Morgunblaðið - 18.11.2005, Page 40
40 FÖSTUDAGUR 18. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Á AFMÆLI Hafrannsóknastofn-
unar nýverið felldu menn niður allar
lukkuóskir með árangursríkt starf
vegna vaxtar og viðgangs fiskistofn-
anna við strendur landsins. Þess í
stað hélt stofnunin sjálf upp á tíma-
mótin með yfirlýsingu um nauðsyn
þess að draga enn meira úr þorsk-
veiðum, þar sem ella
kynni að vera hætta á
að stofninn hryndi.
Sérfræðingur Morg-
unblaðsins í sjáv-
arútvegsmálum brá við
hart og lýsti yfir að það
væri „langt frá því að
hrygningarstofninn sé
að hrynja, hann er að
vaxa þótt hægt sé“.
(Mbl. 9.11.) Enda vilja
Samherjamenn ekki
láta minnka gjafakvót-
ann sinn.
Íslandsmið eru ótrú-
lega gjöful. Á árunum 1950 til 1972
var jafnstöðuafli þorsks 438 þúsund
tonn. Voru þó engar friðunar- eða
verndaraðgerðir um hönd hafðar, og
sókn erlendra veiðiskipa mjög þung.
Um margra ára skeið hefir verið
talið nauðsynlegt að veiða langt innan
við helming þess þorsks, sem að
framan greinir. Og enn leggja vís-
indamenn til niðurskurð í þorsk-
veiðum.
Hver skyldi vera nærtækust skýr-
ing á þessum óförum?
Að vísu blasir við að þorskurinn er
rændur miklu af aðalfæðu sinni,
loðnunni, vegna mikillar sóknar flot-
ans. Ofveiði annarrar mikilvægrar
fæðu, rækjunnar, er öllum augljós.
Hvalfiskar gleypa ómælt, enda þora
Íslendingar ekki að ráðast á þann
veiðistofn. Var undirritaður einn af
þeim hugleysingjum á
árum áður, en hefir fyr-
ir löngu sannfærzt um
nauðsyn þess að stór-
fækka afætunum stóru.
Ekkert af þessu er þó
höfuðatriði málsins.
Fyrir allmörgum ár-
um fullyrti einn af
kunnustu fiskiskip-
stjórum þjóðarinnar,
Hrólfur Gunnarsson, að
brottkast á Íslands-
miðum næmi allt að 200
þúsund tonnum á ári.
Brottkastið er mesta
meinsemd kvótakerfisins. Þetta er
snaran, sem ekki má nefna í húsi
hengda mannsins.
Enginn, sem leigir þorskkvóta,
kemur með annan afla að landi en
verðmætasta þorskinn. Öllu hinu er
aftur í sjó skilað, enda leigan svo há
að engin tök eru á öðru, ella myndi
viðkomandi fljótlega komast í þrot.
Þótt leigjendur kasti mestu er
brottkastið gengdarlaust á öllum flot-
anum, sem hendir öllum smáfiski,
enda ber kvótakerfið slíkt í skauti
sér. Að sjálfsögðu sækjast kvótahafar
allir eftir því að veiðiheimildir geri
sem mest í blóðið sitt.
Um allt braskið, sem viðgengst í
annarri hverri fiskihöfn í landinu,
verður ekki fjallað í þessu grein-
arkorni, en ef forvitni þingmanna
Sjálfstæðisflokksins er vakin, geta
þeir fengið henni svalað hjá nýjasta
þingmanni sínum.
Þegar Hafrannsóknastofnun gerir
áætlanir byggðar á lönduðum þorsk-
afla, eru þær þess vegna á sandi
byggðar.
Það er fiskveiðiþjóðinni, sem bygg-
ir Ísland, lífsnauðsyn að allur afli,
sem veiðist, sé fluttur að landi. Það
gerist ekki nema veiðimaðurinn hafi
hag af að gera svo, en ekki hinu að
vinsa úr það verðmætasta, en fleygja
öllu öðru. Allt byggist þetta á því að
hinu baneitraða kvótakerfi verði hið
fyrsta varpað fyrir ofurborð.
Fiskveiðafarganið
Sverrir Hermannsson
fjallar um viðgang
fiskistofna hér við land
’Brottkastið ermesta meinsemd
kvótakerfisins. Þetta
er snaran, sem ekki
má nefna í húsi
hengda mannsins.‘
Sverrir Hermannsson
Höfundur er fv. form.
Frjálslynda flokksins.
