Morgunblaðið - 11.12.2005, Blaðsíða 40

40 SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
14. desember 1975: „Matth-
ías Bjarnason, sjávarútvegs-
ráðherra, flutti athyglisverða
ræðu á aðalfundi Lands-
sambands íslenzkra útvegs-
manna sl. fimmtudag. Ráð-
herrann vék að bréfi
Hafrannsóknastofnunar frá
8. þessa mánaðar, þar sem
m.a. er fjallað um útreikn-
inga dr. Sigfúsar Schopka
fiskifræðings um nauðsyn-
lega minnkun sóknar í þorsk-
stofninn á næstu árum, ef
hann eigi að ná á ný eðlilegri
stofnstærð og hámarks-
afrakstri fyrir þjóðarbúið.
Hámarksafrakstur, miðað við
að stofninn nái fullri stærð,
er talinn geta orðið allt að
500 þúsund tonna ársafli.
Með núverandi sóknarþunga
og aflamagni er hins vegar
talin hætta á hruni þorsk-
stofnsins með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum.
Útreikningur dr. Sigfúsar
miðast við einn, tvo eða þrjá
áfanga. Upprunaleg tillaga
Hafrannsóknastofnunar ger-
ir ráð fyrir 230 þús. tonna
afla 1976. 295 þús. tonna afla
1977 og 376 þús. tonna afla
1978. Tillaga um tvo áfanga
miðast við 280 þús. tonna afla
1976 og 1977 en 360 þús.
tonn 1978. Þrír áfangar mið-
ast við 295 þús. tonn 1976 og
1977 og 345.000 tonn 1978.“
. . . . . . . . . .
8. desember 1985: „Frá ná-
grannalöndum okkar Noregi
og Danmörku hafa þær frétt-
ir verið að berast um nokk-
urt skeið, að samsteypu-
stjórnir borgarflokkanna eigi
undir högg að sækja í utan-
ríkismálum, af því að ein-
stakir stuðningsmenn þeirra
á þingi hlaupi í fangið á
vinstrisinnum í hvert sinn,
sem þeir minnast á kjarn-
orkuvopn. Norska og danska
ríkisstjórnin sitja áfram við
þau skilyrði, að utanrík-
isráðherrar þeirra greiða at-
kvæði þvert gegn betri vit-
und í ýmsum mikilvægum
málum til dæmis á vettvangi
Atlantshafsbandalagsins og
Sameinuðu þjóðanna.
Ástæða er til að furða sig á
langlundargeði ráðherranna,
en vandræði þeirra eru á
stundum höfð í flimtingum í
fjölmiðlum, þótt flestir gerir
sér grein fyrir því, að hér er
um furðulega stöðu að ræða,
þegar þing og ríkisstjórn í
sama ríki greinir á um þann
þátt öryggismála, sem lýtur
að kjarnorkuvopnum.“
. . . . . . . . . .
10. desember 1995: „Það
kemur alltaf betur og betur í
ljós, að einn vænlegasti kost-
urinn í uppbyggingu iðnaðar
á Íslandi er að byggja á
þeirri víðtæku þekkingu, sem
við búum yfir í fiskveiðum og
vinnslu. Nokkur fyrirtæki,
sem hafa sérhæft sig í iðn-
aðarframleiðslu, sem tengist
sjávarútvegi hafa náð mikl-
um árangri m.a. í útfluntingi.
Eitt þessara fyrirtækja er
Marel hf., sem hefur sérhæft
sig í framleiðslu á tæknibún-
aði fyrir fiskiskip og fisk-
vinnslufyrirtæki.
Í Morgunblaðinu í gær var
kynnt nýtt rannsóknar- og
tilraunaverkefni á vegum
þessa fyrirtækis, sem snýst
um hönnun og gerð vélþræls
fyrir fiskvinnslu. Hér er um
að ræða „alsjáandi“ vélþræl,
sem matar hausunarvélar.
