Morgunblaðið - 27.11.2005, Side 12

12 SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
þetta bara yfir mig ganga og þrammaði mínar
1. maí-göngur og Keflavíkurgöngur. Ég var
svo mikil pabbastelpa. Það komst ekki hníf-
urinn á milli okkar.
Einu sinni langaði mig til þess að verða
blaðamaður. Æskulýðsfylkingin var þá með
síðu í Þjóðviljanum og ég fór eitthvert á
hennar vegum. Þá kom til mín blaðamaður og
spurði: Fyrir hvern ert þú að skrifa? Ég
sagðist vera að skrifa fyrir Þjóðviljann. Iss,
sagði hann þá og svo var ekki meira talað við
mig!
Og pólitíkin eyðilagði ástina mína.“
Er við stallsystur höfðum unnið nokkra
daga í Skógaskóla, á barnaheimili sem Rauði
krossinn rak þetta sumar, bar óvænta gesti
að garði. Þýskt fótboltalið! Þeir áttu að
„mala“ eitthvert lið austanfjalls næsta dag.
Piltarnir voru undir ströngum aga en í býtið
næsta morgun hittumst við fjögur í skjóli við
nokkra kletta ofan við skólann. Annar pilt-
anna var með armbandsúr með vekjara en við
höfðum auðvitað vekjaraklukkur í stúlkna-
herberginu. Enginn virtist verða var við það
er við læddumst út enda flestir í fastasvefni.
Stundin uppi í kjarrinu var stutt en bjartur,
júnímorguninn var undrafagur. Birkið ilmaði,
loftið var ferskt. Fátt var sagt og engu lofað.
Þarna var piltur sem hélt utan um mig,
verndaði mig og lét sig skipta máli hvernig
mér leið. Við skildumst með trega. Ég byrjaði
á fyrsta bréfinu til hans strax um kvöldið …
…Bréf bárust reglulega frá Þýskalandi.
Móður minni leist ekki á blikuna. Alvarlegt
samtal. Þessi piltur verður með tíð og tíma að
ganga í þýska herinn. Nato! Þú veist hvað það
þýðir. Þú getur ekki gifst þýskum hermanni.
Þú getur ekki gert föður þínum slíka hneisu.
Þú verður að slíta öllu sambandi við þennan
mann. „Þú gerir það fyrir hann pabba þinn.“
Sú setning virkaði ævinlega og það vissi
mamma vel.
Ég var sextán ára en Karl átján. Vissi faðir
minn af þessu? Hann sagði aldrei neitt við
mig um þetta mál. Samkomulag var á milli
foreldra minna um að hann sæi um stjórn-
málin en hún um uppeldið á börnunum.
Ég sagði já og amen en fór á bak við for-
eldra mína lengi vel. Fékk bréfin send annað
uns sektarkenndin bar mig ofurliði og von um
endurfundi virtist algjörlega vonlaus.
En sagan er ekki alveg öll. Þrjátíu árum
síðar hringdi síminn á heimili mínu. Ung
kvenrödd í símanum kynnti sig. Konan kvaðst
vera að koma frá París. Bar mér kveðju frá
manni sem héti Karl Kratz. Hann ynni fyrir
Nato í París. Hvort ég myndi eftir honum?
Karl myndi mig ætíð. Hann væri nýgiftur í
annað sinn. Ekkert annað eða meira en kær
kveðja. Íslenskur ferðahópur í París hafði hitt
manninn á skemmtistað. Ég þakkaði henni
fyrir. Hjarta mitt sló örar.
Raunar engin furða þótt ég þjáðist af
ólæknandi rómantík, eigandi svo bjartsýnan
og rómantískan föður sem gat aldrei hætt að
trúa á hið góða í mannfólkinu þótt mann-
vonskan æddi óstöðvandi um allan heim því
óprúttnir menn þurftu að græða svo mikla
peninga og græddu samt aldrei nóg.
Af rómantíkinni sem ég hlaut í arf, læknast
ég aldrei. Hvað annað með föður sem las Kaf-
arann, ljóð Schillers, fyrir táninginn og vitn-
aði óspart í fremstu rithöfunda þjóðarinnar
þegar tækifæri gafst?
