir starfa í. Það
hljóta skólar að gera.
Annars fer illa. Verra
er þó ef skólar eiga sér
ekkert eigið líf og til-
vera þeirra snýst um
það eitt að elta ófyr-
irsjáanlegar og tilvilj-
anakenndar sveiflur í
atvinnu, efnahag og
samfélagi. Um þann
skóla mætti e.t.v. segja
að hann væri verri en
dauður.
Nýlega lét mennta-
málaráðherra Þorgerð-
ur Katrín Gunn-
arsdóttir hafa eftir sér
að sá stjórnmálamaður
sem ekki þyrði að taka
erfiðar ákvarðanir ætti
að snúa sér að ein-
hverju öðru. Af orðum
hennar mátti ráða að
hún sjálf væri ekki þeirrar gerðar.
Það er nú það. Menntamálaráðherra
gæti þurft að sýna talsvert hug-
rekki. Það gerir hún með því að
brjótast út úr því fangelsi eigin orða
og aðstæðna sem hún hefur lent í og
draga til baka hugmyndir um stytt-
ingu náms til stúdentsprófs. Það
væri skynsamlegt og væri órækur
vitnisburður um hugrekki. Þorgerði
yrði strítt, – sumir pólitískir and-
stæðingar og hugsanlega einhverjir
starfsmenn í ráðuneytinu mundu
hamast á henni en um leið eignast
hún trausta bandamenn í hópi nem-
enda og kennara. Þorgerður Katrín
gæti þá sagt einsog Franklin Delano
sagði einhvern tímann „það eru allir
á móti mér nema kjósendur“. Ég
óttast að ráðherra muni ekki þiggja
þau ráð sem hún nú fær. Ég óttast
ennfremur að hún muni keyra þetta
eymdarmál áfram af fullri hörku.
Ekki vitnar það um víðsýni eða
framsýni. Og ekki vitnar það um
hugrekki. Sjálf hefur hún bent á
hvert hinir huglausu ættu að snúa
sér.
Að eiga réttlæt-
inguna í sjálfum sér
Björn Vigfússon fjallar um
styttingu náms til stúdentsprófs
’Sjálf hefur húnbent á hvert
hinir huglausu
ættu að snúa
sér.‘
Björn Vigfússon
Höfundur er kennari við
Menntaskólann á Akureyri.
TVEIR þekktir menn úr við-
skipta- og efnahagslífi þjóðfélags-
ins sáu þann kost vænstan að rita
saman grein í Mbl. sl. sunnudag
undir fyrirsögninni „Á ref-
ilstigum?“ Tilefni greinar þeirra
var Reykjavíkurbréf blaðsins
sunnudaginn viku áður.
Fæðing og væðing
Þeir Jónas H. Ha-
ralz fv. bankastjóri og
Jóhann J. Ólafsson
stórkaupmaður settu
fram þá spurningu,
hvort við Íslendingar
værum hugsanlega að
ganga í gegnum svipað
ribbaldaskeið ungs
kapítalisma og Banda-
ríkin gerðu í byrjun
20. aldar, þá Svíar og
svo Rússar og fleiri
þjóðir sem brotist hafa
undan áþján komm-
únismans á síðustu ár-
um.
„Ef í þetta stefnir, hvað er þá
til ráða?“ spurðu þeir.
Greinarhöfundar lýstu einnig
efasemdum sínum gagnvart
strangri og umfangsmikilli löggjöf
hér. Hefðu vænst þess að ný fyr-
irtæki spryttu upp og skákuðu
þeim sem ætluðu að misnota að-
stöðu sína, að ævintýramennsku
lyktaði með skellum og brot á
trúnaðartrausti hefndi sín. Þeir
höfðu áhyggjur af því að sjálfs-
lækning gæti tekið langan tíma og
yrði síður en svo þrautalaus.
Verst, að greinarhöfundarnir
lögðu ekki í að setja fram, svo
sem eina fastmótaða skoðun á því
hvernig þeir brygðust við, mættu
þeir ráða sjálfir.
Staðreynd er, að hér á landi
hefur viðgengist óheilbrigt við-
skipta- og efnahagslíf um áratuga
skeið. Ástæðurnar eru margar, en
sú helst, að þjóðlífið hefur verið
fastskorðað í ótal hólf opinberrar
stjórnsýslu. Ekki bara í verslun
og viðskiptum, heldur einnig í sér-
hverjum þætti þeirra lífsfyr-
irbæra, sem einstaklingur verður
að hafa svigrúm til að njóta ef
sæmileg úrlausn á að fást í sam-
skiptum „þings og þjóðar“.
Skoðun einstaklings á því hvað
heilbrigt er og sjúkt í mannlegu
lífi er ávallt mótuð af samanburði.