Hingað til hefur manns-
höndin séð um þetta verk.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
ólar í Hjaltadal eiga 900
ára afmæli á næsta ári.
Má gera ráð fyrir, að
þeirra merku tímamóta í
sögu staðarins verði
minnzt með margvísleg-
um hætti. Fáir staðir á
Íslandi eiga sér jafn-
merka sögu og Hólar og ánægjulegt að stað-
urinn er að rísa til vegs og virðingar á ný, þegar
haldið verður upp á afmælið.
Á Hólum er nú að rísa fjölmennt háskólaþorp.
Að vísu ekki eins fjölmennt enn sem komið er og
háskólaþorpin á Hvanneyri og Bifröst en í ljósi
hraða þeirrar uppbyggingar, sem nú stendur yf-
ir má gera ráð fyrir, að Hólar verði ekki langt á
eftir að nokkrum árum liðnum. Hvanneyri og
Bifröst hafa þegar haft gífurleg áhrif á umhverfi
sitt og átti ótrúlegan þátt í þeirri miklu upp-
byggingu, sem nú stendur yfir í Borgarfirði.
Hólar eru þegar byrjaðir að hafa slík áhrif í
sinni sveit og þarf ekki annað en skoða merki-
legt rannsóknarsetur á Sauðárkróki þar sem
fram fara rannsóknir í fiskeldi og fiskalíffræði
til þess að átta sig á því.
Þeir, sem hafa markað Hólaskóla þá nýju
stefnu, sem fylgt hefur verið um nokkurra ára
bil hafa átt sína óskastund. Þegar skólinn var að
leggjast af sem hefðbundinn landbúnaðarskóli
fyrir tveimur áratugum eða svo lá kannski ekki
beint við að hægt væri að endurnýja hann á
grunni þriggja þátta; ferðamálafræða, hesta-
mennsku og fiskeldisrannsókna. En það hefur
tekizt með skemmtilegum hætti. Á Hólum er
allt fullt af ungu fólki, sem stundar nám og
rannsóknir á öllum þessum sviðum.
Á staðnum eru merkar byggingar, sem mikil
áherzla hefur verið lögð á að varðveita. Eldri
hluti gamla skólahússins, sem nú stendur er
teiknaður af Rögnvaldi Ólafssyni en síðan teikn-
aði Guðjón Samúelsson hinn hlutann og er at-
hyglisvert að sjá, hvernig hann hefur umgengist
sköpunarverk starfsbróður síns. Ekki sízt nú á
tímum, þegar mikil áherzla er lögð á að varð-
veita þær byggingar, sem Guðjón teiknaði. Guð-
jón fylgir forskrift Rögnvaldar en þó má finna
mun á andrúmi þegar gengið er um þessi hús og
ekki fráleitt að Rögnvaldur hafi vinninginn. Það
hefur verið lögð mikil áherzla á að varðveita
þetta hús. Á Hólum eru líka fjárhús, sem Guðjón
Samúelsson teiknaði og ástæða til að varðveita
þau og halda þeim við, þótt þau séu nú til ann-
arra nota.
Hólar eru auðvitað þekktastir sem biskups-
stóll og Hóladómkirkja einstök. Kirkjan hefur
verið endurreist og endurnýjuð af þeirri vand-
virkni, sem einkennir öll verk Þorsteins Gunn-
arssonar, arkitekts og leikara. Verk hans á
þessu sviði eru raunar komin á það stig að tilefni
væri til að taka saman yfirlit um þau í bók í máli
og myndum.
Auðunarstofa setur sérstakan svip á Hóla.
