Tíminn - 27.10.1970, Blaðsíða 7

PBBBJUDAGUR 27. oktðber 1970.
»v
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Tómae
Karisson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason. Ritstjórnar.
síkrifstofur í Edduhúsinu, simair 16300—18306. Skrtfstofur
Bankastræti 7 — Afgreiðslusími 12323. Auglýsingasími 19523.
Aðrar sikrifstofur sími 18300. Áskriftargjald kr. 165,00 á mánuði,
lnnaniands — í lausasölu kr. 10,00 eint. Prentsm. Edda hf.
Úrelt hugmyndafræði
Sjáifstæðisflokksins
Síðastl. fimmtudag flutti dr. Gunnar Thoroddsen ræðu
í Varðarfélaginu í Reykjavík og hefur birzt útdráttur úr
henni í Mbl. í Mbl. segir svo frá niðulagi ræðunnar:
„í lok ræðu sinnar sagði dr. Gunnar Thoroddsen,
að nauðsynlegt væri endurmat á ýmsum hugmyndum
vegna breyttra viðhorfa. Sjálfa hugmyndafræði Sjálf-
stæðisflokksins þyrfti að endurskoða. Uppistaðan ætti
að vera frelsi, en frelsi með skipulagi.
Við byggjum á lýðræði, en leikreglur þess þyrfti
að endurmeta. Við byggjum á stétt með stétt og fram-
taki einstaklingsins en jafnframt þyrfti að gera áætl-
anir fram í tímann. Áætlanir væru ekki í ætt við
sósíalisma. Ræðumaður kvaðst ekki í öllum atriðum
hafa ákveðnar hugmyndir eða tillögur en hann sagðist
vita, að mörgu þyrfti að breyta. Sjálfstæðisflokkurinn
þyrfti að endurskoða stefnu sína miðað við breytta
tíma, breytta atvinnuhætti og breyttan hugsunarhátt.
Flokkurinn þyrfti að skoða í sitt eigið hugskot og
íhuga, hvort sumt af því, sem trúað hefði verið ,á, yæri
ekki úreít orðið. Véfréttin í Delfí hefði sagt þau spak-
legu orð: „Þekktu sjálfan þig". Ég held við eigum
að tileinka okkur þá hugsun, sem þar liggur að baki
og endurskoða okkur sjálf, framkvæma sífellt endur-
mat á eldri verðmætum. Þá erum við á réttri leið,
sagði dr. Gunnar Thoroddsen að lokum."
Það er bersýnilegt á þessum ummælum dr. Gunnars
Thoroddsen, að honum er ljóst eftir að hafa fylgzt með
íslenzkum stjómmálum úr fjarlægð um hæfilegt skeið,
að hugmyndafræðin, sem Sjálfstæðisflokkurinn byggir á,
er orðin úrelt, og þó einkum eins og hún er túlkuð í
Mbl. Samkvæmt þeirri hugmyndafræði, sem Mbl. boðar,
er nær öll áætlanagerð, aðhald og eftirlit tilheyrandi
hinu illa og flokkast undir óþolandi höft og bönn. Fé-
sýslumenn eiga að leika alveg lausum hala og handahóf
og tilviljanir, sem spretta af hagnaðarlöngun, að ráða
uppbyggingu atvinnulífs og efnahagsmála. Annað er ekki
frelsi. Hvergi hefur þetta verið rækilegar boðað en í
bæklingnum „Viðreisn", sem ríkisstjómin gaf út í upp-
hafi valdaferils síns. Þar var sagt berum orðum, að hagn-
aðarvonin ætti að ráða uppbyggingu atvinnulífsins, eins
og bygging hinna mörgu síldarverksmiðja varð dæmi
um. Hvers konar skipulag var fordæmt.
Það er ánægjulegt, að maður, sem er líklegur til vax-
andi áhrifa í Sjálfstæðisflokknum, eins og Gunnar Thor-
oddsen, skuli hafa gert sér ljóst, að þessi stefna tilheyr-
ir orðið liðnum tíma, en á ekki heima á síðari helmingi
20. aldar. Jafnvel mengunarmálið eitt gerir þessa stefnu
óframkvæmanlega. Það er löngu úrelt kenning, sem hald-
ið er fram af ýmsum hagspekingum ríkisstjórnarinnar,
að frjálsræðisstefna og skipulagsstefna séu einhverjar
andstæður, heldur er það viðfangsefni nútímans að sam-
eina hið bezta úr báðum þessum stefnum. Uppistaðan á
að vera frelsi, en frelsi með skipulagi, svo að notuð séu
orð dr. Gunnars Thoroddsens.
Því miður er ekki annað sjáanlegt en að hin úrelta
hugmyndafræði 19. aldar stjórni gerðum ríkisstjórnar
Jóhanns Hafsteins og Gylfa Þ. Gíslasonar og handahófið
og tilviljanirnar ráði því mestu um efnahagsstefnuna.