ÉG VEIT að það er að bera í
bakkafullan lækinn að ætla sér að
fjalla um bága stöðu
öryrkja og ellilífeyr-
isþega, því það hefur
verið gert nær árang-
urslaust svo árum
skiptir. En ég lifi samt
í voninni að réttlætið
sigri að lokum.
Frelsarinn sagði:
„Þú skalt elska náung-
ann eins og sjálfan
þig.“ Því það er lausn á
öllum vandamálum
mannlegs samfélags.
Því að elska náungann
eins og sjálfan sig, er
það sama og þú viljir
að hann hafi það eins gott og þú. En
þegar við skoðum þessi orð Krists og
berum þau saman við gjörðir lands-
feðranna í garð öryrkja og aldraðra
má fljótlega komast að þeirri nið-
urstöðu að þeir fara ekki eftir þess-
ari lífsspeki, heldur þvert á móti, því
þeir hygla sjálfum sér með launum
og lífeyri sem er margfalt á við það
sem þessir hópar hafa til að draga
fram lífið. Þeir hafa líka á sama tíma
neitað öryrkjum um þeirra rétt, en
látið þá sækja hann alla leið upp í
Hæstarétt. Og þá í von um að rétt-
urinn dæmdi ríkinu í vil. Þeir segja
því með þessu hátterni sínu: Hver er
náungi minn? Getur þetta fólk ekki
bjargað sér sjálft?
Það er mikið talað í dag um hag-
sæld, hagvöxt og verðbréf og að við
Íslendingar séum meðal ríkustu
þjóða þessa heims og að fjár-
málaspeki þeirra sem eiga pen-
ingana sé svo mikil, að þeir séu búnir
að breyta á nokkrum árum milljón í
milljarð, og séu í víking um Evrópu
að kaupa banka, verslanakeðjur,
símafyrirtæki og flugfélög. Sumir
fullyrða að þetta sé að nokkru leyti
tilkomið vegna þess að landsfeðurnir
seldu þeim fyrir lítið bankana okkar.
Og að þessir ríku menn, sem hafa frá
20 milljónum á mánuði í laun, miklist
af gróðanum með því að upplýsa um
ótrúlegan hagnað. Svo lét hr.
Haarde reglulega vita meðan hann
stjórnaði kassanum, að staða rík-
issjóðs væri mjög góð. Og núna
miklast hr. Mathiesen, nýi fjár-
málaráðherrann, við birtingu fjár-
laganna, af gríðarlega góðri stöðu
ríkissjóðs, með bros á
vör. En á sama tíma er
heilbrigðisráðherrann,
hr. Jón, búinn að
ákveða, ef hann fær
samþykki Alþingis, að
fella niður 1. janúar 720
milljóna bensínstyrk
öryrkja og ellilífeyr-
isþega. Ætlar sem sagt
að taka af þeim björg-
ina sem erfitt eiga með
gang.
Allt þetta hefur þjóð-
in kallað yfir sig, með
því að sýna mikið lang-
lundargeð í garð lands-
feðranna og hinna ofurríku í gegnum
árin, með því að kjósa þá og leyfa ok-
urstarfsemi af ýmsum toga, sem svo
hefur leitt til þess að þeir verða rík-
ari og þá í kjölfarið skapað sér og
sínum góð störf, hátt kaup og ótrú-
leg eftirlaun og lífeyri, en hafa látið
sig engu skipta sultarlífeyri öryrkja
og aldraðra. En kallar það ekki, eins
og sagan segir, á byltingu öreiganna
fyrr en síðar.
Nú hafa landsfeðurnir ráðstafað
milljörðunum 67 sem þeir fengu fyr-
ir Símann, og hafa þegar þetta er
skrifað ætlað þá í framkvæmdir af
ýmsum toga sem ég ætla ekki að tí-
unda hér, nema að þeir ætla að gera
vel við geðsjúka og er það gott. Því
ef fer sem horfir með andlegt ástand
þjóðarinnar, verða fleiri og fleiri
geðsjúkir. En ekki datt þeim svo
sem í hug, að setja krónu af þessum
milljörðum, til að bæta kjör öryrkja
og aldraðra, þótt hefði ekki verið
nema til að bæta hag þeirra verst
stöddu. Og sem dæmi hafa 11 þús-
und ellilífeyrisþegar um 90 þúsund
fyrir skatta á mánuði. Eða um 78
þúsund til ráðstöfunar. En hvers
vegna er harðúð hjarta landsfeðr-
anna í garð þeirra sem minna mega
sín svona mikil, að þeir geta látið þá
sitja stöðugt á hakanum? Er það
kannski vegna þess, að aldraðir eru
feður okkar og mæður, afar okkar
og ömmur? Og er það þess vegna
sem þeim finnst ekki ástæða til að
heiðra þau með áhyggjulausu ævi-
kvöldi? Jafnvel þótt að lífslögmálið
segi: „Heiðra skaltu föður þinn og
móður.“
Nú er einn af höfuðpaurum lands-
feðranna, hr. Davíð, hættur og hefur
honum verið hampað við starfslok í
bak og fyrir. Og þá fyrir mikla
stjórnvisku og að hann eigi heið-
urinn af því að hér fljóti allt í mjólk
og hunangi. En hann er ekki sestur í
helgan stein, því hann mun taka við
aðalbankastjórastarfi Seðlabankans
og fá fyrir það á mánuði um þrettán
hundruð þúsund, eða fimmtán sinn-
um laun lífeyrisþegans. Þannig að
hann þarf ekki að kvíða framtíðinni.
