Fréttablaðið - 02.01.2004, Blaðsíða 12
Ífebrúar verða 100 ár liðin frá því aðÍslendingar fengu heimastjórn.
Heimastjórnin - eins og stjórnar-
skráin frá 1874 - hafði fremur jákvæð
áhrif á sjálfsmynd einstaklinganna í
samfélaginu en að henni tækist að
bæta stjórnsýslu landsins eða laga-
setningu svo nokkru næmi. Stjórn-
málaátök heimastjórnaráranna mörk-
uðust að harðvítugum persónuátökum
og eldheitum deilum um það sem
fjarskinn hefur kennt okkur að skipti
litlu fyrir framgang samfélagsins.
Stjórnmálabaráttan var þá - sem oft
síðar - fyrst og fremst átök um valda-
stóla og aðstöðu sem eldra og fallið
fyrirkomulag skyldi eftir. En þessir
sigrar í sjálfstæðisbaráttunni vöktu
með landsmönnum trú á framtíðina;
ekki aðeins framtíð landsins eða þjóð-
arinnar heldur trú á nú gæfist hverj-
um einstaklingi færi á að móta líf sitt,
reyna á krafta sína og upplag, skapa
sér starfsvettvang, finna áhugamál-
um sínum farveg og uppskera í takt
við framlag sitt. Í niðurnjörvuðu sam-
félagi vistabanda og annarra hafta,
sem miðuðust að því að halda sam-
félagsgerðinni óbreyttri, þurfti mik-
inn kjark - nánast fífldirfsku - til að
sækja sér þann rétt að fá að móta eig-
ið líf og framtíð. Um aldamótin þar-
síðustu urðu ekki aðeins kaflaskipti í
sjálfstæðisbaráttu Íslendinga heldur
var samfélagið að ganga í gegnum
mikil straumhvörf af öðrum ástæð-
um; bændasamfélagið var að láta und-
an fyrir borgaralegu samfélagi.
Fyrstu áratugir síðustu aldar urðu
því magnaðir tímar á Íslandi þótt
stjórnmálin væru sérdeilis vitlaus.
Þrátt fyrir sjálfstæðisbaráttuna þá
voru Íslendingar enn ekki orðnir lam-
aðir af þjóðernishyggju og tóku virk-
an þátt bæði í viðskiptum og menn-
ingu okkar heimshluta. Skáldin og rit-
höfundarnir vildu skrifa fyrir heim-
inn, athafnaskáldin vildu tengjast við-
skiptum nágrannalandanna og til
landsins streymdu vörur og lífsgæði
sem þjóðin hafði áður þurft að neita
sér um. Og hugmyndaheimur okkar
var alþjóðlegri en hann síðar varð.
Kotbændur smituðust af frelsisþrá
tímans, broddborgarar af guðspeki og
indverskum fræðum og íslenskar
konur háðu frelsisbaráttu sína á líkan
hátt og á svipuðum tíma og kynsystur
þeirra í Evrópu. Það var ekki fyrr en
í kreppunni sem landið fór að ein-
angrast og valkostir samfélagsins að
þrengjast.
Ástæða þess átti svipaðar rætur og
uppgangur fasisma í Evrópu - óttinn
við kommúníska byltingu. Í krepp-
unni skapaðist undarleg staða þar
sem borgarastéttin taldi sig hafa hag
af sterkara ríkisvaldi. Og þróunin
varð sú að samfélagið varð sífellt
miðstýrðara og vatt sig að lokum í ill-
leysanlegan hnút kringum hina borg-
aralegu stjórnmálaflokka.
Á meðan flestar þjóðir komust
hratt og örugglega út úr svipuðu bak-
falli á leið sinni til opins, kraftmikils
og lýðræðislegs samfélags gekk okk-
ur Íslendingum það hægt. Það var
vart fyrr en um 1980 að rofaði til og
enn erum við að glíma við hugsun og
hugmyndir sem rekja má til þessa
ástands. Kannski myndi það hjálpa
okkur á aldarafmæli heimastjórnar
að meta að verðleikum samfélags-
breytingarnar sem urðu um svipað
leyti og heimastjórnin hófst og gæta
okkur á að rugla þessu tvennu ekki
saman. ■
Nýlega voru birtar niðurstöðurrannsóknar sem Steinunn
Hrafnsdóttur, lektor í félagsráð-
gjöf við Háskóla Íslands, og Hild-
ur Bergsdóttir félagsráðgjafa-
nemi gerðu á vegum Rauða Kross
Íslands. Hún fjallaði um framlag
og efnahagslegt mikilvægi sjálf-
boðastarfa á árinu 2002.
Í rannsókninni kom fram að
sjálfboðaliðar Rauða Krossins
lögðu samtals um 66.411 klukku-
stundir að mörkum á árinu 2002.
