Tíminn - 08.07.1971, Blaðsíða 7

1971
7

Geimferðir þægi-
legri en áður
Þessi SteSta grein er rituð af
vísindafréttaritara APN-fréttastof-
nanar og fjailar um aukin þæg-
Lndi geimfara í geimferðum. Grein
IB er sfcHfitB fyrir dauða sovézku
Sojús ÍL, en hinn
hnrmulegS danín þeirra sýnir, að
gesofeirðir ern enn lífshættuleg-
ar, þrátt fyrir aukin þægindi og
— bðS virSWst þverstæ'ðukennt,
30 eSSr því sem geimrannsóknir
þrwast, verða geimferðir æ ólíkari
sígddŒm hpgtnvndiim um það,
hnernig þær eigi að vera, bug-
myufhnn um menn í lokuðnm
igeimhúxKttgum, sem nærast úr
túimm ug ero jafnan festir við
sæti sitt En sem betur fer, er
raunvenrleífdnn orðnm allur ann-
ar og þægindi miklu meiri sem
geimfarar njóta — þar með er og
stórum hætt starfsgeta þeirra.
Geimbúnmgar eru að sjálfsögðu
enn nauðsynlegir, þegar farið er
út í geiminn eða stigið út á yfir-
borð annars hnattar, en þeir munu
alltaf takmarka hreyfingar og
sjónarsvið geimfarans, hve full-
komnir sem þeir annars eru.
í geiimfönnn af gerðinni Vo-
stok voru geimfaramir ailtaf í
búningum sínum. Þeir þurftu að
skjóta sér út úr farkosti sínum í
lendingu í allmikill hæð, o>g tak-
mörkuð stærð geimklefans leyfði
þeim ekki að fara úr búningnum,
meðan á ferðinni stóð. Voskhod-
geimförin gátu hinsvegar lent
imjúkri lendingu. Sjónvarpsáhorf-
endur undruðust stórum, þegar
þeir á sínum tíma sáu þá Koma-
rof, Feoktistof og Égeref leggja
af stað í geimferð í venjulegum
íþróttabúningum. Hins vegar voru
þeir Leonof q<t Béljaéí í geim-
búningum á ferðalagi sínu, því
að Leonof átti að fara út úr geim-
farinu á braut.
Áhafnir Sojús-geimfaranna
leggja af stað án geimbúninga,
jafnvel þótt þeirra bíði það hlut-
verk að fara út í geiminn. Klefar
þeirra eru nógu rúmgóðir til að
hægt sé að fara þar f „spariföt-
in“. Áhöfnin á Saljút þarf ekki
heldur geimbúinga. Hún þarf ekki
vernd fyrir breyttum þrýstingi,
en hins vegar eru sérstakir bún-
ingar, sem nefnast „mörgæsir* 1 2 3 4 5 6 7 8 9,
notaðir til að vernda þá Saljút-
menn fyrir þyngdarleysi. Þeir bún
ingar l£ka eftir því álagi, sem er á
líkamann á jörðu niðri.
Geimfarar borða nú orðið sama
og ekkert úr túbum, og þá alls
ekki úr slíkum sem þeim, sem
voru í Vodstok. Fæða þeirra er
að útliti og „eðli“, mjög lík venju-
legri jarðneskri fæðu og þá miklu
viðfelldnari en fyrri geimnæring.
Það er góður ávinningur, að nú
fá geimfarar heitan maL f geim-
klefunum eru nu bæði hitunar-
tæki og kæliskápar eru einnig á
Saljút. Skrínukostur er úr sög-
unni í gefcnnum, og hefur þetta
góð áhrif á starfsgetu geimfara.
Þá er sá tími og liðinn, að geim
farar þurftu að sofa í stólum
sínum. í Sojús-geimförunum voru
„svefnstaðir", og á Saljút eru
þeir enn fullkomnari. Þar eru
ekki aðeins svefnpokar heldur og
rúmföt, sem má skipta á. Að vísu
er ekkert þvottahús uim borð, en
þar er samt rakarastofa — geim-
farar geta rakað sig með raf-
magnsvélum, sem sjúga í sig hvem
skeggbrodd. Má vera, að rakstur
sé eitt af þvi, sem kallast smá-
munir, en líðan mannsins er ein-
mitt byggð upp af slíkum smá-
munum.
Markmið vísindamanna og geim
farasmiða er að láta lífsskilyrði
manna, sem dvelja lengi í igeim-
stöðvum líkjast sem mest lífi
þeirra á jörðu niðri. Því mikla
nauðsyn ber til þess að draga úr
kröfum þeim, sem gerðar eru til
undirbúningsþjálfunar fjölmargra
„farþega" — vísindastarfsmanna
verkfræðinga og tilraunamanna
sem fluttur verður um borð í
stöðvarnar. „Sérkenni“ geimferða
láta undan síga fyrir hagkvæmni.
ASKORENDAMOTIÐ
í Denver í Coloradoríki er nú
hafið einvígið milli Fischers og
Larsens í undanúrslitum Áskor-
endamótsins og hefur Fischer
þegar tekið forystuna með góðum
sigri í 1. skákinni. Þættinum hef-
ar nú borizt þessi skák og fer
hún hér á eftir ásamt nokkrum
skýringum.
X. SKÁKIN.
Hv.: Robert Fischer.
