Fréttablaðið - 06.01.2004, Blaðsíða 12

Munurinn á fortíðinni og sam-tímanum er að samtíminn ber
framtíðina í skauti sér. Framtíð for-
tíðarinnar er hins vegar þegar fædd
og fermd og þar af leiðandi hvorki
ógnvekjandi né getur af sér nokkra
eftirvæntingu eða loforð. En þetta
vita svo sem allir.
Annað sem aðgreinir framtíð
samtímans og framtíð fortíðarinnar
er að framtíð samtímans er
óútreiknanleg. Framtíð fortíðarinn-
ar er hins vegar bæði mælanleg og
augljós. Hún liggur eins og þráð-
bein lína frá fortíðinni að samtím-
anum. En þetta vita svo sem allir
líka.
En úr því allir vita þetta kemur
mér alltaf jafn mikið á óvart að það
er eins og þessir sömu allir hafi gert
með sér samkomulag um að tala
eins og þeir viti ekki af þessum mun
á framtíð samtímans og framtíð for-
tíðarinnar. Sem er dálítið skrítið þar
sem flestir þessara allra er nokkuð
leiknir í skildagatíð og hafa unun af
að velta fyrir sér hvað ef þetta hefði
ekki gerst eða ef eitthvað annað
hefði orðið með öðrum hætti en
raun varð á. Hvað þá?
Þrátt fyrir alla þessa þekkingu
og reynslu er algengast að menn
hugsi svo um framtíðina að hún sé
drifin áfram af fortíðinni fremur en
samtímanum. Að miðað við þróun-
ina frá því fyrir svona skömmu síð-
an megi gera ráð fyrir að staðan
verði þessi eftir jafn skamman
tíma. Ef fram sem horfir, heitir það
á íbygginni íslensku. En þótt klukk-
an tifi áfram á jöfnum hraða og
jörðin snúist um sólu af fyrirsjáan-
legri nákvæmni er fátt í mannheim-
um sem er hægt að reiða sig á. Þar
getur hvaðeina skyndilega staðnað
sem áður var á góðu skriði og það
sem virkaði dautt og rotið orðið
sprelllifandi að nýju öllum að óvör-
um. Bein lína er jafn fágæt í mann-
heimum og hvert annað form lín-
unnar; umgjörð okkar er ekki rúðu-
strikað blað heldur víravirki.
Kannski er það af óöryggis-
kennd sem við viljum helst af öllu
láta sem framtíðin sé spegilmynd
fortíðarinnar; að hún sé fremur
kunn og útreiknanleg en óþekkt og
óútreiknanleg. Maðurinn getur sætt
sig við eymdarástand svo framar-
lega sem hann þekkir það. Hann ótt-
ast hins vegar hið ókunna, hversu
kræsilegt sem það getur orðið. Hon-
um er því meiri huggun í að ganga
til daufrar en kunnrar framtíðar en
óljósrar framtíðar.
En einmitt vegna þess að fram-
tíðin býr í skauti samtímans fram-
kallar maðurinn þá framtíð sem
hann sækist eftir. Fyrsti vísir
hennar verður til í hugum okkar og
við hvert skref okkar styrkjum við
mynd hennar. Því er það svo að ef
sagan endurtekur sig í sífellu er
það vegna þess að við kjósum
framtíð sem svipar til fortíðarinn-
ar. Ef við gerðum það ekki gætum
við eignast hverja aðra þá framtíð
sem við kysum okkur – eins bjarta
og við vildum. Vilji væri það eina
sem þyrfti. ■
Viðskiptabankarnir eru mikil-vægar stofnanir sem varð-
veita fé almennings og ber þeim
að standa skil á því. Það er því
frumskylda viðskiptabanka að
hafa vaðið fyrir neðan sig og tefla
í engu á tæpasta vað með ákvarð-
anir sínar. Það er með ólíkindum
að fylgjast með forsvarsmönnum
ýmissa bankastofnana sem hafa
til skamms tíma talist virtrar
bankastofnanir, teygja sig langt
til þess að fara í kringum gildandi
lög og almennt viðskiptasiðferði.
Á blábrún siðferðis
Landsmönnum er í fersku
minni þegar forsvarsmenn Kaup-
þings Búnaðarbanka gengu fram
af þjóðinni með stórtækum kaup-
réttarákvæðum. Einnig má minna
á mikinn hagnað Kaupþings á
sama tíma og lífeyrissjóðir, sem
fyrirtækinu var treyst til að gæta
og ávaxta, töp-
uðu stórfé. Það
sem þó vekur
sérstaka furðu
er þegar ákveðið
er að tefla á tæp-
asta vað með
mál sem virðast
lítilsverð s.s.
„nýtt“ nafn
Kaupþings Bún-
aðarbanka, KB
banki, og gera
lágkúrulega til-
raun til að yfir-
taka þjóðþekkta
s k a m m s t ö f u n
sem Kaupfélag
Borgfirðinga hefur kennt sig við í
marga áratugi.
Forsvarsmenn Kaupþings Bún-
aðarbanka virðast vera gjarnir á
að vera á blábrún þess sem er lög-
legt og siðlegt í samfélaginu og
jafnvel fara fram af brúninni.
Nýjasta tiltæki þeirra er kauptil-
boðið í SPRON. Eignir sparisjóð-
anna byggjast annars vegar á
framlagi svokallaðra stofnfjáreig-
enda og hins vegar að stærstum
hluta á þeim verðmætum sem
traustir viðskiptavinir hafa
myndað með ábatasömum við-
skiptum við sparisjóðina. Nú er
það svo að við breytingu á spari-
sjóði í hlutafélag, þá eignast
stofnfjáreigendur hlut í félaginu í
samræmi við það sem þeir lögðu
inn í sparisjóðinn og sá hluti sem
hefur orðið til vegna traustra við-
skipta verður eign sjálfseignar-
stofnunar.