Um hana segir Jón Aðalsteinn Baldvinsson,
vígslubiskup á Hólum, í aðfaraorðum bókar um
það hús:
„Herra Bolli Gústavsson, vígslubiskup vakti
fyrstur manna máls á því að nauðsyn væri á að
byggja biskupsstofu á Hólum, enda hefði bisk-
upinn þar enga viðhlítandi starfsaðstöðu. Kom
honum þá til hugar að gaman væri að byggja
hana í stíl við það hús, sem lengst gegndi því
hlutverki á staðnum, sjálfa Auðunarstofu.“
Og vígslubiskup lýkur orðum sínum á þennan
hátt:
„Þar sem ég sit í Auðunarstofu hinni nýju og
nýt þeirra forréttinda að mega hafa hana að
vinnustað er mér efst í huga þakklæti til allra
þeirra, sem lagt hafa gjörva hönd að því meist-
araverki, sem þetta hús er. Guði sé lof fyrir list-
fengi þeirra og aðrar góðar gáfur, sem hann hef-
ur þeim léð.“
Hin nýju fræði
Nú er mikil upp-
sveifla í landbúnaði,
sérstaklega í kúabú-
skap og mjólkurframleiðslu. Ný tækni hefur
rutt sér til rúms og augljóst að þessi grein land-
búnaðar er að blómstra á ný. Sumir segja, að sjá
megi merki þess, að hið sama sé að gerast í
sauðfjárrækt. Og þá má spyrja, hvort það hafi
verið rétt stefna hjá Hólaskóla, að leggja
kennslu í þessum greinum af. Svarið við þeirri
spurningu er sjálfsagt einfalt. Sú uppsveifla,
sem nú er sjáanleg í þessum gömlu landbún-
aðargreinum var ekki hafin, þegar spurningin
var um að marka Hólaskóla nýja stefnu eða
horfast í augu við að skólinn yrði lagður niður.
Og Hvanneyri sér um þessar gömlu greinar.
Getur hestamennska verið háskólanám? Það
fullyrða þeir Hólamenn, sem halda því fram, að
íslenzki hesturinn sé auðlind og rannsóknir á
honum og kynbætur hafi leitt til þess, að við
njótum nú þegar mikillar arðsemi af þeim fjár-
munum, sem lagðir hafa verið í íslenzka hestinn
á undanförnum áratugum. Heim að Hólum
koma ungmenni frá útlöndum til þess að stunda
háskólanám í hestafræðum.
Sumir segja, að kynbæturnar hafi leitt til
þess, að íslenzki hesturinn hafi ekki sama úthald
og þrek og áður. Því neita sérfræðingarnir á
Hólum en bæta við að hann sé að stækka vegna
betra atlætis og betra fóðurs. Eru þeir að missa
stækkunina út úr höndunum á sér?!
Eru ferðamálafræði efni í háskólanám? Þeir
sem ekki eru innvígðir í þeim fræðum eiga
kannski erfitt með að sjá það fyrir sér en þegar
rýnt er í rannsóknarstarf sérfræðinga á þessu
sviði opnast ný veröld. Er hægt að breyta
strandmenningu Íslendinga í nýja auðlind?
Hvað er strandmenning? Lífshættir fólksins í
sjávarþorpunum og við blasir að hægt er að
nýta þá lífshætti í þágu ferðamennsku.
Hitt fer ekki á milli mála, að rannsóknir á
fiskeldi og fiskalíffræði hafa mikla þýðingu fyrir
íslenzkan þjóðarbúskap. Í Skagafirði er starf-
andi merkilegt kaupfélag, sem er eitt af fáum
kaupfélögum, sem hafa lifað af. Þetta kaupfélag
er aðaleigandi eins stærsta sjávarútvegsfyrir-
tækis okkar Íslendinga og rekur bæði veiðar og
vinnslu. Fyrir þá, sem muna vandræðin í útgerð
og fiskvinnslu á Norðurlandi vestra fyrir nokkr-
um áratugum og endalausar ferðir forráða-
manna þeirra fyrirtækja til Reykjavíkur til þess
að fá liðsinni ráðamanna þar er ævintýri líkast
að kynnast þeim umskiptum, sem orðið hafa á
Sauðárkróki.