Og það er kenningin, sem Mbl túlkar enn sem hug-
myndafræði Sjálfstæðisflokksins. — Þ.Þ.
TÍMINN
Björn Fr. Björnsson alþm.
/
Kjósendur og kjördæmaskipun
Alþingi er að nýju tekið til
starfa og af því tilefni eru eft-
irfai'andi hugleiðingar settar á
blað.
í dag geta landsmenn, hvar
sem þeir búa og starfa, fylgzt
með því, sem fram vindur í
landsmálum og stjórnarfari. í
lýðræðisþjóðfélagi hvflir sú
skylda á hverjum þegni að
huga að þeirri framvindu og
taka áby-ga afstöðu til hennar.
Þessa sjálfsögðu skyldu er nú
hægara að rækja en nokkru
sinni fyrr. Um það sjá blöðin
og svo sjón- og hljóðvarp. Það
er höfuðnauðsyn að sem flestir
taki þátt í félagslegu starfi.
Það er ekki aðeins manninnm
sjálfnm til uppbyggingar, held-
nr og ekki síður er það samfé-
laginu hin mesta þörf. Það er
öldungis útilokað að halda til
lengdar uppi þjóðfélagsskipan,
sem byggir á lýðræði og frjáls-
ræði, ef þess er eigi gætt af
hverjum einum að vera í þessu
efni vel á verði.
Hinn almenni kosningaréttur
var á fyrri tíð sóttur með eldi
og stáli úr höndum yfirstétta
og einræðisherra, sem höfðu
öll ráð almennings á valdi sínu
og ef því skipti svifust einskis.
Þessi dýrkeypti réttur er hyro-
tngarsteinn lýðræðis og honum
verður að beita af ábyrgðartil-
finningu og eftir ítarlegri, mál
efnáíegri ýfirveguh hverju
sinni. Að láta sér fátt um þenn
an rétt finnast er háskaíegt, éða
telja sig enga skoðun hafa á
hinu eða þessu máli. Það gildi
einu hverjir fari með stjó-n
landsins. Þeir séu ýmist svo
ágætir stjórnarherrar, að ekki
sé betri manna völ eða þá hitt,
að einu gildi hverjir með stjórn
völd fari, allir séu þeir til lít-
ils jafnlíklegir. Allt hljóti að
vera á niðurleið, hvernig sem
að sé farið.
Bretar eru kunnir a® því að
haga svo kosningarétti sínum
að til skipta komi á ríkisstjórn-
um öðru hverju og oftar en
ekki. Þannig vilja þeir veita
þeim eðlilegt aðhald, sem með
völd fara og svo hitt, að þeir
óttast að stjóroendur, sem
lengi ern í valdasessi, kunni að
freistast til að fylgja um of
kjörorði Lúðvíks 14. Frakka-
konungs: Ríkið, þa® er ég. Og
jafnvel þó að eigi hafi farið
mjög úrskeiðis hjá ríkisstjórn
eiga áretar það til að eiga ekk-
ert undir framhaldssetu henn-
ar. Rfldsstjórn á Bretlandi get-
ur þannig engan veginn gengið
að því vísu, að hún fái ríkt kjör
tímabilum saman á hverju sem
velta kann um stjórnarfar.
En til þess að kosningarétt-
urinn, þetta mikilsverðasta
Björn Fr. Björnsson
tæki fólksins til að hafa áhrif
á stjórn landsins í þjóðmálum,
hafi raunhæft gildi, þarf hitt að
koma tfl, að við það kjördæma-
skipulag sé búið, sem hezt má
vera til þess fallið að þessi rétt
indi hins almenna borgara nýt-
ist á sem hagkvæmastan hátt
fyrir þjóðfélagið í heild.
í kjördæmaskipan okkar
hafa orði® margvíslegar breyt-
ingar á síðustu áratugum. Upp
úr 1930 var stofnað til uppbót-
arþingmannakerfisins. Því var
ætlað það hlutverk að jafna á
milli stjórnmálaflokka þing-
sætum með nokkurri hliðsjón
af kjörgengi. Við þetta kerfi
er búið enn í dag. Mörgum
héfur það verið þyrnir I aug-
um og þykir til engra bóta eða
lítilla hafa leitt. Allt að 11
þingmenn koma í ljós nokkr-
um dögum eftir kosningar eftir
meira og minna harðsnúna út-
reikninga. Hverjir þeií verða
er ekki á valdi kjósendanna
nema að litlu leyti. Mörgum
þykir þetta óhrjáleg aðferð við
þingmannakjör. Annars eru um
þetta kerfi ýmsar skoðanir á
lofti. Aðrar breytingar á kjö>
dæmaskipan hafa einnig borið
merki tækxfærissinnaðrar til-
hneigingar.
Því er ekki að leyna að marg
ír meðal þingmanna ekki síður
en fjöldi annarra, eru þeirrar
skoðunar, að með tilkomu
stóru kjördæmanna frá 1959
hafi sízi skipazt mál til hins
betra. Á framhoðslistum má
segja að margir, já fjölmargir
framhjóðendur, séu sjálfkjörn-
ir og um þá fái almenningur
engu þokað.
