Morgunblaðið - 14.12.2005, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í LOK nóvember birti sá mæti mað-
ur, Helgi Laxdal, formaður vélstjóra-
félagsins pistil á heimasíðu félagsins
undir fyrirsögninni ,,LHG í nútíman-
um“. Hluti pistilsins var síðan birtur í
Morgunblaðinu. Ekki ætlum við að
rekja efni hans í smáatriðum en okkur
langar að svara nokkrum spurningum
og fullyrðingum sem Helgi varpar
fram. Meðal annars segir Helgi að það
hlutverk sem gert hefur Landhelg-
isgæsluna að því sem hún er í augum
almennings, þ.e. að standa skip að
ólöglegum veiðum, og síðan í fram-
haldinu að færa þau til hafnar, sé
löngu liðið undir lok í þeim mæli sem
áður var þar sem nú liggi fyrir á skjá
allar upplýsingar um skipaferðir innan
200 mílnanna. Þetta sjónarmið hefur
heyrst víðar. Fjareftirlit kemur ekki í
stað eftirlits varðskipa úti á hafi. Rétt
er að hluti af þeim skipum sem sigla
um efnahagslögsögu Íslands er í fjar-
eftirliti. Skipin eru þá með sjálfvirkan
sendingarbúnað um borð sem sendir
upplýsingar um staðsetningu þeirra
með reglulegu millibili um gervihnött
til heimalandsins. Hluti íslenska skipa-
flotans er í fjareftirliti hjá Landhelg-
isgæslunni og Fiskistofu. Íslenska rík-
ið hefur gert milliríkjasamninga við
nágrannalöndin um gagnkvæmt fjar-
eftirlit með fiskiskipum. Í þeim felst
að þegar skip samningsríkis siglir inn í
íslensku efnahagslögsöguna fær Land-
helgisgæslan sjálfkrafa upplýsingar
frá eftirlitsstöð í heimalandi skipsins
um staðsetningu þess. Sama máli
gegnir um íslensk skip þegar þau sigla
inn í efnahagslögsögu nágrannaland-
anna sem slíkir samningar hafa verið
gerðir við. Má þar nefna Færeyjar,
Noreg, Rússland og Grænland. Fjar-
eftirlitið er stórkostleg uppfinning og
eykur bæði möguleika til fiskveiðieft-
irlits og björgunarstarfa og gerir alla
skipulagningu markvissari. En það er
ekki nóg að sjá hvar skip er staðsett,
það verður að vera hægt að koma því
og áhöfn þess til bjargar ef eitthvað
kemur upp á og það verður að vera
hægt að fara um borð til að rannsaka
afla og veiðarfæri og standa skipstjóra
þannig að verki ef hann hefur óhreint
mjöl í pokahorninu. Þetta verður ekki
gert með fjareftirliti. Um þessar
mundir leikur t.d. grunur á um að
slökkt sé á sjálfvirkum sendingarbún-
aði í sumum erlendum fiskiskipum og
þau laumist inn í íslenska lögsögu í
skjóli nætur. Erlend skip sem stunda
ólöglegar veiðar verða ekki færð til
hafnar með fjareftirlitsbúnaði. Þeir
sem halda því fram gætu á sama hátt
sagt að nú þurfi enga lögregluþjóna í
miðbæ Reykjavíkur því búið sé að
koma fyrir eftirlitsmyndavélum á
hverju horni. Enn sem komið er sigla
fjölmörg skip um íslenska lögsögu án
þess að Landhelgisgæslan hafi nokkra
möguleika á að fylgjast með þeim
nema úr lofti eða af sjó því þau eru
ekki í fjareftir
fiskiskip sem s
(transit) sem e
irlitskerfinu, fj
þ.m.t. stórra o
þegaskipa auk
farartækja, st
2001 voru teki
lensku efnahag
hafnar. Skipst
of lítinn afla e
veiðum við mi
lands og tilkyn
Landhelgisgæ
borð hafi verið
megin við mið
fóru um borð í
fiskidagbók, le
framhaldi af þ
lenskrar hafna
kærðir. Við sa
inga úr fjareft
upplýsinga ko
allan tímann v
sögu. Í þessu
ekki verið hæg
stjóranna án f
móti hefði aldr
skipin hefðu v
svæðinu. Skip
Fjareftirlit og v
varðskipanna
Eftir Dagmar Sigurðardóttur og
Halldór B. Nellett ’…er a
alm
upp
hve
sta
Lan
unn
Dagmar Sigurðardóttir Halldór B. Nellett
UNDANFARINN áratug hefur Ís-
land siglt hraðbyri í frjálsræðisátt.