En hvað þarf að gerast til þess að
staða öryrkja og aldraðra verði lög-
uð? Því ekki hafa til þess nægt tölu-
legar staðreyndir. Því er fljótt svar-
að. Það sem til þarf er
hugarfarsbreyting landsfeðranna,
og að þeir þurfa að koma niður úr
fílabeinsturnunum og ganga á meðal
fólksins og taka þátt í hlutskipti þess
og skynja hvað það þýðir að eiga
varla til hnífs og skeiðar. Því til þess
voru þeir kosnir. Þetta mætti hr.
Halldór íhuga. En ef þeir koma ekki
niður, þá hafa þeir forhert hjarta sitt
og hafa þá ekkert með valdið að
gera. Þá er bara eitt til ráða, að þeir
víki og það gerist með því að hafna
þeim í næstu kosningum, enda löngu
kominn tími til að aðrir taki við.
Ég rita þetta svolítið kvíðinn á
framtíðina, því áður en langt um líð-
ur verð ég í hópi þessa fólks. Fyrst
sem öryrki, vegna vinnuslyss og síð-
an ellilífeyrisþegi. Það verður því lít-
ið tilhlökkunarefni, að þurfa að
skrimta á sultarlífeyri.
Eru öryrkjar og
ellilífeyrisþegar annars
flokks borgarar?
Hafsteinn Engilbertsson fjallar
um kjör aldraðra og öryrkja ’… áður en langt umlíður verð ég í hópi
þessa fólks. Fyrst sem
öryrki, vegna vinnu-
slyss, og síðan elli-
lífeyrisþegi.‘
Hafsteinn
Engilbertsson
Höfundur er fv. skipstjóri og
verðandi lífeyrisþegi.
UNDANFARIN ár hefur reglu-
lega verið fjallað um hlut kvenna í
stjórnum og framkvæmdastjórn-
um fyrirtækja hérlendis. Fyrir
nokkrum vikum skilaði tækifær-
isnefnd iðnaðar- og
viðskiptaráðherra
skýrslu um aukinn
hlut kvenna í yf-
irstjórnum fyrirtækja
á Íslandi, sem tekin
var saman af Þór-
önnu Jónsdóttur
doktorsnema og
stjórnendaráðgjafa. Í
henni kemur m.a.
fram að hlutur
kvenna í stjórnum
fyrirtækja er ansi
rýr, en um 11%
stjórnarmanna 100
stærstu fyrirtækja
landsins eru konur
(samkvæmt lista
Frjálsrar verslunar).
Nefndin skoðaði
m.a. hvernig auka
mætti tækifæri
kvenna í forystu ís-
lenskra fyrirtækja og
reyndi að færa rök
fyrir því hvers vegna
nauðsynlegt væri að
fjölga konum í
stjórnum. Leitað var
til einstaklinga í forystuhlutverki
íslensks viðskiptalífs (sennilega
karlamanna) um ýmis svör og
ólíkar leiðir til úrbóta. Í allri
þeirri umræðu sem farið hefur
fram síðustu vikur í kjölfar um-
ræddrar skýrslu er eitt lykilatriði
sem fær lítið vægi hjá nefnd-
armönnum og enn síður hjá við-
mælendum nefndarinnar, ef
marka má athugasemdir þeirra
sem birtast í skýrslunni. Þetta at-
riði snýr að konum sem neyt-
endum og um leið skilningi á
kauphegðun neytenda.
