Fréttablaðið - 15.02.2003, Side 18
18 15. febrúar 2003 LAUGARDAGUR
ÍRAK Bæði andstæðingar innrásar í
Írak og talsmenn hennar virðast
sammála um að Saddam Hussein
sé mikið illmenni. Sú staðhæfing
að hann sé illmenni er ítrekað not-
uð af þjóðarleiðtogum, embættis-
mönnum og fjölmiðlamönnum
sem ein höfuðástæða þess að al-
þjóðasamfélagið verði að ráðast
inn í Írak.
En á hvaða hátt er Saddam
Hussein illmenni? Stafar heims-
byggðinni ógn af honum? Hver er
Saddam Hussein?
Leiðin til valda
Saddam Hussein er bóndason-
ur, fæddur í apríl 1937 í þorpinu
Al-Awja norður af Baghdad. Allt
frá því hann hóf ungur afskipti af
stjórnmálum hefur hann verið
liðsmaður Baath-flokksins, sem
er flokkur íraskra sósíalista.
Hann tók þátt í misheppnaðri til-
raun flokksins til þess að ráða af
dögum þáverandi forsætisráð-
herra landsins, Abd-al-Karim
Qasim, árið 1959 og hlaut fyrir
það fangelsisdóm. Síðar, árið
1968, náði Baath-flokkurinn völd-
um í Írak með leiðandi þátttöku
Saddams Husseins sem settist í
sæti varaforseta, undir forsæti
Al-Bakr. Árið 1979 tók Saddam við
embætti forseta Íraks eftir af-
sögn Al-Bakr.
Saddam vakti nokkra eftirtekt
í varaforsetatíð sinni fyrir dugnað
og harðfylgi. Honum hefur til að
mynda verið þakkað það afrek að
lestrarkunnátta jókst til muna í
Írak á þessum árum. Reyndar var
aðferðin harðneskjuleg. Slugsara-
háttur við lærdóminn gat varðað
fangelsisvist í allt að þrjú ár.
Einnig sýndi hann snemma aðra
tilburði sem áttu eftir að koma
betur fram síðar. Það var þegar
hann hengdi opinberlega, án dóms
og laga, 14 grunaða síóníska and-
ófsmenn árið 1969 á torgi í
Bagdad.
Írak var vellauðugt land þegar
Saddam tók við völdum. Olíu-
framleiðsla var á fullu skriði. En
Saddam er mikill þjóðernissinni
og trúir á yfirburðamátt Araba.
Hann undi því ekki glaður við
efnahagslegt ríkidæmi eitt og sér.
Fljótt tóku sig upp landamæra-
deilur við Íran, þar sem klerkar
höfðu nýverið náð völdum í bylt-
ingu. Sú deila varð að innrás Íraka
árið 1980, með leynilegum stuðn-
ingi Bandaríkjamanna, Rússa og
fleiri stórþjóða. Stríðið stóð í átta
ár með litlum ávinningi, en gríð-
arlegu mannfalli. Að því loknu var
Írak stórskuldugt ríki, ekki síst
við nágrannaþjóðir sínar, Sádi-Ar-
abíu og Kúvæt, sem höfðu stutt
Íraka með lánveitingum. Meðal
annars út af kröfu um að Kúvæt
felldi niður skuldir Íraks gerði
Saddam Hussein innrás í Kúvæt
árið 1990, sem var gríðarlegt feil-
spor og markaði upphafið að deil-
um hans og átökum við Vestur-
lönd.
Hinn mikli frændi
Persónan Saddam Hussein er
um margt sérkennileg. Hann
vaknar kl. 3 á morgnana og fer í
sund í einni af höllum sínum, en
hann gistir aldrei á sama stað
tvær nætur í röð vegna öryggis-
ráðstafana. Hann les mikið, ekki
síst vestrænar bókmenntir, og las
meðal annars allan Hemingway
þegar hann sat í fangelsi eftir
misheppnuðu valdaránstilraunina
1958. Uppáhaldskvikmyndirnar
hans eru Gamli maðurinn og haf-
ið, eftir bók Hemingways, og serí-
an um Guðföðurinn. Hann horfir á
erlendar sjónvarpsstöðvar eins og
CNN, BBC og SKY, jafnt sem inn-
lendar áróðursstöðvar sem hann
stjórnar sjálfur. Hann er höfund-
ur tveggja skáldverka sem komið
hafa út í Írak.