Fjármagnsflutningar hafa verið gefnir
frjálsir, skikki komið á ríkisfjármálin
og skuldir greiddar, ríkisfyrirtæki
einkavædd, skattar á fyrirtæki lækk-
aðir og rammi hagstjórnar er orðinn
eins og best verður á kosið. Á einu
sviði hefði þó mátt ganga hraðar fram
– á vettvangi alþjóðaviðskipta.
Á Íslandi ríkir afturhald þegar
kemur að fríverslun með landbún-
aðarvörur og til marks um það er
landið í hópi hinna svo kölluðu G10-
landa, en það eru lönd sem eru með
mestu verndarstefnuna í landbún-
aðarmálum af öllum löndum Alþjóða-
viðskiptastofnunarinnar (WTO).
Löndin eru auk Íslands: Búlgaría,
Ísrael, Japan, Kórea, Liecthenstein,
Máritíus, Noregur, Sviss og Taívan. Í
greininni eru ráðamenn hvattir til að
láta af þessu afturhaldi í alþjóða-
viðskiptum, ekki eingöngu með eigin
hagsmuni í huga heldur einnig hags-
muni þróunarlanda.
Alþjóðavæðing viðskipta hratt af
stað ferli sem sennilega á sér enga
hliðstæðu í sögunni. Í einni sviphend-
ingu varð grundvallarbreyting á við-
skiptaumhverfi flestra þjóða sem leysti
miklar umbætur úr læðingi. Sökum
þessa hefur umtalsverð umræða farið
fram um alþjóðavæðingu. Samhliða
henni hefur þeirri spurningu verið
varpað fram hvort ekki sé mál að bú-
verndinni linni og að frjáls viðskipti
leysi verndarstefnu innan greinarinnar
af hólmi.
Íslendingar hafa ekki farið varhluta
af þessari umræðu frekar en aðrar
þjóðir og sér í lagi hefur reynt á af-
stöðu þjóðarinnar innan G10-sam-
starfsins.
G10-ríkin
Þjóðirnar í samstarfinu hafa sett sér
það markmið að styrkja stoðir við-
skipta á milli landanna og stuðla að
því að markmið Doha-lotunnar nái
fram að ganga. Í þessu augnamiði hafa
G10-þjóðirnar skuldbundið sig til að
vinna í nánu samstarfi við aðrar þjóðir
innan WTO og þróa áfram landbún-
aðarstefnu landanna þannig að öll að-
ildarríki geti unað sátt við sinn hlut.