Sterkastur þegar hann
talaði til fólksins
„Faðir minn sagði stundum að hann væri
kominn með slíkan hákarlsskráp, að á sér biti
ekki neitt. Og það væri eitthvað að, ef Mogg-
inn hætti að skamma hann, þá væri hann
örugglega kominn í einhverjar ógöngur!
Hann sagði líka að það tilheyrði pólitíkinni
að fólk væri ekki alltaf sammála. En það væri
alltaf hægt að finna skynsamlega lausn, ef
menn á annað borð vildu. Mamma talaði oft
um hans diplómatísku hæfileika. Hann gat
verið mjög laginn í samskiptum við fólk.
Kvenfélag sósíalista gat verið nokkuð ein-
strengingslegt, en það þurfti ekki annað en að
pabbi kæmi á þeirra fund og stryki þeim rétt
með fallegum orðum. Hann var svo sterkur,
þegar hann talaði til fólks. Óskaplega sterkur.
Jafnvel enn sterkari en í rituðu máli.“
Ólafi Thors og Einari Olgeirssyni varð vel
til vina. Þegar þrír þingmenn Kommúnista-
flokksins komu fyrst til þings gáfu aðrir þing-
menn sig ekki að þeim. En einn maður tók sig
út úr hópnum, gekk til þeirra og sagði: Ekki
vildi maður nú fá ykkur hingað inn, en fyrst
þið eruð komnir, þá verið þið velkomnir. Tók
hann svo í hönd þeirra. Þetta var Ólafur
Thors, sem þeir þremenningar höfðu ráðist
hvað harðast að í kosningabaráttunni.
„Ólafur var sá drengskaparmaður, að þegar
Einar var handtekinn og fluttur til Englands,
þá hringdi hann í mömmu, sem þá var að far-
ast úr fjárhagsáhyggjum, og sagðist myndu
sjá til þess að hún fengi þingfararkaup
mannsins síns á meðan hann væri fjarverandi.
Þá sagði hún þessa frægu setningu: „Og
hvað þá með Rússagullið, Ólafur?“
En Ólafur bara hló og svaraði um hæl:
„Ja, það er nú bara í Morgunblaðinu, Sig-
ríður mín!““
– Hvað segir þú um Rússagullið nú?
Mikið hefur verið talað um fjárstuðning er-
lendra kommúnista og einkum Sovétmanna til
KFÍ. Eina bréfið í ljósrituðu „Kremlarskjöl-
unum,“ sem ég sá, þar sem um beina fjár-
beiðni til handa KFÍ var að ræða er dagsett
18. mars 1931. Er það skrifað með rithönd
sem ég þekki ekki og finn ekki í bréfasafni
Einars. Hann hafði þann vana á þessum tíma
að allar dagsetningar hans voru með ská-
striki, t.d. 18/3 en svo er ekki hér. Dagsetn-
ingin er með rithönd Einars að því er virðist
en hann fer þó þennan sama dag frá Moskvu
til Berlínar samkvæmt vasadagbók hans frá
1931. Bréfið er undirritað af Einari af hálfu
KFÍ. Undirritunin er hans en gæti hugs-
anlega verið fölsuð – bréfið er illa skrifað –
hálfgert riss. Engar kvittanir sá ég í skjöl-
unum. Í bréfinu er Komitern beðið um 2500
króna fjárstyrk. Ég bar bréfið undir Steinar
Matthíasson þýskukennara en hann telur nær
óhugsandi að Einar hafi ritað það þar sem í
því er magn stafavillna sem hann hefði ekki
gert, ef borið er saman við annað sem hann
ritaði á þýsku.
Halldór Jakobsson, fyrrverandi gjaldkeri
KFÍ og Sósialistaflokksins, hefur afdráttar-
laust rengt fullyrðingar í greinum í Morg-
unblaðinu (m.a. leiðari Mbl. 28. okt. 1999) um
fjárstuðning við Sósíalistaflokkinn og í öllu
falli er ljóst að flokkurinn þreifst fyrst og
fremst á framlögum frá félögunum sjálfum.
Hafi einhver stuðningur komið frá Komitern
hefur hann skipt minna máli og aldrei hefði
hann ráðið úrslitum um stjórnmálaskoðanir
Einars og annarra kommúnista.