Hver króna sem kostuð var til
sjálfboðastarfs kom þrefalt til
baka. Þar sem rannsóknin náði
ekki til nema lítils hluts sjálfboða-
liða er líklegt að hlutfallið sé
hærra.
Af hverju að vinna sjálf-
boðastarf?
Allir hafa sér áhugamál, og
sjálfboðastarf hjá Rauða Krossin-
um er mitt áhugamál, allt eins og
handbolti er áhugamál nágrann-
ans, og fuglaskoðun er áhugamál
konunnar á móti.
Það vill bara svo vel til að í
leiðinni læt ég gott af mér leiða. Í
gegnum minn sjálfboðaliðaferil
hef ég lært skyndihjálp og er í
dag orðin leiðbeinandi í skyndi-
hjálp, farið á allskyns námskeið
sem kenna mér að koma fram,
tala fyrir framan fólk. Eins hef ég
lært að rökstyðja mitt mál og taka
þátt í fundum þegar ég sit í stjórn-
um og nefndum. En það sem skipt-
ir mestu máli er fólkið sem ég er
að vinna með, allt er þetta frábært
fólk, fólk úr öllum áttum, úr mis-
munandi skólum, með mismun-
andi menntun frá því að vera í
grunnskóla og til þess að vera bú-
inn með sína menntun og vera
kominn út í atvinnulífið.
Auðvitað eru ekki allir að vinna
þarna eingöngu vegna áhugans,
það er margt fólk sem vinnur
sjálfboðastarf vegna þess að það
vill láta gott af sér leiða. Auk þess
eru líklega enn fleiri ástæður sem
ég ætla ekki að nefna hér. Þið get-
ið líklega fundið þær út frá ykkur
sjálfum.
Í dag er hægt að láta gott af sér
leiða með því til dæmis að hringja
í neyðarlínu Rauða Krossins og
styrkja íbúa Írans eftir þessa
hrikalegu jarðskjálfta.
Margt hægt að gera
Það er margt sem hægt er að
gera, ef maður hefur áhuga á því
að vinna sjálfboðið starf, og nefni
ég hér nokkur verkefni innan
Ungmennahreyfingar Rauða
Kross Íslands (URKÍ) þar sem ég
þekki það starf best.
Innan URKÍ starfar ungt fólk
sem hefur áhuga á því að vinna að
mannúðarmálum í anda hugsjóna
og grundvallarmarkmiða Rauða
Kross hreyfingarinnar.
Ef maður hefur ekki áhuga á
því að sinna skyndihjálp, taka þátt
í alþjóðlegu verkefni, eða að að-
stoða einhvern við heimanám, þá
er t.d. hægt að vera leiðbeinandi í
hlutverkaleiknum – á flótta –, eða
vinna með ofvirkum börnum, taka
þátt í landsmótum eða alþjóðleg-
um sumarbúðum. Allt eru þetta
verkefni sem eru í gangi hjá
URKÍ í dag, og svo mætti lengi
telja.
Mesta starfið er á höfuðborg-
arsvæðinu í dag, en út á lands-
byggðinni eru fulltrúar URKÍ
sem hægt er að hafa samband við
bæði í gegnum heimsíðuna okkar
og deildir. Þeir sem búa í Reykja-
vík geta haft samband í síma 551
8800. Heimasíðan okkar gefur
upplýsingar um hvað er í gangi
innan hreyfingarinnar www.red-
cross.is/urki
Hvert er þitt áhugamál? Hafðu
samband.
Gleðilegt nýtt ár ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um samfélagsbreytingar og
heimastjórn.
12 2. janúar 2004 FÖSTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Eins og venjulega spunnustfjörugar umræður milli
stjórnmálaforingjanna á gamlárs-
dag þegar þeir fóru á milli ljós-
vakamiðlanna og gerðu upp árið,
líðandi stund og framtíðina. Þessi
fyrirferð leiðtoganna breytist
raunar ekki mikið ár frá ári og
sami andinn og stíllinn svífur yfir
vötnunum - í orði kveðnu eru
menn á léttu nótunum en undir
niðri má greina glóandi pólitískan
hraunmöttulinn sem annað slagið
brýst upp á yfirborðið. Fyrir rúmu
ári sáum við þetta þegar Össur
Skarphéðinsson og Davíð Oddsson
kölluð hvern annan dóna í lands-
frægum tvíleik í Kryddsíldinni á
Stöð 2. Í fyrradag virtist þetta ætla
að endurtaka sig á svipuðum stað og
tíma í útsendingunni, en þessir for-
ingjar sáu hins vegar að sér og
hættu að hrópast á rétt áður en það
varð yfirgengilega vandræðalegt.
Tilefni orðaskaks þeirra Davíðs og
Össurar að þessu sinni var spurn-
ingin um eignarhald fjölmiðla og
hvort nauðsynlegt væri að setja um
það sérstakar reglur.
