Morgunblaðið - 27.11.2005, Side 18

18 SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Það var fallegur haustmorg-unn er ég sigldi með Rit-unni frá Þórshöfn áleiðistil Nólseyjar. Í Þórshöfnvar mér sagt að ég þyrfti
ekki að hafa áhyggjur af því hvernig
ég ætti að finna Emil. „Það vita allir
hvar hann á heima. Spurðu bara
næsta mann“. Þetta stóð heima.
Fyrsti maður sem ég hitti á bryggj-
unni benti mér á lítið svartmálað
timburhús með torfþaki, sem stóð
hátt í brekkunni upp af höfninni.
Dæmigert færeyskt hús og vel við
hæfi að það hýsti þennan aldna föð-
urlandsvin.
Mér var vísað inn til Emils. Hann
sat á rúmi sínu með vindil í hendi,
lágvaxinn maður og grannur með
sítt grátt hár og skegg. Hann byrj-
aði á því að afsaka að hann yrði að
fagna gestum sitjandi, mjaðmar-
brotnaði fyrir skömmu og á erfitt um
gang.
„Sæll góðurinn“, sagði hann.
„Ertu frá Morgunblaðinu?“ Þegar
því var svarað játandi kom næsta
spurning: „Viltu brennivín?“ Það
góða boð var afþakkað. „Jæja þú
færð þá bara kaffi eins og flestir nú
til dags“, sagði öldungurinn og þótti
greinilega lítið til neysluvenja nú-
tímans koma.
Mest „orðaði“ maður í Færeyjum
Ég svipaðist um í herberginu. Það
er klætt ljósum viði og er einstak-
lega hlýlegt. Þar eru bækur um allt,
myndir á veggjum og á skrifborðinu
sem Emil smíðaði sjálfur stóðu þrjá-
tíu og fimm bindi af ritröðinni Föro-
ya Kvæði, sem hann hefur gefið út.
Alls verða bindin þrjátíu og átta og
eru hin síðustu væntanleg innan tíð-
ar, eiga að koma fyrir nítugasta af-
mælisdaginn. Bækurnar hafa allar
verið prentaðar í Prentsmiðjunni
Odda og hafa að geyma öll dans- og
þjóðkvæði færeysk sem vitað er um.
Á einum veggnum hanga innrömm-
uð heiðursskjöl og vitna um þá við-
urkenningu sem Emil Juul Thomsen
hefur hlotið fyrir störf sín í öðrum
löndum. Af skjölunum þykir honum
að eigin sögn vænst um tvö. Annað
er skjal þar sem dr. Kristján Eld-
járn forseti Íslands sæmdi hann
stórriddarakrossi fálkaorðunnar ár-
ið 1976 og hitt er frá háskólanum í
Lundi í Svíþjóð sem kaus hann heið-
ursdoktor árið 1978. Hann hefur
einnig hlotið riddarakrossa frá for-
seta Finnlands og konungum Dan-
merkur, Noregs og Svíþjóðar og
segir mér með nokkru stolti að hann
eigi fleiri riddarakrossa en nokkur
annar maður í Færeyjum. Bætir svo
við: „En hér heima hef ég einskis
slíks heiðurs orðið aðnjótandi. Það
verður víst enginn spámaður í sínu
föðurlandi.“
Í verslunarskóla í Danmörku
Emil Juul Thomsen fæddist á
Tvøroyri á Suðurey 27. nóvember
1915. Hann er af færeysku alþýðu-
fólki kominn. Faðir hans var sjómað-
ur, fæddur á Nólsey, en fluttist til
Suðureyjar og gerðist skipstjóri á
kútter. Emil sonur hans hafði ekki
áhuga á því að gera sjómennsku að
ævistarfi. Um tvítugsaldur fór hann
á verslunarskóla í Danmörku og þar
varð hann innlyksa er Þjóðverjar
hernámu landið í seinni heimsstyrj-
öldinni. Heim til Færeyja komst
hann ekki aftur fyrr en 1946. Þá
settist hann að í Þórshöfn og starfaði
fyrst sem umboðsmaður fyrir
danskt verslunarfyrirtæki og síðan
fyrir hvalveiðifélagið Sperm. Að því
búnu stofnaði hann eigin heildsölu
og hafði m.a. umboð fyrir sænskar
rafmagnsvörur. Árið 1968 hóf hann
bókaútgáfu og setti á stofn útgáfu-
fyrirtækið Bókagarður sem hann
hefur rekið fram á þennan dag. Alls
hefur hann gefið út um þrjú hundruð
bókartitla, eða um níu á ári. Hann
hefur ávallt lagt megináherslu á
menningarlegt gildi útgáfuverkanna
og gefið út mörg merk verk fær-
eyskra höfunda. Fyrsta stórvirkið
sem hann réðst í á þessu sviði var
ritröðin Varðin. Af henni komu út
fjörutíu og eitt bindi og að auki sér-
stakt bindi sem hafði að geyma efn-
isskrá allra hinna. Emil safnaði öllu
efninu sjálfur og bjó til prentunar en
í ritröðinni voru endurprentuð ýmis
úrvalsrit færeyskra bókmennta,
skáldverk, sagnaþættir, ritgerðir og
margt fleira.