…en þá verður þú að
skilja við mig fyrst!
– Af hverju varð Einar Olgeirsson ekki ráð-
herra?
Oft hefur verið spurt að því hvers vegna
Einar Olgeirsson varð ekki ráðherra í ný-
sköpunarstjórninni. Ólafur vildi fyrir hvern
mun að Einar yrði einn af ráðherrunum en
tókst ekki að fá því framgengt.
Sjálfur svarar Einar ráðherraspurningunni,
er Jón Guðnason prófessor spyr hann á þessa
leið: „Ég vildi ekki verða ráðherra hvorki þá
né síðar.“
En það liggur líka önnur og persónulegri
ástæða að baki þessari yfirlýsingu. Móðir mín
gat ekki hugsað sér að verða ráðherrafrú.
Hún sagði sem svo: „Einar minn, þú skalt
verða ráðherra, ef þú vilt, en þá verður þú að
skilja við mig fyrst!“
Ástæðan fyrir þessu var einfaldlega sú að
móðir mín fann til þess að hún hafði eingöngu
barnaskólapróf. Þótt hún væri vel lesin í bók-
menntum Norðurlanda, talaði dönsku og
sænsku prýðilega og skildi þýsku nokkuð vel,
þá náði hlédrægni og minnimáttarkennd yf-
irhöndinni. Henni varð ekki haggað. Hefur
þessi einarðlega afstaða móður minnar vafa-
laust átt sinn þátt í hversu ákveðinn faðir minn
var í því að þiggja ekki sæti á ráðherrastóli.
Ekki vantaði að Einari væru boðnar fínar
stöður seinna meir í lífinu en hann þáði ekki.
Mamma hló nú alltaf þegar honum var boðin
sendiherrastaða. Sagði að yfirvöldin vildu
bara losna við hann úr landi! Hann var þeim
heldur óþægur ljár í þúfu hér heima.
„Þegar Ólafi gekk ekki að fá föður minn á
ráðherrastól, vildi hann bjóða honum for-
mennsku í utanríkismálanefnd. En það gat
Bjarni Benediktsson ekki sætt sig við. Hann
vildi ekki sitja í nefnd undir forsæti Einars
Olgeirssonar. Ólafur var nokkuð beygður
þegar hann sagði föður mínum þetta. En þá
stakk pabbi upp á því að Bjarni yrði formaður
nefndarinnar og hann sjálfur varaformaður
og það varð úr!
Einar varð formaður nýsköpunarráðs, sem
var fullt ráðherraígildi á þeim tíma!“
Trommað í heimsókn til Þórbergs
Einar Olgeirsson lét af þingmennsku 1967,
65 ára, og átti þá enn 25 ár ólifuð.
„Honum fannst bara rétt á þessum tíma-
punkti að rýma til fyrir yngri mönnum og ég
fann aldrei inn á það hjá honum að honum
fyndist hann hafa verið fullfljótur til. Hann
hélt áfram að skrifa í Rétt og nú hafði hann
tíma til þess að sinna fjölskyldunni.
Hann eignaðist fjögur barnabörn og var
þeim ótrúlega góður afi. Hann trommaði með
þau í heimsókn til manna eins og Þórbergs
Þórðarsonar og Jóns Engilberts. Þessar
heimsóknir voru mikil ævintýri fyrir börnin
og hann naut þeirra sjálfur út í yztu æsar.
Hann trúði því að mennirnir yrðu góðir.
Hann var svo barnalega bjartsýnn alla tíð,
hvað sem á dundi. Hann treysti á frið og
manngildi, en gleymdi því að mennirnir verða
aldrei góðir, til þess eru græðgi og sérhags-
munir alltof ríkir í fari okkar. En auðvitað
þurfum við á hugsjónamönnum og eldhugum
eins og föður mínum að halda. Þeir halda okk-
ur við efnið og gefa okkur vonina um betra líf.
