Fréttablaðið - 15.02.2003, Blaðsíða 26
Sævar er með stærri mönnum,slæst við djöfulinn eins og
gengur og fær sér stöku sinnum í
glas. Hann stendur að minnsta
kosti í lappirnar. Maður hefur séð
þá marga á fjórum fótum í gegnum
tíðina,“ segir Sævar Marinó Ciesi-
elski um sjálfan sig. Hann dregur
ekki dul á að dagarnir hafi verið
með ýmsu móti eftir að hann kom
af Hrauninu. Í dag er hann skráður
fyrir fimm börnum (eins og hann
orðar það), býr við sárustu fátækt
og á fjórar sambúðir að baki. Sæv-
ar hefur verið úrskurðarður 75
prósent öryrki og stríðir við and-
lega örðugleika vegna reynslu sem
óhætt er að fullyrða að fæstir
kæmust heilir frá. Hann hafnar
því að vera með Geirfinns- og Guð-
mundarmálin á heilanum þótt
hann sé fangi þeirra.
Vertu ekkert að fara til
Reykjavíkur
Miðað við að þarna fer reynslu-
mikill maður er Sævar furðu ung-
legur að sjá. En þegar hann er
spurður um aldur þarf hann að
hugsa sig um.
„47 ára... nei, bíddu. Ég er 48!
Aldur er svo afstæður. Ég er bara
að verða eins og sænska ljóskan
þarna í Svíþjóð sem hafði farið í
svo margar fegurðaraðgerðir og
yngingarmeðferðir að hún gekk
alla leið og heimtaði að kennitöl-
unni yrði breytt.“
Sævar lítur ekki á sig sem
Reykvíking. Hann er fæddur í
sveit, er Gnúpverji og ólst þar upp
hjá afa sínum og ömmu á Stóra-
Hofi. „Ætli maður sé ekki að ein-
hverju leyti Reykvíkingur. En það
var undarlegt að alast upp í sveit
og kynnast svo Reykjavík – ég var
alltaf með annan fótinn í borginni
hjá mömmu en undi mér best í
sveitinni. Fannst eins og ég væri
sprottinn upp úr moldinni þar. Og
líklega hefði ég betur hlustað á
ömmu þegar hún sagði við mig: Í
guðanna bænum, Sævar minn.
Vertu ekkert að fara til Reykja-
víkur. Þú lendir bara í löggunni.“
Og það var nákvæmlega það
sem gerðist. Sævar upplifði sig
fljótt utangarðs, segir að hann
hafi skorið sig úr bæði hvað útlit
varðar og innri gerð, dulur og inni
í sér. Hann var í Héraðsskólanum
að Reykjanesi við Ísafjarðardjúp.
Þar voru ýmsir sem flokkaðir
voru sem vandræðaunglingar og
sá stimpill fylgdi Sævari þegar
hann kom til Reykjavíkur. Og
ganga má út frá því sem vísu að
samfélagsgerðin íslenska hafi
verið fordómafyllri fyrir 35 árum
en nú er.
Faðir Sævars var pólskur, hét
Michael Frances Ciesielski, frá
Kraká en fæddur í Ameríku.
Hann kom til Íslands sem veður-
fræðingur árið 1950, settist hér að
og starfaði við eitt og annað sem
viðskiptafræðingur en því námi
lauk hann síðar í Bandaríkjunum.
„Hann var strangur karlinn,
drykkfelldur, vildi mikið vera að
sulla. Hann var svona drinker
eins og ég. Mér þykir gott að fá
mér í glas og slaka á. En það sér
sjaldan á mér. Þetta pólska blóð er
til vandræða. Það er eins og ekk-
ert bíti á það. Ég sat einhverju
sinni á bar og var að spjalla við
Pólverja sem upplýsti mig um
merkingu nafnsins Ciesielski.
Hann sagði það þýða himnasend-
ingu. Þá hló barinn. En mér finnst
oft eins og ég þoli áfengi betur en
þeir sem í kringum mig eru. Ég er
drinker eins og pabbi, ekki alkó-
hólisti. Móðir mín heitin var Sig-
urbjörg Ólöf Guðjónsdóttur. Þeg-
ar ég var 13 ára slitu foreldarar
mínir samvistum og ári síðar dó
pabbi.“
Er fangi þessara mála
Nú verður farið fljótt yfir
sögu. Um Guðmundar- og Geir-
finnsmál hefur verið skrifað
meira en nokkur sakamál önnur á
Íslandi og hægur leikur að kynna
sér þau. Sævar var handtekinn 12.
desember árið 1974, þá tvítugur.
Hann lýsir því að hafa sætt ótrú-
legu harðræði við yfirheyrslur og
var í einangrun í rúm tvö ár. Sæv-
ar Ciesielski og Kristján Viðar
Viðarsson voru dæmdir í ævilangt
fangelsi 19. desember 1977 fyrir
að ráða Guðmundi Einarssyni og
Geirfinni Einarssyni bana. Um
það er spurt hvað hafi á daga
Sævars drifið frá því hann gekk
út af Hrauninu frjáls maður árið
1984. Óhjákvæmilega blandast
málareksturinn inn í sögu hans.