Vitað er að hann drekkur vín,
þó svo það sé illa séð í Arabalönd-
um. Uppáhaldsdrykkur hans er
Matheus rósavín. Hann lætur
einnig senda til sín beint alls kyns
ferskar matvörur, ekki síst
ferskar mjólkurafurðir. Hann er
afbragðs skytta og skýtur stund-
um kanínu eða dádýr í gönguferð-
um sínum um hallargarðana.
Hann er mikill aðdáandi Winston
Churchill.
Saddam hefur verið kvæntur
frænku sinni Sajidu í um fjörutíu
ár. Þau eiga tvo syni og þrjár dæt-
ur. Sajida er trú eiginmanni sín-
um, en það sama verður ekki sagt
um hann. Saddam hefur átt í
nokkrum samböndum með öðrum
konum. Fjölskyldulífið komst í
heimspressuna fyrir nokkrum
árum þegar Saddam lét drepa tvo
tengdasyni sína eftir að þeir
höfðu flúið land og komið aftur til
baka.
Saddam er bakveikur og haltr-
ar eftir meiðsli í stríðinu við Íran
og sést því aldrei ganga langar
vegalengdir opinberlega. Hann er
mikill maður vexti, handstór, og
þykir heillandi í návígi, er af-
bragðs sögumaður og segir jafn-
vel gamansögur á eigin kostnað.
Hann á ekki í vandræðum með að
hlusta á viðmælendur sína. Hins
vegar hikar hann ekki við að láta
ógnina stafa af sér ef svo ber und-
ir. Brottfluttir Írakar, sem eru
fjölmargir og oft menn sem áður
gegndu áhrifastöðum í Írak, hafa
margar sögur að segja af fundum
sínum við forsetann. Hinir hörð-
ustu menn segja frá því hvernig
þeir brotnuðu nánast saman af
hræðslu þegar þeir stóðu and-
spænis Hinum mikla frænda eins
og hann er kallaður, og tóku við
skipunum hans, aðfinnslum eða
klappi á bakið. Allt getur þetta
reynst dýrkeypt í samskiptum við
einræðisherrann. Hrós í dag er af-
taka á morgun. Skipanir eru lög
sem verður að framfylgja. Að-
finnslur eru skref í átt að skamm-
byssuhlaupinu.
Ógn og illvirki
Ofbeldi er stjórntæki í heimi
Saddams. Þegar hann bælir niður
andspyrnu andstæðinga sinna, til
dæmis á meðal Shíta-múslima í
suðri, lætur hann ekki einungis
lífláta andófsmennina sjálfa held-
ur fjölskyldur þeirra einnig. Mik-
ið er gert úr aftökunum og sögur
jafnt sem myndir látnar fara sem
víðast. Saddam náði upphaflega í
forsetastólinn með því að senda
um þriðjung meðlima flokks-
stjórnar Baath-flokksins í útlegð
eða til lífsláts, með því að ljúga
upp á þá, í vel ofnum lygavef, til-
raun til valdaráns.
Talið er að á þriðja og fjórða
ári stjórnarsetu sinnar hafi
Saddam látið lífláta skipulega um
3000 Íraka. Smáatriðin í meðför-
um Saddams á andstæðingum sín-
um segja sína sögu. Þáverandi
forsætisráðherra Íraks, Tahir Ya-
hya, kom á sínum tíma til Sadd-
ams í fangelsið og hvatti hann til
að láta af stuðningi sínum við
Baath-flokkinn og ganga til liðs
við sig. Forsætisráðherrann var
kurteis maður og grandvar, vel
menntaður og víðlesinn. Saddam
hafnaði umleitunum hans jafn-
framt kurteislega. Þar með skildu
leiðir, í bili. Síðar, þegar Saddam
var orðinn forseti, lét hann hand-
sama forsætisráðherrann fyrr-
verandi og henda honum í fang-
elsi. Saddam mælti persónulega
svo fyrir að ráðherrann skyldi
settur í það verkefni að safna dag-
lega í hjólbörur rusli úr rusla-
tunnum annarra fanga. Gekk
hann því klefa úr klefa á hverjum
morgni, þessi fyrrum stjórn-
málaforingi Íraks, að skipan
Saddam Husseins, og hrópaði
„rusl! rusl!“. Vitað er að Saddam
fannst þetta óhemju fyndið, og
þykir enn, jafnvel þótt Yahya sé
löngu látinn í fangelsinu. Saddam
segir söguna oft á mannamótum.
Sagan af Omar al-Hazzaa, yfir-
liðsforingja í íraska hernum, er
grimmilegri, en jafnframt dæmi-
gerð fyrir ógnarstjórn Saddams.