Áhrif G10-ríkjanna á stefnumörkun í
alþjóðaviðskiptum með landbúnað eru
meiri en á flestum öðrum sviðum við-
skipta og ríkin hafa skapað sér
ákveðna sérstöðu á meðal annarra að-
ildarríkja WTO. Hins vegar er mik-
ilvægt að ríkin ríði á vaðið og einsetji
sér að leiða baráttu fyrir afnámi
verndartolla og annarra hafta í al-
þjóðaviðskiptum með landbún-
aðarvörur – og helst afnámi tolla á öll-
um vör
Það
en að s
að vinn
gefa til
skiptah
þjónus
væru f
flutnin
styrkju
myndi
ungsve
í lagi v
yrði vö
meiri e
aðarvö
með þæ
an heim
styrkja
sem vin
til lengr
Sjálfbæ
Fram
verður
af frjálsræði í
landbúnaðarvö
greinum. Sú st
að styrkjakerf
eru framleiðslu
Sökum þessa s
araðgerða og t
nýjan leik sam
irspurnar á mö
aðarafurðir. E
rannsóknir má
þess velferðar
afnám tolla og
renna til Vestu
velferðarábata
falla þróunarrí
að fjölyrða um
reiknaður sem
leiðslu vænkas
margfalt á við
Í umræðu u
því verið haldi
Yfirgefum G-10
Eftir Halldór Benjamín Þorbergs-
son og Tryggva Þór Herbertsson
’Okkar helsta niðurstaða er að Ísland eigi að afnema öll höft
og að landið eigi að yfirgefa
G10-hópinn …‘
Halldór Benjamín
Þorbergsson
Tryggvi Þór
Herbertsson
NÝTINGARRÉTTUR Á
VATNSORKUAUÐLINDUM
Frumvarp Valgerðar Sverris-dóttur iðnaðarráðherra umrannsóknir á vatnsaflsvirkj-
unum olli deilum á Alþingi í síðustu
viku, eins og Morgunblaðið hefur
greint frá. Frumvarpið kveður á um
að gildissvið núverandi laga um
rannsóknir og nýtingu á auðlindum í
jörðu verði útvíkkað til vatnsafls-
virkjana. Það hefur m.a. í för með
sér að ráðherra verður heimilt að
veita vilyrði fyrir leyfi til að nýta
vatnsorku, í tengslum við útgáfu
rannsóknarleyfis.
Iðnaðarráðherra sagði hér í
blaðinu sl. föstudag að hún hefði kos-
ið að málið yrði samþykkt á Alþingi
fyrir áramót og vísaði til hagsmuna
raforkufyrirtækjanna. „Ýmislegt er
í pípunum í sambandi við stóriðj-
umál víða um land og þess vegna er
mikilvægt að orkufyrirtækin fái
svigrúm til þess að rannsaka vatns-
aflið,“ sagði ráðherra.
Frumvarp hennar endurspeglar
þá gríðarlegu breytingu, sem er að
verða á raforkumarkaðnum hér á
landi. Þetta kemur skýrt fram í
greinargerð með frumvarpinu, þar
sem m.a. er rakið að nú sé komin á
samkeppni á raforkumarkaðnum.
Forgangur Landsvirkjunar að virkj-
un vatnsafls sé úr sögunni og þess
vegna sýni fleiri orkufyrirtæki
vatnsaflsvirkjunum áhuga. Jóhann
Ársælsson, þingmaður Samfylking-
arinnar, orðaði það svo í umræðum
um málið á Alþingi að kapphlaup
væri hafið um auðlindir landsins og
má til sanns vegar færa.
Raforkumarkaðurinn getur tekið
enn frekari breytingum á næstu ár-
um; ekki er ósennilegt að einhver
orkufyrirtæki verði einkavædd –
einkavæðing Landsvirkjunar hefur
t.a.m. verið boðuð – og sennilegt er
að orkumarkaðurinn verði líkari öðr-
um mörkuðum, sem einkennast af
samkeppni fyrirtækja í einkaeign, í
stað þeirrar einokunar opinberra
þjónustufyrirtækja, sem ríkt hefur
til þessa.
Í þessu ljósi er ekki að furða að
veiting nýtingarleyfa til orkufyrir-
tækja sé umdeild. Annars vegar
hlýtur sú spurning að vakna hvort
náttúra Íslands megi við fleiri stór-
virkjunum. Margir eru þeirrar skoð-
unar, að nú þegar hafi verið gengið
of langt í nýtingu auðlinda fallvatn-
anna og stjórnvöld eigi að vera afar
íhaldssöm á að heimila fleiri virkj-
anir. Hins vegar spyrja menn eðli-
lega, líkt og Jóhann Ársælsson:
Hvernig á að velja á milli þeirra, sem
sækjast eftir nýtingarrétti á auð-
lindum? Og í þeim tilvikum, sem auð-
lindirnar eru í almannaeigu, hvað á
eigandinn, þ.e. almenningur, að fá
fyrir sinn snúð?
