Morgunblaðið - 27.11.2005, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Taktu til við
að embla
Í kaflanum sem hér fer á eftirrifjar Einar Sigurðsson skip-stjóri upp björgun áhafnarSkeenu þegar hún reyndi land-töku við Viðey. Nokkrir sjólið-
anna lýsa jafnframt hvernig þeim var
innanbrjósts þegar þeir börðust,
hraktir og kaldir, við óvæntan óvin -
sjóinn sjálfan
Einar Sigurðsson var kominn aftur
í land á Aðalbjörgu RE 5 eftir nokkra
svaðilför út að Skeenu. Hann sá að
vonlaust var að reyna björgun utan af
sjó í þessu óveðri – á 22ja tonna eik-
arbáti sínum, 15 metra löngum, sem
venjulega var með 5–8 menn í áhöfn.
Ekki beinlínis fley til að bjarga yfir
200 manna áhöfn af tundurspilli. Ein-
ar lagði bátnum utan á Baldur. Nú
var úr vöndu að ráða en flotastjórnin
settist á rökstóla. Einar skildi flest
það sem sagt var þarna:
„Nú var slegið upp eins konar ráð-
stefnu um borð í Baldri. Töluverðs
uggs gætti á þessum fundi vegna
djúpsprengnanna um borð í Skeenu.
Rætt var um að brimið gæti komið af
stað sprengingu því skipið lét illa í
flæðarmálinu. Kastaðist til í land-
brotinu. Að lokum var fallist á að
reyna landtöku í Viðey á innrásar-
pramma og bjarga mönnunum í land í
eyna.
Bretarnir fengu innrásarpramm-
ann lánaðan hjá Bandaríkjamönnum.
Hann var með tveimur 250 hestafla
vélum en pramminn átti að vera
mannaður Englendingum að öðru
leyti en því að tveir Ameríkanar
stjórnuðu prammanum. Alls áttu að
fara í þennan leiðangur 16 manns, en
að auki var allur útbúnaður, línu-
byssur og kaðlar, björgunarvesti og
svo framvegis.“
Úti í Viðey voru nokkrir ungir,
mjóslegnir og lafhræddir skipverjar
af Skeenu staddir þúsundir kílómetra
frá heimahögum sínum á ókunnum
stað. Ráfandi um eyna, sumir að-
framkomnir eftir ægilega þolraun á
sundi, illa klæddir og gegnblautir í
myrkrinu og storminum, voru þeir að
reyna í ískaldri slydduhulu að reyna
að finna skjól en sáu bara þúfur og
holur. Ed Parsons var einn þessara
manna:
„Við vorum þarna strákarnir og
hugsuðum hvað í ósköpunum við ætt-
um eiginlega til bragðs að taka. Við
litum í kringum okkur. Allt í einu
sáum við auðan kofa – þetta hlaut að
vera fiskimannakofi, skjól fyrir menn
í vondum veðrum þar sem þeir gætu
yljað sér.
Við fórum inn í kofann. Það var
dimmt en þurrt þarna inni.
„Við verðum að fá eitthvað að
borða eða drekka og reyna að hlýja
okkur með einhverju móti,“ sagði ein-
hver. „Við vitum aldrei hvað við þurf-
um að vera hér lengi.““
Ed og félagar höfðu í myrkrinu náð
að finna eina skjólið á vesturenda
Viðeyjar – bragga sem setuliðsmenn í
Reykjavík höfðu reist í ókunnum til-
gangi. Hann stóð þar sem vestur-
eynni hallar til austurs að Sandvík,
skammt frá tjörn rétt norðan við Eið-
ið svokallaða.
Um borð í skipinu
Um borð í Skeenu hafði Russel
skipherra gefið fyrirmæli um að
áhöfnin færði sig fram í skipið ef svo
færi að afturhlutinn, sem sneri út að
sjó, losnaði frá. William Kidd hafði nú
bannað reykingar ofan þilfars vegna
íkveikjuhættu. Mönnum var sagt að
aðeins mætti fara út úr skipinu í ýtr-
ustu neyð – þeir ættu að halda sig inni
í messunum og klefum á efra þilfari.
Al Lake dulmálsfræðingur fór að
huga að því að koma hernaðarleynd-
armálum undan:
„Við Bruce Witherspoon fórum að
litast um þar sem vinnuklefi okkar
var. Þarna voru merkjabækur og
kótabækur út um allt. Við tókum til
við að setja allt á sinn stað og læsa
inni í stálskáp í dulmálsklefanum.
Ekki gátum við gert meira. Ef við
hefðum hent þessum hergögnum fyr-
ir borð hefði hver sem var getað kom-
ist í þetta. Ekki gátum við brennt
gögnin og ekki gátum við sett þetta í
katlana eða í olíuna. Það eina sem við
gátum gert var að segja yfirfjar-
skiptamanninum að bækurnar væru
læstar þarna inni ef ... . Já, ef okkur
yrði bjargað.
Nú var ekkert annað að gera en
bíða. Sjá hreinlega hvort skipið
myndi liðast í sundur og brotna eða
hvort stormurinn myndi ganga niður.
Ég sat þarna fremur illa klæddur
með björgunarvestið utan yfir mig.