Þessi kjördæmi valda svo
oft á tíðum erfiðleikum fyrir
þá sök, að eigi verður við kom-
’ð að kynnast mönnum og mál-
efnum á hverjum stað svo sem
bæri og nauðsynlegt væri. Sér-
staklega á þetta við um kjör-
dæmin utan Reykjavíkur.
Lengi hefur sú skoðun verið
uppi og sýnist hafa fengið auk-
inn byr á síðustu tímum, að
breyta eigi til í þessu efni og
stefna að einmenningskjördæm
um. Að sjálfsögðu við það mið-
að, að kjósendatala verði sem
jöfnust innan hvers kjördæmis.
Ef að þessu skipiflagi yrði horf
ið er auðsætt, að það mundi
leiða fyrr eða síðar til tveggja
flokka kerfis. Og því fyrr ef
krafizt væri meiri hluta at-
kvæða til þingmannskjörs.
Samsteypustjórnir allavega á
sig komnar eftir langvarandi
samningamakk hyrfn úr sðg-
unni Rfldsstjórn, sem einn
flokkur stæði að, stendur og
fellur með stefnu sinni og
stjómarathöfnum. Hún gæti
ekki skotið sér undan ábyrgð
og komið heimi á samstarfs-
flokkinn. Stjórnarandstaðan
yrði einnig ábyrgari en eíla.
Hún yrði að gæta ádeiluefna
og vanda loforð sín og standa
við þau þegar hennar stjórnar-
tími kæmi.
Þá þekkist meðal nágranna-
þjóða okkar, að kjósendum sé
frjálst val á einstökum fram-
bjóðendum innan stórkjör-
dæma.
Hvað sem öðru líður verður
að telja persónulegar kosningar
eðlilegar f okkar fámenna og
strjálbýla landi. Samband milli
þingmanns og kjósenda yrði
nánara og samvinnutengslin
báðum aðilum til góðs. Þing-
maðurinn yrði að duga til þess
a® halda velli og kjósendur
hefðu framtíðarsetu hans bet-
ur á valdi sfnu. Þannig yrði
ábyrgð hans enn ríkari og hon-
um Ijósari en annars.
Kosningarétturinn og kjör-
dæmaskipan eiga að þjóna þvi
hlutverki að sameiginlegra
hagsmuna fólksins sé sem bezt
gætt og lýðræðið fái notið sín.
Þjóðin búi við þá stjórn og það
stjórnarfar, sem meirihluti
hennar kýs sér svo ekki verði
um villzt.
Stjómarskrá okkar bfður
endurskoðunar um fjölmarga
mikilvæga þætti, sem athuga
þarf frá grunni og samlaga
breyttum þjóðlífsháttum. Einn
þeirra og ekki hinn veiga-
minnsti er sá. sem lýtur að til-
högun þingmannskjörs og skip-
an kjördæma.
ÞRIÐJUDAGSGREININ
LEIKHUSNAMSKEIÐ
í ÓÐINSVÉUM
SJ—Reykjavík, mánudag.
Óðinsleikhúsið (Odin Teatret)
í Óðinsvéum stendur í íunda
sinn fyrir norrænu leikhúsnám-
skeiði 29. okt. — 3. nóv. 1970.
Að þessu sinni ber námskeiðið tit-
ilinn „Myten om det politiske teat-
er. Illiusion og kedsgerning“ (Póli-
tískt leikhús. Blekkingair og stað-
reyndir).
Norræni menningarsjóðurinn
styrkir námskeiðshald þetta, en í
Óðinsvéum koma nú saman hópar
leikhúsfólks af Norðurlöndunum,
sem telja starfsemi sína hafa
stjórnmálalegan tilgang
Meðan námskeiðið stendur eína
hóparnir, sem þátt taka. til leik-
sýninga. Aðgangur að þessum sýn-
ingum verður ókeypis, en aílir
þessir hópar hafa það að reglu að
stilla miðaverði eins mjöe í hóf
og frekast er kostur.
Leiksýningarnar verða þunga-
miðja námskeiðsins. og hefur hver
hópur a. m. k. eina sýningu. Þá
verður þjálfun og vinnuaðferðir
leikflokkanna rædd, svo og val
þeirra á tjáningarfonmum oé
tæknileg vandamál.
Daglega stjórn námskeiðsins
annast nefnd, sem þátttökuhóp-
arnir útnefna, en auk þeirra á fuU
torúi Óðinsleikhússins sæti í henni.
Pólitísk leikhús tóku að hafa
áhrif á Norðurlöndum eftir 1960.
í Svíþjóð eru þeirra helzt Ficktea-
tern. Nairengruppen og Pistoltea-
tern, í Danmörku Fiolteatret, Bend
en og Debatteatret. Kom-gruppen
starfaði til skamms tíma í Finn-
landi, og í Noregi götuleikhús
Jans Varden.
/