Okkur Íslendinga skortir ekki
samanburðinn og berum okkur sí-
fellt saman við aðrar þjóðir, sem
hafa mótast með öðrum hætti.
Flest er okkur andstætt í þeim
samanburði. Þess vegna erum við
í sífelldri baráttu – innst sem yzt
– í stöðugum víxláhrifum af því
umhverfi sem við lifum og hrær-
umst í.
Og þar sem við teljum (þar til
við vitum betur), að
sálarlífið hefjist við
fæðingu, byrja sam-
stundis fyrstu kynni
einstaklingsins af
þeirri veröld, sem
bíður hans. Þess er
enginn kostur að
sanna, hver huglæg
áhrif fæðingin hefur
á einstaklinginn, en
auðveldlega má gera
sér í hugarlund
möguleika á af-
drifaríkum eft-
irköstum. Ekki síst
ef hann fæðist inn í samfélag sem
með ógnarhraða hefur þróast í
eitthvað sem fremur mætti nefna
„þjóffélag“ en þjóðfélag.
Uppgjöf eða sjálfshjálp
Það er ekki allt sem sýnist á
refilstígnum Lýðræði, og ekki
komast allar þjóðir leiðar sinnar
óáreittar. Sumar gefast einfald-
lega upp. Síðan ekki söguna meir.
Aðrar stritast við að hanga í ein-
hverjum farskjótanum sem fer
hjá. Fá að sitja í stuttan spöl, taka
þátt, en reynast svo einfaldlega –
eins og lífið sjálft – „reikandi
skuggi og leikari bágur, sem
sperrist og amstrar á sviðinu
skamma stund og sést ekki fram-
ar“ (Shakespeare: Macbeth, V. 5.).
Við Íslendingar erum nú í stöðu
hins aðþrengda í þremur mik-
ilvægum málaflokkum þjóðlífsins.
Efnahagsmálunum, sem eru orðin
að óskapnaði vegna gegnd-
arlausrar sjálftöku hinna ofurmeg-
andi,sem hafa ekki kunnað sér hóf
í velgengninni og uppsveiflu efna-
hagslífsins. Samningaviðræðum
við Bandaríkjamenn um varn-
armál. Og vaxtamálum lánastofn-
ana, sem halda stíft í verðbóta-
þætti í bak og fyrir, án tillits til
verðbólgu og lánskjaravísitölu.
Alþekkt eru og pólitísk slagorð
fyrir lækkun eða afnámi virð-
isaukaskatts á matvörur. Myndu
tollar, vörugjöld og almenn skatt-
lagning á matvöru, gjöld sem
verslunin vill að stjórnvöld taki til
endurskoðunar, stuðla að lægra
verðlagi á matvöru? Fáir hafa trú
á því.
Það er ekki á vísan að róa í
varnarmálunum fyrir þjóð sem
hefur þá reynslu eina að sitja í
skjóli vinaþjóðar, ofvernduð, í
þeirri trú, að aldrei komi til þess
að þurfa að taka til hendinni og
verja sig sjálf. Eins og hún er þó
fullfær um. Þótt ekki væri nema
með því að taka upp þegnskyldu-
vinnu (þori ekki að nefna her-
skyldu) eitthvað tímabil á ævi-
skeiðinu, m.a. þau störf, sem við
verðum nú sífellt háðari með er-
lendu vinnuafli.
Krafan um gengislækkun og
veikari krónu er nú orðin svo há-
vær, að litlar líkur eru á að stjórn-
völd standist freistinguna að lina
„þjáningar“ útflutningsgreina, og
felli gengið með splunkunýjum
hætti.
Er þá ekki sterkur gjaldmiðill
lengur viðunandi fyrir fámenna
þjóð með takmarkaða tekjuöflun?
Hvernig skyldu Svisslendingar
fara að með sinn sterka franka?
Væri ekki ráð að leita til Sviss
með samstarf um gjaldmið-
ilssamruna, þess erlenda ríkis sem
hefur fjárfest á Íslandi í hvað rík-
ustum mæli?
Lýðræði býður val fjölbreyttra
götuslóða. Einnig refilstíga. Marg-
ir telja að Íslendingar séu nú á
einum þeirra. Óvænt hjálp liggur
yfirleitt ekki á lausu. Allra síst
fyrir heila þjóð. Við slíkar að-
stæður verður því aldrei nema um
tvennt að ræða; uppgjöf eða
sjálfshjálp.
Refilstígurinn Lýðræði
Geir R. Andersen fjallar um
grein Jónasar H. Haralz og
Jóhanns J. Ólafssonar. ’Krafan um geng-islækkun og veikari
krónu er nú orðin svo
hávær, að litlar líkur eru
á að stjórnvöld standist
freistinguna … ‘
Geir R. Andersen
Höfundur er blaðamaður.