Nýleg skýrsla Láru V. Júlíus-
dóttur hefur orðið til að vekja enn
og aftur athygli á þessum málum
og Sævar fagnar því út af fyrir
sig þó hann véfengi skýrsluna.
„Ég hef verið að bíða eftir
þessari niðurstöðu svo við Ragnar
Aðalsteinsson lögmaður getum
farið að snúa okkur að endurtek-
inni kröfu um endurupptöku
málsins. Ég tel að einhver rann-
sóknaraðili, eins og ríkislögreglu-
stjóri, ætti að gera úttekt á málinu
í staðinn. Nei, ég er ekki sáttur við
þessa skýrslu. Ég er búinn að
stúdera þetta mál í ein 30 ár og
velkjast með þetta fram og til
baka...“
Ertu með þetta mál á heilan-
um?
„Nei, ég get slakað á mánuðum
saman án þess að nefna þetta. Oft-
ast segi ég við fólk: Ég ræði ekki
þessi mál. En ég verð ekki frjáls
fyrr en fengin hefur verið einhver
niðurstaða. Ég er fangi þessara
mála.“
Sævar segist vitanlega mjög
skaddaður af völdum einangrun-
arvistarinnar og hefði átt að úr-
skurða hann 75 prósent öryrkja
strax að henni lokinni. Það var
ekki fyrr en 1996 sem hann er
dæmdur slíkur en þá er hann við
að missa allt úr höndum sér. Þeg-
ar hann kom úr fangelsi fékk hann
enga félagslega aðstoð eða aðlög-
un af neinu tagi. „Bara hent út og
sagt: Bjargaðu þér!“ Sævar telur
26 15. febrúar 2003 LAUGARDAGUR
Að hlusta á eigin raddir
Sævar Marinó Ciesielski hefur átt misjafna daga eftir að hann afplánaði dóminn sem hann fékk fyrir að ráða bæði Geirfinni Ein-
arssyni og Guðmundi Einarssyni bana. Hann var dæmdur á sínum tíma í ævilangt fangelsi. Sævar heldur fram sakleysi sínu, segir
af ótrúlegum raunum í tengslum við einangrun og harðræði sem hann sætti og hvernig honum hefur gengið að fóta sig í daglega líf-
inu eftir að hann var látinn laus.
Öskrað
fyrir lífi sínu
– reynsla Sævars af
einangrunarvistinni
Það var mjög erfitt að koma úreinangruninni. Maður var eins
og vakúmpakkaður og heyrði bara
ákveðna tíðni hljóða. Ég kom úr
henni árið um jólaleytið 1977 og
fór þá niður á Skólavörðustíg. Og
þá fóru einkenni að koma fram. Ég
vaknaði kannski á morgnana, gat
hvorki hreyft legg né lið, en
heyrði allt sem gerðist í kringum
mig. Sá ekkert en heyrði bara. Gat
ekki talað eða hreyft mig. Þá var
farið að gefa mér sterk verkjalyf
sem ég var á í einhverja mánuði
eða ár á eftir. Það lagaðist ekkert
við það en ég sljóvgaðist. Ég hafði
aðlagast ákveðnu umhverfi sem
var steindautt. Síðustu mánuðina í
einangrun í Síðumúlanum var ég
að upplifa skyndauða. Það var eins
og slokknaði á öllum skynfærum.
Þau höfðu ekki fengið neina nær-
ingu, ekkert til að miða sig við og
heyrn og sjón og skynjunin öll
dofnaði. Ég vaknaði kannski upp
með andfælum og öskrum líkt og
ég væri að öskra fyrir lífi mínu.
Eins og ég hefði orðið fyrir hjarta-
stoppi eða dauða. Ég var farinn að
upplifa dauðann. Eins og heilinn
slökkti á sér. Ég var kannski í
þessu ástandi, oftast gerðist þetta
á nóttinni, og þá kom eins og
sprenging í gegnum mig og ég
þeyttist út á gólf með öskrum. Og
þá fékk ég mikinn hjartslátt. Þú
situr uppi með sjálfan þig og
fjóra veggi. Það þarf lítið að segja
við mann í einangrunarvist því
hann fær hluti á heilann. Hann
ruglast, maður veit ekki hverju á
að trúa, eða hvað maður er að
segja. Og þú verður að trúa böðl-
unum því einhvers staðar verður
heilabúið að finna sannleika, ein-
hverja viðmiðun. Það er búið að
svipta þig öllu sem gerir þig að
manni.“ ■
FAÐIR SÆVARS VAR FRÁ KRAKÁ Í PÓLLANDI
„Hann var strangur karlinn, drykkfelldur, vildi mikið vera að sulla. Hann var svona drinker eins og ég. Mér þykir gott að fá mér í glas og
slaka á. En það sér sjaldan á mér. Þetta pólska blóð er til vandræða. Það er eins og ekkert bíti á það.“
UNGUR Í FANGELSI
Sævar var aðeins um tvítugt þegar hann var handtekinn. Þá skullu Guðmundar- og Geir-
finnsmálinn á þjóðinni eins og um martröð væri að ræða.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/R
Ó
B
ER
T