Þorsteinn Erlingsson var alveg sér á báti
hjá honum. Þegar Einar dvaldi í Kaupmanna-
höfn fyrir og eftir Berlínarnámið, skrifaði
hann í stílabók ljóð Þorsteins, sem birzt höfðu
í blöðum og tímaritum en ekki á bók. Það var
alltaf draumur hans að skrifa ritgerð um Þor-
stein Erlingsson og Gest Pálsson. Hann gaf
sér aldrei tíma til þess að reka smiðshöggið á
hana, en lengst komst hann með þátt Þor-
steins. Sigurður Nordal fékk þau drög að láni,
þegar hann gaf út Þyrna fyrir Helgafell 1943.
Það er svo ein af tilviljunum lífsins, að þeg-
ar pabbi dó, þá lá eftir hann á skrifborðinu
ritgerð; Uppreisnin gegn fátæktinni og að
vanda hafði hann ljóð við höndina. Þar var
Þorsteinn Erlingsson ekki langt undan.“
freysteinn@mbl.is
’Þjóðin væntir mikils af okkur.‘Angela Merkel er hún tók fyrst kvenna við embætti kanslara
Þýskalands.
’Ég held að þessi umfjöllun Morgunblaðsins séréttmæt, en það var farið með þetta eins og Heklu-
gos.‘Hreiðar Már Sigurðsson, forstjóri Kaupþings banka, um fréttir
af umsögnum greiningadeilda tveggja erlendra banka um bank-
ann.
’Mig rekur í rogastans, að ráðherra, sem fer meðjafnmikilvægan og viðkvæman málaflokk, skuli
flatmaga í Senegal á einhverjum sérkennilegum
fundi sem hlýtur að vera miklu minna virði en
menntamál íslensku þjóðarinnar.‘Össur Skarphéðinsson, þingmaður Samfylkingarinnar, kvartar
yfir fjarveru Þorgerðar K. Gunnarsdóttur menntamálaráðherra
við umræður um fjárlög.
’Stefna stjórnvalda hefir síðasta áratuginn veriðsú, að færa fjármagnið á sem fæstar hendur, og
heitir nýfrjálshyggja. Enda mata fósarnir krókinn
og skemmta sér ótæpilega.‘Sverrir Hermannsson, fyrrverandi formaður Frjálslynda flokks-
ins, í aðsendri grein í Morgunblaðinu.
’Merkúr er afleit pláneta og þess vegna fer égfram á að mega sleppa því að ræða við ykkur.‘Thaksin Shinawatra, forætisráðherra Taílands, er hann brást við
ásökunum þess efnis að hann vildi hefta frelsi fjölmiðla. Thaksin
boðaði að óhagstæð staða himintunglanna gerði að verkum að
hann gæti ekki rætt við fjölmiðla fyrr en á nýju ári.
’Hipp, hipp, húrra.‘Guðrún Ögmundsdóttir, þingmaður Samfylkingarinnar, í lok
máls síns á Alþingi þegar hún og þingmenn úr öllum flokkum
fögnuðu frumvarpi ríkisstjórnarinnar um aukin réttindi samkyn-
hneigðra.
’Það er hættuleg blekking að halda að enn eittundanhald hins siðmenntaða heims verði til að
friða hryðjuverkamenn.‘Dick Cheney, varaforseti Bandaríkjanna, um þá landa sína sem
gagnrýnt hafa Íraksstríðið.
’Við getum ekki látið þetta stóra hafsvæði sem viðberum ábyrgð á eftirlitslaust. Þetta er líklegast
einasta hafsvæðið sem er jafnlítið vaktað í heim-
inum og raun ber vitni í dag.“
Georg Kr. Lárusson, forstjóri Landhelgisgæslunnar, í erindi sínu
um framtíð gæslunnar á sameiginlegum fundi Samtaka um vest-
ræna samvinnu og Varðbergs, félags ungs áhugafólks um vest-
ræna samvinnu.
Pyntingar skila ekki árangri
Porter Goss, forstjóri bandarísku leyniþjónustunnar, CIA, um
ásakanir þess efnis að starfsmenn stofnunarinnar pynti meinta
hryðjuverkamenn í fangelsum erlendis.
Ummæli vikunnar
REUTERS
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Einar Olgeirsson talar á Alþingi um 1950. T.v. Bjarni Benediktsson og Ólafur Thors, ráðherrar.