Auðlindanefnd, sem skilaði
skýrslu sinni árið 2000, markaði
skýra stefnu í þessu máli. Hún taldi
að „tryggja þurfi að þjóðin njóti í
framtíðinni eðlilegrar hlutdeildar í
þeim umframarði sem nýting vatns-
afls í eigu þjóðarinnar skapar. Því
beri að selja nýtingarréttindi á því
vatnsafli sem er í þjóðareign á upp-
boði ef nægjanleg samkeppni er til
staðar en ella með samningum.“
Auðvitað er fráleitt að iðnaðarráð-
herra geti afhent orkufyrirtækjum
gífurleg verðmæti í formi nýtingar-
leyfis á auðlindum án þess að búið sé
að ákveða einhverja stefnu um það
hvernig eigi að úthluta slíkum leyf-
um og hvernig eigi að borga fyrir
þau. Verði frumvarp ráðherra að
lögum er jafnvel möguleiki á að þeir,
sem þannig fá eignir almennings af-
hentar til nýtingar, geti framselt
nýtingarréttinn, reyndar með sér-
stöku leyfi ráðherra. Að teknu tilliti
til þess hvernig raforkumarkaðurinn
hefur þróazt og er líklegur til að
þróast, væri slíkt ástand auðvitað
engu betra en gjafakvótakerfið.
Sú sátt, sem náðist um fiskveiði-
stjórnunina með álagningu hóflegs
auðlindagjalds á sjávarútvegsfyrir-
tæki, byggðist á skýrslu auðlinda-
nefndar. Síðan hafa hins vegar
heyrzt gagnrýnisraddir úr sjávarút-
veginum, þess efnis að það jafnræði
milli atvinnugreina, sem auðlinda-
nefndin lagði ennfremur áherzlu á,
sé hvergi sýnilegt. Ein forsenda
þess að sáttin um auðlindagjald í
sjávarútvegi haldi, er auðvitað sú að
aðrar atvinnugreinar, þar með talin
raforkuvinnslan, greiði jafnframt
fyrir afnot af auðlindum í almanna-
eigu.
Í umfjöllun Morgunblaðsins á
föstudag kom fram að í fyrra frum-
varpi um þetta mál hefði verið gert
ráð fyrir að þverpólitísk nefnd ynni
að stefnumótun um það hvernig
velja bæri á milli umsókna um rann-
sóknar- og nýtingarrétt. Jafnframt
kom fram að iðnaðarnefnd Alþingis
teldi rétt að það ákvæði yrði tekið
upp í frumvarpið að nýju. Taka má
undir það með Jóhanni Ársælssyni
að slík stefnumótun sé forsenda fyr-
ir úthlutun nýrra leyfa. Og svo aftur
sé vísað til skýrslu auðlindanefndar
virðist sem næg samkeppni sé að
verða til á raforkumarkaðnum til að
efna til uppboða á nýtingarréttind-
um.
Gjaldtaka fyrir nýtingarrétt á
vatnsorku er ekki aðeins réttlætis-
mál, sem stuðlar að því að þjóðin fái
endurgjald fyrir afnot af auðlindum
sínum. Hún stuðlar líka að því að
þeir, sem nýta auðlindirnar, greiði
fyrir þann skaða, sem þeir valda á
umhverfinu. Jafnvel þótt eftirlits-
stofnanir meti það svo að virkjun sé
réttlætanleg út frá umhverfissjónar-
miðum, er skaðinn, sem unninn er á
náttúrunni, alltaf einhver. Með öðr-
um orðum getur slík gjaldtaka stuðl-
að að því að tiltekið verð sé sett á
ósnortna náttúru, en mörgum hefur
þótt vanta upp á slíkt er hagkvæmni
vatnsaflsvirkjana er metin.
Það er ástæða til að staldra við og
marka stefnu um það, hvernig valið
verður úr umsóknum um rannsókn-
ar- og nýtingarleyfi og hvernig
gjaldtöku fyrir þau skuli háttað, áð-
ur en iðnaðarráðherra byrjar að út-
býta slíkum leyfum í miklum mæli.