Konur eru ekki markhópur,
þær eru markaðurinn
Skýrsluhöfundur hefur eftir
nokkrum viðmælendum nefnd-
arinnar að lágt hlutfall kvenna í
stjórnum sé ekki vandamál eða
viðfangsefni sem krefjist sér-
stakrar athygli. Skýringar þeirra
eru nokkrar, m.a. þær að í fyllingu
tímans muni þetta hlutfall lagast
af sjálfu sér, að hlutirnir séu í það
góðum málum að ekki þyki ástæða
til að leita eftir framlagi kvenna
og að þar sem menntun og reynsla
karla og kvenna væri orðin það lík
skipti það engu máli hvers kyns
stjórnarmeðlimir væru. Þessi um-
mæli, frá hugsanlegum forystuað-
ilum úr íslensku viðskiptalífi, eru
athyglisverð því í þeim felst nokk-
ur vanþekking á kauphegðun
neytenda.
Þegar kauphegðun neytenda er
rannsökuð, t.d. í Bandaríkjunum,
sést að það eru í flestum tilfellum
konur sem taka ákvörðun um
kaup á vöru eða þjónustu. Auðvit-
að er þetta misjafnt eftir vöru- og
þjónustuflokkum en ekki er óal-
gengt að þær taki ákvörðun um
70–80% innkaupa í ákveðnum
flokkum. Þótt ekki séu til, mér vit-
anlega, sambærilegar íslenskar
rannsóknir, er fátt sem mælir
gegn því að fyrrgreindar nið-
urstöður séu heimfærðar upp á Ís-
land. En konur taka ekki aðeins
flestar ákvarðanir um innkaup
heldur eru þær yfirleitt verðmæt-
ari viðskiptavinir en
karlmenn. Tryggð
þeirra við fyrirtæki er
yfirleitt meiri og þær
eru mun líklegri en
karlar til að mæla
með vöru og þjónustu
sem þær eru ánægðar
með.
En ef það eru konur
sem taka ákvarðanir
um flest innkaup, og
eru jafnframt verð-
mætari viðskiptavinir,
hvers vegna sitja þá
nánast eingöngu karl-
menn í stjórnum fyr-
irtækja? Og af hverju
eru flestir lykilstjórn-
endur fyrirtækja í dag
ennþá karlmenn? Ef
karlmenn vita ekki
einu sinni hvað þeir
eiga að gefa konum
sínum í afmælisgjöf,
hvernig geta þeir þá
stýrt vöruþróun,
markaðs- og sölu-
málum, og ekki síst
þjónustu á vörum og
þjónustu sem konur taka ákvörð-
un um að kaupa? Er ekki eðlilegt
að stjórn og lykilstjórnendur end-
urspegli sem best þann hóp sem
fyrirtækið vill ná til?
Hvað er til ráða?
Allir geta haft skoðun á því
hvort réttmætt sé eða sanngjarnt
að fjölga konum í stjórnum og
framkvæmdastjórnum fyrirtækja.
Það sem karlkyns eigendur og
stjórnendur ættu hins vegar að
hafa í huga er að það er a.m.k. af-
ar skynsamlegt að fjölga konum í
lykilstöðum fyrirtækja. Það er
skynsamlegt ef þarfir við-
skiptavinarins eru hafðar í huga
og verður því um leið skynsamlegt
fyrir hluthafa fyrirtækja og starfs-
menn þeirra.
Karlar viðurkenna auðvitað
réttindi kvenna, en virðast margir
hverjir ekki skilja styrk þeirra. Í
síharðnandi samkeppni í al-
þjóðlegu umhverfi munu fyrirtæki
hérlendis þurfa á hæfum stjórn-
armönnum, stjórnendum og
starfsmönnum að halda. Það er
spá mín að þau fyrirtæki sem
skilja styrk og eðli kvenna sem
neytenda, og ráða í lykilstöður í
samræmi við það, munu skara
fram úr á næstu árum og áratug-
um. Önnur fyrirtæki munu drag-
ast aftur úr eða standa í stað. Ís-
lensk fyrirtæki hafa því val um að
nýta styrk og hæfileika kvenna
sér til vaxtar eða kasta þeim á
glæ. Hvaða leið vilja íslensk fyr-
irtæki fara?
Vannýtt tækifæri
í íslensku
viðskiptalífi?
Starri Freyr Jónsson
fjallar um konur og forystu
þeirra í fyrirtækjum
Starri Freyr Jónsson
’Karlar við-urkenna auðvit-
að réttindi
kvenna, en virð-
ast margir
hverjir ekki
skilja styrk
þeirra. ‘
Höfundur vinnur að markaðs- og
sölumálum og hefur MBA-gráðu, með
áherslu á mannauðsstjórnun, frá
Háskólanum í Reykjavík.
starri02@ru.is.