Sv.: Bent Larsen.
Frönsk vörn.
1. e4 e6
2. d4 d5
(Það kemur manni óneitanlega
mjög á óvart, að Larsen skuli
áeita franskri vörn gegn Fischer
og veit ég þess ekki dæmi, að
hann hafi áður notazt við þessa
byrjun í kappskák. En Larsen
hefur sjálfsagt kynnt sér vel
„meðhöndlun“ Fisphers á þessari
byrjun og talið sig finna á henni
einhvern agnúa.)
3. Rc3 Bb4
4. e5 Re7.
5. a3 Bxc3f
6. bxc3 c5
7. a4
(Þessi leikur gerir hvíta biskupn-
um (á cl) kleift að athafna sig á
skálínunni a3—f8, ef slíks gerist
þörf.)
7. —, RbcG
8. Rf3 Bd7
9. Bd3
(Fischer virðist hafa meiri mæt-
ur á þessum ^eik en 9. Be2.)
9. —, Dc7
(Botvinnik hefði sennilega kos-
ið að leika hér 9. —, c4 10. Be2,
Dc5)
10. 0—0, c4
11. Be2 f6
(Þessi atlaga að miðborði hvíts
er nauðsynleg til að svartur nái
einhverju mótspili, en hún hefur
líka í sér fólgna vissa áhættu.)
12. Hel Rg6
13. Ba3
(Fischer kærir si» kollóttan um
peðið á e5 og fórnar því í þágu
sóknarinnar. Larsen er nauðugur
einn kosturinn að taka það, sem
að honum er rétt, ella kæmist
hvíti biskupinn í ógnandi aðstöðu
á d6.)
13. —, fxe5
14. dxe5 Rcxe5
15. RxR RxR
16. Dd4
(Þessi leikur ber því ótvírætt vitni,
að peðsfórnin ótti rétt á sér. Fisc-
her hótar nú 17. Bh5f og Larsen á
ekki um margt að velja.)
16. — Rg6
(Að sjálfsögðu hefði verið æski-
legast fyrir Larsen að geta hróker-
að lan?t í þessari stöðu. en hon-
um geðjast ekki að stöðunni. sem
kemur upp eftir 17. Dxa7 o.s.frv.
Vel má þó vera að þetta hafi verið
skásta úrræðið. Hins vegar gagnar
ekki 16. —, Rc6 vegna 17. Bh5f
o.s.frv.)
17. Bh5 Kf7
(Þetta er að sjálfsögðu varhuga-
verð staðsetning fyrir svarta kóng-
inn, og er Fischer ekki lengi að
'ær? sér hana ' nyt En I,ar---n
geðjaðist ekki að framhaldinu 17.
—, 0—0—0 18. Dxa7, eins og áður
er sagt.)
18. f4! Hhe8
19. f5 exf5
20. Dxd5f Kf6
(20. —, Be6 strandaði á 21. Hxe6,
Hxe6 22. Dxf5t, HÍ6 23. Dd5f,
He6 24. Hflf og hv. vinnur).
21. Bf3
(Nú er orðið ljóst, að Larsen á
við mikla erfiðleika að etja, en
hann er ekki aldeilis á því að
leggja upp laupana).
21. — Re5!
(Eini leikurinn, sem veitir eitt-
hvert viðnám).
22. Dd4
(Hótunin er 23. Bd6).
22. —, Kg6
23. Hxe5!
(Það þarf mikið sjálfstraust til að
leggja ut i slíkar flækjur, sem
þessi leikur hefur í för með sér,
en Fischer hefur vafalaust gert
sér fulla grein fyrir afleiðingun-
um).
23. — Dxe5
(Að sjálfsögðu ekki 23.—, Hxe5
vegna 24. Bd6).
24. Dxd7 Had8
25. Dxb7 De3f
26. Kfl Ild2
fMáthótunin á f2 er ógnvænleg.
cn Fischer lætur sér hvergi
bregða).
27. Dc6* He6
28. Bc5!
(Þar með er mátinu afstýrt og
Larsen verður nú að fara út í
endatafl. har sem hann hefur
Framhald á bls. 14.
Á myndinni að ofan sjást tveir af geimförunum í Soiús-11 að störfum i
geimnum. Myndin er tekin af sjónvarpsskermi i aðalmiðstöð sovézku gei; -
ferðastofnunarinnar. — Geimfararnir í Sojús-11. áttu ekki afturkvæmt v
jarðar á lífi. Þrátt fyrir hörmulegan dauða þeirra, eru geimferðir nú þægi-
legri og öruggari en nokkru sinni fyrr, sbr. greinina að neðan.
CUDO-GLER
veitir tvöfalt öryggi,(ytri og innri þétíing)
þolir snöggar hitasveiflur, (yfir 39° á klst.)
íramleitt með erlendri tækni, þróað við íslenzka
staðhætti í meira en áratug ...
. . . til þess að öllum megi vera hlýtt inni, blómin í
giugganum lifi,- nema auðvitað frostrósirnar.
CUDO
CUDOGLER HE
SKÚLAGÖTU 26, SÍMI 20650
Rósir og froströsir
Rósin í glugganum, augasteinn konunnar, lifir
aðeins í yl stofunnar — úti er íslenzk veðrátta —
hún á líf sitt undir einni rúðu.