Dag einn árið 1990 heyrðist til al-
Hazzaa tala illa um Hinn mikla
frænda. Al-Hazzaa var ekki ein-
ungis dæmdur til dauða, heldur
mælti Saddam svo fyrir að áður
en hann yrði líflátinn skyldi tunga
hans skorin burt. Til þess að
leggja áherslu á mál sitt ákvað
Saddam að sonur al-Hazzaa,
Farouq, skyldi einnig líflátinn.
Heimili Al-Hazzaa var jafnað við
jörðu og kona hans og önnur börn
skilin eftir á götunni.
Sagt er að Saddam sé stundum
hryggur yfir öllum þessum dráp-
um á fólki, sérstaklega þegar þau
varða samstarfsfólk hans og
kunningja. Svo virðist sem
Saddam telji aftökurnar og fang-
elsisdómana illnauðsynleg til þess
að viðhalda völdum, þó svo að hitt
sé öllum augljóst að hann gengur
óhikað til verks í illvirkjum sín-
um. Vitað er að hann las í þaula
bækur um Jósef Stalín og kynnti
sér ógnarstjórn hans.
Besti maður í heimi
Saddam er vitaskuld fyrir
löngu búinn að rekja ættir sínar
beint til Múhameðs spámanns,
sem hann er fullur aðdáunar á,
ekki vegna trúarhlutverks hans –
enda er Saddam ekki trúaður –
heldur vegna þess að hann telur
Múhameð einn mesta leiðtoga
Araba fyrr og síðar. Saddam telur
sjálfan sig vera það líka. Hann
hefur ítrekað haldið fram í ræðu
og riti yfirburðum arabískrar
menningar fram yfir þá banda-
rísku, sem hann telur vanþróaða
og dæmda til að fjara út eins og
hver önnur bóla. Í aðdáun sinni á
Múhameð og ekki síður sjálfum
sér ákvað Saddam að láta hand-
skrifa Kóraninn í 600 síðum með
sínu eigin blóði. Lét hann einn
desilítra á dag af blóði til þessa
verkefnis og er bókin til sýnis á
safni í Bagdad.
Margoft birtast okkur myndir
frá Bagdad þar sem flennistórar
veggmyndir af Saddam bera við
himininn í bakgrunni. Stundum er
hann með háskólahatt, til þess að
leggja áherslu á vitsmuni hans,
stundum í einkennisbúningi. Átt-
hyrnd stjarna er jafnframt tákn
fyrir nafn hans, sem inniheldur
átta stafi í arabísku letri. Stjörn-
una má greina út um allt.
Draumaveröld einræðis-
herrans
Margt bendir til að Saddam
Hussein sé orðinn svo vera-
leikafirrtur af langri setu í stóli
einræðisherra að hann sé í raun á
mörkum þess að teljast geðsjúkur.
Ekki aðeins er hann metnaðarfull-
ur að upplagi, hefur ávallt trúað
því að hann sé mikilmenni, heldur
hefur hann einnig vegna ógnar-
stjórnar sinnar búið við fullkomið
gagnrýnisleysi nánast alla sína
stjórnartíð. Andstæðingar hans
hafa flestir verið líflátnir eða hafa
flúið land. Þeir sem eftir eru
reyna að halda sig til hlés. Enginn
þorir að segja honum sannleikann
eða koma fram við hann af hrein-
skilni. Það er löngu orðið stað-
reynd á meðal Íraka að Saddam er
löngu hættur að tjá sig með viti-
bornum hætti. Ekki stendur
steinn yfir steini í ummælum
hans og tillögum. Ógrynni af sög-
um eru til af því hvernig Saddam
hefur gefið undirsátum sínum
skipanir sem þykja gjörsamlega
út í hött. Við upphaf Persaflóa-
stríðins taldi hann sigur Íraka vís-
an. Hann hafði upphugsað áætlun
sem hann lagði fyrir hershöfð-
ingja sína. Áætlunin fólst í því að
hermenn Íraka skyldu taka til
fanga nokkur þúsund bandaríska
hermenn og binda þá fasta við
íraska skriðdreka. Bandaríkja-
Hann telur sjálfan sig stórmenni. Flestir aðrir telja hann illmenni. Hver er maðurinn?
Frændinn í
fílabeinsturninum
SADDAM HUSSEIN
Trúir því í einlægni að hans verði minnst sem eins af mikilmennum sögunnar.