Stórvirki
Árið 1978 fluttist Emil til Nóls-
eyjar og skömmu síðar hóf hann að
undirbúa það verk sem vafalaust á
eftir halda nafni hans á lofti um
ókomin ár, heildarútgáfu færeyskra
dans- og þjóðkvæða. Hluti þeirra
hafði áður verið gefinn út í Dan-
mörku í ritsafninu Corpus Carmin-
um Færoensis, en þær bækur voru í
fárra höndum og síst í Færeyjum.
Ég spurði Emil hvers vegna hann
hefði ráðist í þetta stórvirki, kominn
á sjötugsaldur, og það stóð ekki á
svarinu: „Til þess að mennta þjóðina
og kynna henni það besta í fær-
eyskri menningu. Þjóðkvæðin eru
dýrmætasti menningararfur okkar,
hafa svipað gildi fyrir Færeyinga og
Íslendingasögur og önnur fornrit
fyrir Íslendinga. Við eigum það að
verulegu leyti kvæðunum að þakka
að við erum þjóð og eigum okkar eig-
in tungu.
Á miðöldum var færeyska hlut-
gengt Norðurlandamál en eftir siða-
skiptin reyndu Danir hvað þeir gátu
til að drepa hana. Danska varð op-
inbert mál á öllum sviðum og hingað
voru sendir danskir prestar sem
predikuðu og kenndu á dönsku og
notuðu danskar guðsorðabækur.
Færeyskt ritmál var ekki til en Fær-
eyingar létu ekki undan. Þeir héldu
áfram að tala færeysku á heimilum
og sín á milli og kvæðin gegndu
miklu hlutverki. Þau voru varðveitt í
munnlegri geymd og voru þjóðinni
sú uppspretta þjóðvitundar sem
gerði þjóðinni kleift að varðveita
menningu sína. Mér fannst að þegar
við værum orðnir sæmilega bjarg-
álna bæri okkur að gefa kvæðin út
og varðveita þau prentuð svo allir
mættu njóta, ungir jafnt sem gaml-
ir.“
Aðstoð úr óvæntri átt
En hvernig var útgáfunni tekið,
stendur hún undir sér?
„Nei. Ég ætlaði að selja kvæðin á
hvert heimili í Færeyjum. Hvert
bindi er prentað í tvö þúsund eintök-
um og til þess að hafa fyrir kostnaði
taldi ég mig þurfa að selja 600-700
eintök. Það hefur aldrei tekist. Flest
bindin hafa selst í um fimm hundruð
eintökum. En ég hef notið aðstoðar
úr óvæntri átt. Árið 1972 fór ég í
fyrsta skipti til Íslands og þá var ég
svo lánsamur að kynnast Baldri Ey-
þórssyni prentsmiðjustjóra í Odda.
Með okkur tókust góð kynni og síðan
vinátta og án dyggrar aðstoðar hans
og síðar Þorgeirs sonar hans hefði
þetta aldrei verið hægt. Mér hefur
alltaf fundist að ég mætti ekki gefast
upp – það væru svik við þjóðina.“
Morgunninn hefur liðið undur-
hratt og nú er komið undir hádegi.
Út um gluggann sjáum við hvar bát-
urinn sem á að flytja mig aftur til
Þórshafnar skríður inn á höfnina.
Ég býst til að kveðja. Gamli mað-
urinn þrýstir hönd mína og biður
fyrir kveðju til allra vina sinna á Ís-
landi. Svo færist glettnisglampi í
augun og hann tekur af mér loforð
um að koma aftur þegar hann verði
hundrað ára. Þá muni hann hafa frá
enn meiru að segja.
Úti fyrir hafnarmynninu í
Þórshöfn í Færeyjum liggur
lítil eyja, Nólsoy. Þar búa
um 260 manns. Þekktastur
allra Nólseyinga í sögunni
er vafalítið frelsishetjan
Nólsoyar-Páll en nú munu
fáir eyjarskeggjar þekktari
en Emil Juul Thomsen
bókaútgefandi. Hann hefur
með útgáfustarfi sínu unnið
færeyskri þjóðmenningu
ómetanlegt gagn og stuðlað
að því að efla þjóðernis- og
sjálfsvitund þjóðarinnar.
Thomsen hefur lengi átt
mikið og gott samstarf við
Íslendinga. Hann verður ní-
ræður hinn 27. nóvember
og af því tilefni hitti Jón Þ.
Þór hann að máli á heimili
hans á Nólsoy.
Kvæðin eru þjóðararfur okkar
Höfundur er sagnfræðingur.
Thomsen á heimili sínu þar sem innrammaðar viðurkenningar prýða veggi.
Safn færeyskra þjóðkvæða, sem Thomsen hefur gefið út.
Ljósmyndir/Jón Þ. Þór.
Hús Thomsens er lítið, svart timburhús með torfþaki.
Árið 1978 flutti Thomsen til Nólseyjar og skömmu síðar hóf hann að undirbúa heildarútgáfu færeyskra dans- og þjóðkvæða.
’Mér fannst að þegar við værum orðnirsæmilega bjargálna bæri okkur að gefa
kvæðin út og varðveita þau prentuð svo allir
mættu njóta, ungir jafnt sem gamlir.‘