Þetta myndarlega sjávarútvegsfyrirtæki hef-
ur afhent Hólaskóla til afnota glæsilega starfs-
aðstöðu við höfnina á Sauðárkróki til þess að
stunda rannsóknir. Og kalla gjarnan „Hafnarhá-
skóla“. Þarna má sjá í verki samstarf atvinnulífs
og háskóla. Þetta húsnæði er um 1500 fermetrar
að flatarmáli. Skilar þetta sér í krónum og aur-
um í rekstri fyrirtækisins? Skagfirðingar segj-
ast horfa til framtíðar og vera sannfærðir um að
rannsóknarstarfið skili sér að lokum í krónum
og aurum.
Sú mynd af Norðurlandi vestra, sem margir
hafa í huga sér um landsvæði, sem sé að dragast
aftur úr öðrum breytist, þegar starfsemin á Hól-
um og í „Hafnarháskóla“ er skoðuð. En líkurnar
á því að það verði álver, sem öllu breyti í þessum
landshluta eru litlar. Líklegra er að blómleg há-
skólastarfsemi, öflugur sjávarútvegur og upp-
sveifla í landbúnaði eigi eftir að setja mark sitt á
þennan landshluta. Kaupfélagsmenn í Skaga-
firði voru í hópi þeirra fyrstu, sem gerðu sér
grein fyrir mikilvægi mjólkurkvótans fyrir land-
búnaðinn og stuðluðu snemma að því að bændur
þar í grennd gætu keypt kvóta. Með því var
lagður grunnur að sterkri landbúnaðarstarfsemi
til framtíðar.
En þegar horft er til sögu Hólastóls hljóta
þær spurningar að vakna, hvort samstarf við
guðfræðideild Háskóla Íslands geti ekki orðið
ein af þeim stoðum, sem standa undir háskóla-
starfsemi að Hólum. Hvar er betra að stunda
rannsóknir í kirkjusögu en einmitt þar?
Það væri sjálfsagt efni í heila ráðstefnu að
velta því fyrir sér hver hafi verið merkastur
þeirra biskupa, sem setið hafa að Hólum. Var
það Guðbrandur Þorláksson eins og sumir halda
fram eða var það Jón Arason eins og aðrir
mundu telja? Það má sjá merki þess, að kirkj-
unnar menn haldi fram Guðbrandi en stjórn-
málamenn Jóni. Það gæti verið fróðlegt að fá
fram sjónarmið kirkjumálaráðherrans um það
efni.
Það er líka hægt að spyrja, hvort rannsóknir í
prentsögu okkar Íslendinga eigi betur heima á
Hólum en annars staðar í ljósi þeirra miklu af-
reka, sem þar voru unnin á því sviði.
Þegar horft er heim til Hóla fer ekki á milli
mála, að ríkt tilefni er til að halda upp á afmæli
staðarins með veglegum hætti. Á Hólum hefur
verið unnið afrek við nýja uppbyggingu stað-
arins. Skúli Skúlason, rektor og hans fólk geta
horft með stolti yfir farinn veg á undanförnum
árum. Alþingi og ríkisstjórn hafa stutt við bakið
á þeim, sem hafa forráð á Hólum og eiga að gera
það áfram. Nái áform Hólamanna fram að
ganga munu Hólar verða einn helzti kjarni
menningarstarfs á Norðurlandi á komandi ár-
um.
Söguskýringar
sagnfræðings
Guðni Th. Jóhannes-
son, sagnfræðingur,
vék orðum að umfjöll-
un hér í Reykjavíkur-
bréfi um bók hans um stjórnarmyndanir Krist-
jáns Eldjárns í grein hér í blaðinu sl.