Í sjálfu sér er ekki nema gott eitt
um það að segja að þessir ágætu
stjórnmálaforingjar skuli kallast á í
áramótaþætti þar sem auk þess er
ætlast til að menn séu skemmtilegir
og láti hitt og þetta flakka. Það vek-
ur hins vegar með manni dálítinn
ugg að ýmislegt bendir til að um-
ræðan og hugsanleg lagasetning um
þetta stórmál, muni einkennast af
þessum „minns“ og „þinns“ stíl. Það
væri hins vegar afskaplega misráð-
ið ef svo yrði.
Íslensk stjórnmál (eins og raun-
ar víða annars staðar) hafa mjög
ríka tilhneigingu til að enda í skot-
gröfum þar sem menn skipta sér
upp í fylkingar líkt og á íþrótta-
kappleik. Það hafa orðið miklar
breytingar í þjóðfélaginu, einkum á
sviði viðskipta og valdatengsla þar
sem nýtt auðmagn hefur komið til
og riðlað gamalgróinni þjóðfélags-
skipan. Með nokkurri einföldun má
segja að í pólitíkinni hefur umræð-
an þróast þannig að hægrimenn
hafa haft tilhneigingu til að skipa
sér í lið með gamla auðmagninu og
ýmsir miðju eða vinstri menn hafa
farið í skotgrafirnar með nýja auð-
magninu og haldið uppi nánast skil-
yrðislausum vörnum fyrir það.
Fjölmargar spurningar
Fjölmiðlar gegna mjög sérstöku
hlutverki í þjóðfélaginu og það er
auðvitað full ástæða til að fara
reglulega yfir það hvort setja beri
skorður við eignarhaldi eins og
tíðkast mjög víða. Hins vegar má
sú endurskoðun ekki fara fram
undir formerkjum skotgrafahern-
aðar eða átaka viðskiptapólitískra
blokka. Þessi umræða er ekki sér-
íslensk, heldur alþjóðleg. Í hinni
alþjóðlegu umræðu eru það lýð-
ræðisrökin sem skipta máli, spurn-
ingin um að tryggja eðlileg skoð-
anaskipti og sem mesta fjölbreytni
í fjölmiðlum. Og það getur verið
mjög flókið mál. Fjölmiðlar eru
fyrirtæki og þurfa að hafa tryggar
rekstrarforsendur, sem margir
eigendur segja að náist aðeins með
samþjöppun eignarhalds og hag-
ræðingu. Skorður við samþjöppun
gætu þannig beinlínis leitt til
minni fjölbreytni. Hvert á hlut-
verk ríkisins að vera? Á þá ríkið að
fara út af fjölmiðlamarkaði eða
jafnvel að koma í ríkari mæli inn á
hann? Á t.d. að taka upp blaða-
styrki líkt og á Norðurlöndunum
þar sem næst stærsta blaðinu á til-
teknu markaðssæði (Mogganum?!)
er hjálpað fjárhagslega til að ekki
verði valtað yfir það? Er kannski
hægt að ná lýðræðismarkmiðum
með því að tryggja stöðu og sjálf-
stæði blaðamanna gagnvart eig-
endum sínum eins og dr. Herdís
Þorgeirsdóttir hefur talað um?
Þannig mætti lengi telja upp
spurningar, sem skipta máli í
þessu samhengi. En til að geta
fjallað um þær af viti er það alger
forsenda, að menn að fari upp úr
skotgröfunum.
Nefnd um eignarhald
Tómas Ingi Olrich, þáverandi
menntamálaráðherra, skipaði
nefnd fyrir nokkrum dögum til að
gera tillögur varðandi þetta mál.
Nefndin fékk átta vikur til að ljúka
störfum! Það er lítill tími fyrir svo
vandasamt verk og þessi flýtir
veldur tortryggni. Það vinnur að
vísu gegn tortryggninni að í nefn-
inni eru grandvarir einstaklingar,
sem breytir þó ekki því að sam-
setning hennar, bæði pólitísk og
fagleg, hefur þegar vakið upp
spurningar og grunsemdir um að
skotgrafasjónarmiðin hafi ráðið
för hjá ráðherranum. Þær efa-
semdir magnast upp þegar haft er
í huga að komin var fram í þinginu
tillaga frá þingmanni Vinstri
grænna um sambærilega nefnd,
sem þá hefði væntanlega verið
skipuð með öðrum hætti og starfað
á vegum þingsins en ekki fram-
kvæmdavaldsins. Full ástæða er til
að halda því máli til streitu með
einhverjum hætti, enda nauðsyn-
legt að fá víðtæka sátt um þetta
mál.