Með okkur var Charlie Brown sem
hafði verið í loftskeytaklefanum. Það
góða var að við vorum í skjóli fyrir
storminum og ágjöfinni. Aðrir voru
þar sem klósettin voru í skipinu en
allir reyndu að vera í skjóli, aðallega
bakborðsmegin þar sem ágjöfin var
minni.
Ég vissi að tveir í áhöfninni höfðu
komið sér í vandræði. Þeir höfðu
reynt að ná sér í romm. Ég þóttist
viss um að allir færu stöðugt með
bænir. Að minnsta kosti gerði ég það.
Trúin var mér athvarf. Ég bað um ör-
yggi, að mér yrði bjargað.“
Charlie Brown fannst gott að hafa
Al hjá sér:
„Ég var búinn að vera lengi þarna
uppi þegar Al kom til mín. Mér fannst
gott að hafa einhvern hjá mér. Við
söfnuðum þarna saman flestöllum
bókunum og skjölunum þó að við
værum í nær algjöru myrkri. Við
ákváðum að reyna að koma þessu inn
í læstan skáp þar sem leyniskjöl voru
geymd.
Þegar þessu verki var lokið var
eins og aðeins hefði dregið úr snögg-
um og örum hreyfingum skipsins.“
Peter Chance var ekki langt frá
þeim Charlie, Bruce og Al:
„Mér fannst ástandið orðið hrika-
legt. Til að gera illt enn verra vorum
við nánast í kolsvartamyrkri. Engin
ljós! Það hafði þurft að drepa á kötl-
unum. Nú voru engir leitarkastarar
heldur til að geta séð út frá skipinu.“
Einhverra hluta vegna, eins og
ósjálfrátt, fór Al Lake að hugsa til
piltanna hans Hitlers – mannanna
sem bandamenn höfðu hatað eins og
pestina í hálfan áratug, óvinarins:
„Ég hugsaði sem svo að nú væri
bara einn og á vissan hátt óvæntur
óvinur – sjórinn sjálfur. Nú væru
Þjóðverjarnir í kafbátunum örugg-
lega hvergi nærri. Þeir væru langt
niðri í undirdjúpunum, fullkomlega
öruggir. Þeir voru vissulega alltaf að
berjast fyrir lífi sínu eins og við, en
ekki á sama hátt núna. Nú var eins og
þeir ættu frí en við þurftum skyndi-
lega að glíma við annan óvin, jafnvel
óvægnari.“
Vistin í Viðey
Mönnunum sem tekist hafði á svo
ótrúlegan hátt að komast út í Viðey
án þess að drukkna eða vera lamdir í
hel í öldurótinu við klettana reyndu
að láta sér líða sem skást. Ed Parsons
vildi reyna að finna einhverja nær-
ingu:
„Við fórum niður í klettana. Þar
hentist björgunarflekinn okkar til og
frá. Í honum var hart kex og romm.
Kexið var grjóthart en við vissum að
það var mikil næring í því. Þetta
borðuðum við og reyndum að hvíla
okkur og halda á okkur hita. Við vor-
um heppnir, að minnsta kosti stóðum
við ekki úti í óveðrinu.
Veðrið úti var hræðilegt. Nú höfð-
um við þó svolítið að borða og svo
drukkum við af romminu. Okkur leið
nú mun betur, þó að okkur væri
hræðilega kalt. Aðalatriðið var þó að
við vorum á lífi. Við ræddum um af-
drif félaga okkar. Höfðu þeir komist í
land? Ég gerði mér nú ljóst að þegar
ég fór og skipti um föt áður en við yf-
irgáfum skipið var ég að reyna að
bjarga lífi mínu – að gera mér biðina
um nóttina bærilegri.
Við töluðum og töluðum um margt.
Um annað hugsuðum við bara, vild-
Bókarkafli | Ein stærsta björgun Íslandssögunnar var þegar lítil hersveit undir stjórn íslenska skipstjórans Einars Sigurðssonar kom hátt í tvö hundruð
aðframkomnum sjóliðum til bjargar eftir að stolt kanadíska flotans, tundurspillirinn Skeena, strandaði við Viðey í foráttuveðri 25. október 1944. Í bók-
inni Útkall í Viðey – Hernaðarleyndarmál eftir Óttar Sveinsson varpar fólk, sem átti þátt í björguninni, og skipbrotsmennirnir, sem höfundur fann í
Kanada, nýju ljósi á björgunar- og hermálasögu Íslands.
Opinn dauðinn blasti við
Skeena Aground Úr safni fjölskyldu Einars Sigurðssonar
Úr safni Peters Chance
Úr safni Peters Chance
1 Haldið upp á brúðkaup Peters og
Peggyar í borðsal yfirmanna. Gleði
og ánægja skein úr andlitum allra
og vart mátti á milli sjá hvort brúð-
hjónin eða félagar Peters, sem
samfögnuðu honum, brostu meira.
2 William Russel skipherra bendir
Peter Chance á skip í augsýn þar
sem þeir standa uppi á stjórnpalli
Skeenu.
3 Sjóliði mundar eina af byssunum
sem mikið voru notaðar í orustum
við Þjóðverja.
4 Einar Sigurðsson með orðuna sem
Georg VI, faðir Elísabetar, síðar
drottningar, sæmdi hann.
1
2
3 4