miðvikudag. Hér verður einungis vikið að einu
„ÞAÐ ÞARF EKKI
FLEIRI SKÝRSLUR“
Það er mikið til í því, sem Þuríð-ur Backman, alþingismaðurVinstri grænna, sagði á Al-
þingi í fyrradag í umræðum um kjör
aldraðra og öryrkja. Hún sagði: „Það
þarf ekki fleiri skýrslur. Það þarf að
vinna og það þarf að vinna að þessum
málum með öryrkjum.“
Ef horft er til þess hvaða þjóð-
félagshópar hafa það verst í þeim
allsnægtum, sem nú ríkja á Íslandi,
fer ekki á milli mála, að þar er um að
ræða ákveðinn hóp aldraðra, öryrkja
og einstæðra mæðra. Kjör þessa
fólks fara mjög eftir því, hvernig
húsnæðismálum þess er háttað. Þeir,
sem hafa eignast skuldlaust húsnæði
komast mun betur af en hinir, sem
þurfa að leigja húsnæði eða borga af
umtalsverðri skuldabyrði.
Ef spurt er á dagblöðunum, hvort
hægt sé að ráða eldra fólk til blað-
burðar er svarið gjarnan að það sé
erfitt vegna þess, að tekjutryggingin
skerðist vegna launa blaðburðar-
fólks. Nú hafa kjör blaðbera batnað
mikið seinni árin, alla vega hjá út-
gáfufélagi Morgunblaðsins, en engu
að síður kemur á óvart, að tekjur
vegna blaðburðar geti skert tekju-
tryggingu aldraðs fólks. Það er aug-
ljóst og hefur verið árum saman, að
tekjutengingin fer of langt niður.
Þetta hefur blasað við frá upphafi
tekjutengingar og komið óorði á að-
ferð, sem átti að vera til jöfnunar.
Halldór Ásgrímsson, forsætisráð-
herra, hafði orð á því á Alþingi að
það væri sjálfsagt að fara yfir meg-
inkröfur aldraðra og öryrkja. Það er
tími til kominn.
Ríkisstjórn og Alþingi eiga ekki
lengur að láta sitja við orðin ein í
þessum efnum. Það hefur svo lengi
verið rætt um þennan vanda og hann
er svo augljós, að það þarf ekki fleiri
skýrslur eins og Þuríður Backman
bendir á.
Tekjutenging var í upphafi hugsuð
til þess að tryggja, að tryggingabæt-
ur og raunar ýmsar aðrar opinberar
greiðslur gengju til þeirra, sem
þyrftu á þeim að halda en ekki ann-
arra. Þær voru ekki hugsaðar til
þess, að aldraðir, öryrkjar og ein-
stæðar mæður hefðu ekki möguleika
á að afla sér lítilsháttar viðbótar-
tekna. En sú hefur orðið raunin og
þetta kerfi hefur staðið árum saman
án þess að gripið væri til leiðrétt-
inga.
Morgunblaðið mælti mjög fyrir
tekjutengingu fyrir rúmum áratug
eða svo m.a. með tilvísun til reynslu
Nýsjálendinga. Hvers vegna ætti að
greiða úr opinberum sjóðum til
þeirra, sem þyrftu ekki á því að
halda? Væri ekki nær að nota pen-
ingana til þess að hækka bætur til
hinna, sem þyrftu á þeim að halda.
Þetta var grunnhugsunin. Þetta var
aðferðin, sem var notuð á Nýja-Sjá-
landi og Morgunblaðið hvatti til að
tilraun yrði gerð með svipað kerfi
hér.
Árum saman hefur verið bent á að
tekjutengingakerfið hér væri útfært
þannig, að það ynni gegn markmiði
sínu. Og það er í raun og veru óskilj-
anlegt að opinbera kerfið hér skuli
vera svo hægvirkt að það hafi ekki
tekið augljósum rökum í þessum efn-
um.
Vonandi eru ummæli forsætisráð-
herra á Alþingi í fyrradag vísbending
um að nú taki kerfið rökum og fram-
kvæmd tekjutengingar breytt þann-
ig að upphaflegum tilgangi þess
verði náð: Að bætur gangi til þeirra,
sem þurfa á þeim að halda en ekki að
kerfið vinni gegn sjálfsbjargarvið-
leitni fólks.