Eins og svo oft áður mun það
því koma til kasta Alþingis - vænt-
anlega á þessu vorþingi - að taka
afstöðu til þess hvort sérstakrar
lagasetningar er þörf varðandi
eignarhald á fjölmiðlum. Brýnt er
að þingmenn nái að hefja sig upp
yfir dægurþrasið og ræði þetta
mál fyrst og fremst út frá lýðræð-
issjónarmiði og hagsmunum heild-
arinnar, en ekki út frá þröngum
flokkshagsmunum eða hagsmun-
um einhverra viðskiptablokka sem
þeir kunna að tengjast. ■
Minnisstæðir stjórnmála-
viðburðir 2003
Besta leikfléttan: Sjálfstæðisflokk-
ur og Framsóknarflokkur sömdu
áfram um stjórnarsamstarf.
Versti afleikurinn: Sjórnarand-
staðan hljóp frá samkomulagi um
eftirlaunamál forseta Íslands, ráð-
herra og þingmanna.
Sigurvegarinn: Davíð Oddsson
myndaði ríkisstjórn í fjórða sinn á
12 árum.
Taparinn: Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir kvaddi árið í Fréttablaðinu
31. desember: Nei, ég geri ekki ráð
fyrir að sakna stjórnmálanna á
Íslandi,“ sagði Ingibjörg Sólrún
hlæjandi...
Áhrifamesta atvikið: Davíð Odds-
son tók inneign sína úr Kaupþingi
Búnaðarbanka.
Vanmetnasta ákvörðunin: Bæjar-
stjórn Garðabæjar samdi um
einkarekinn grunnskóla án kröfu
um skólagjöld.
BJÖRN BJARNASON AF VEFNUM WWW.BJORN.IS
Skotgrafa-
pólitíkin
■ Af Netinu
■ Bréf til blaðsins
Sjálfboðaliða-
starf er gefandi
1904
Stjórnmála-
ástand
Kristján Sig. Kristjánsson, félagi í
Framsóknarflokknum, skrifar:
Fyrir stuttu ritaði ég smágreinum sjónvarpsþátt HHG um
HKL í FB og hef verið að velta fyr-
ir mér tilveru bókarinnar um sama
efni í framhaldinu. Niðurstaða mín
er: Sjónvarpsþátturinn, ritun bókar-
innar, innihald, efnistök, útgáfa, rit-
dómurinn í Mbl. og tilnefning til
bókmenntaverðlauna, vitnar aðeins
um eitt, stjórnmálaástandið á Ís-
landi. Bókin er ekki á neinn hátt inn-
legg í bókmenntir eða bók-
menntaumræðu. Að það þurfi ósvíf-
ið fólk og Helgu Kress og Gauta
Kristmannsson til að benda á að
keisarinn sá ber vitnar aðeins um
stjórnmálaástand.
Þegar sonur Sjáseskús meig yfir
veisluföngin hlógu viðstaddir ekki
af skemmtun heldur af stjórnmála-
ástæðum. Uday og Kúsay voru báð-
ir með háskólagráður og annar
þeirra rak sjónvarpið og hefur ef-
laust gert fræðsluþætti líka, það
segir ekkert um hæfileika en mikið
um stjórnmálaástand. Skipun rit-
skoðunarnefndar á vegum mennta-
málaráðuneytis með reyndan
áburðarjálk úr gagnagrunnsmálinu
að forhleypi vitnar um stjórnmála-
ástand, þar á að þvinga fram með
lögum ritstjórnarstefnu ríkissjón-
varpsins og er viðbótaraðför að
stjórnarskránni. Þegar ríkisskatt-
stjóri lýsi endurskoðendur og við-
skiptamógúla bófa fyrir að gera það
sem þeir hafa verið að gera löglega
næstliðinn 2000 ár er það sama
ástand. Út frá því stjórnmála-
ástandi er „ljóst við hvaða fyrirtæki
er átt“ og hver eru undanskilin þeg-
ar rætt er um einokun sem þarf að
bregðast við með lagasetningu. Við-
skiptafélög stjórnarflokkanna
munu áfram fá að reka „rúnings-
stefnu“ í þágu almannahagsmuna.
Það vitnar um sama stjórnmála-
ástand þegar fréttastjóri sjónvarps-
ins í kosningatalningunni lítur með
brostnum vonum á varafréttastjór-
ann og segir „við erum að tapa“?
Ótalin er beiting lögreglu og ann-
arra eftirlitsstofnana til viðhalds á
margnefndu stjórnmálaástandi. ■
BIRGIR
GUÐMUNDS-
SON
■
skrifar um skrifar
um eignarhald á
fjölmiðlum.
Um daginnog veginn
Umræðan
ÞÓRA KRISTÍN
ÁSGERIS-
DÓTTIR
■ formaður Ung-
mennahreyfingar
Rauða Kross Ís-
lands skrifar um
sjálfboðaliðastarf.