Arður stofnfjáreigenda
Það má hafa ýmsar skoðanir á
því hvort það sé siðlegt að svokall-
aðir stofnfjáreigendur hagnist á
sölu SPRON, en til þess var aldrei
ætlast og almenningi stóð ekki til
boða að gerast stofnfjáreigandi í
sparisjóðunum. Í mínum huga
leikur ekki nokkur vafi á því að
það sé verið að fara á svig við lög
þegar stofnfjáreigendur eiga að
fá rúmlega tvöfalt hærra verð
fyrir sinn hlut í SPRON saman-
borið við það sem á að greiða fyr-
ir þá eign sem á að koma í hlut
sjálfseignarstofnunarinnar.
Ýmsir, m.a. þingmenn s.s. Ein-
ar Kristinn Guðfinnsson, sem
vilja láta taka sig alvarlega, hafa
reynt að réttlæta þetta tvöfalda
verð með því að vísa í lagatexta
sem segir eitthvað á þá leið að
stofnfjáreigendur eigi ekki að
bera skarðan hlut frá borði við
breytingu á sparisjóði yfir í hlut-
félag. Nú liggur ljóst fyrir að
stofnfjáreigendur eru að fá marg-
falda þá upphæð sem þeir lögðu
inn sem stofnfé í SPRON og þá er
með ólíkindum að reynt sé að bera
þessi rök á borð fyrir almenning
fyrir því að þetta tvöfalda verð sé
réttlætanlegt með einhverjum
hætti.
Sparisjóðirnir eru víða mikil-
vægar stofnanir á landsbyggðinni
og er SPRON mikilvægur hlekkur
í samstarfi sparisjóðanna s.s.
starfrækslu sameiginlegrar þjón-
ustu við sparisjóðina. Vissulega
má færa rök fyrir því að starf-
ræksla SPRON skipti ekki höfuð-
máli fyrir atvinnulíf Reykvíkinga.
Engu að síður hljóta stjórnvöld að
horfa til þess að ef SPRON er rif-
inn út úr keðju sparisjóðanna,
hljóti það að raska strarfsgrund-
velli sparisjóða um land allt.
Kíki brugðið fyrir blinda
augað
Þessa varnarstöðu sem spari-
sjóðirnir eru nú í má rekja allt til
ársins 2001 þegar sparisjóðunum
var veitt leyfi til þess að breyta
rekstrarformi sínu í hlutafélög. Í
kjölfar þess var gerð tilraun til
þess að yfirtaka SPRON og fór
fyrir þeirri aðför Pétur H. Blön-
dal. Pétri virðist vart sjálfrátt
þegar hann veit af fé og hvað þá
ef hann getur kallað það fé án
hirðis og virðist vera friðlaus af
þrá í að koma höndum yfir það. Í
kjölfarið var gerð breyting á lög-
um að frumkvæði núverandi við-
skiptaráðherra til þess að koma í
veg fyrir yfirtöku á SPRON. Á
yfirlýsingum viðskiptaráðherra
á síðustu tveimur vikum er nú að
heyra að hún sjái ekkert athuga-
vert við yfirtöku Kaupþings
Búnaðarbanka sem lögunum sem
sett voru að frumkvæði hennar
var ætlað að koma í veg fyrir.
Viðskiptaráðherra var á sín-
um tíma fullur efasemdar og
vandlætingar á háttsemi Péturs
fyrir rúmu ári, að vinna að því að
Búnaðarbankinn yfirtæki
SPRON, en nú sér hún ekkert at-
hugavert við sambærilega yfir-
töku. Eina sem hefur breyst er
að viðskiptaráðherra hefur í
millitíðinni ráðstafað Búnaðar-
bankanum til styrktarmanna
Framsóknarflokksins og þá er
hægt að bregða kíkinum fyrir
blinda augað. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um það sem framtíðin
ber í skauti sér.
12 6. janúar 2004 ÞRIÐJUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Undarlegar voru yfirlýsingarJóhönnu Sigurðardóttur í
fréttum Stöðvar 2 í upphafi nýs
árs. Tilefnið reyndist boðaðar
breytingar á húsnæðislána-
kerfinu. Sá Jóhanna þeim allt til
foráttu og féll svo í kunnuglegan
farveg með skömmum og hróp-
um um vonsku Framsóknar-
manna. Ekkert af þessu er nein
nýlunda en fróðlegt er að spá ögn
í samanburðarfræði Jóhönnu á
húsnæðismálum fyrr og nú. Er
engu líkara en hún beri saman
appelsínur og epli en komist svo
að þeirri niðurstöðu að þetta séu
melónur. Lítum á nokkrar full-
yrðingar í ávaxtakörfu Jóhönnu.
„Framsóknarmenn hafa alltaf
kappkostað að eyðileggja hús-
næðiskerfið.“ „Þeir bjuggu til
biðlistakerfi 1986.“ Þeir lögðu nið-
ur félagslegu íbúðirnar.“ „Nú ætla
þeir að leggja niður húsbréfa-
kerfið og færa inn í bankana.“
Ljótt er ef satt er. Ekkert af
þessu á sér hins vegar stoðir í
raunveruleikanum. Þetta eru
bara melónur Jóhönnu.
Breyttur fjármagns-
markaður
Árið 1986 var bið eftir
afgreiðslu lána. Sú bið átti hins
vegar ekki rætur í kerfinu sjálfu
heldur þeirri staðreynd að
fjármagn í umferð var af einkar
skornum skammti. Umhverfið í
dag er allt annað. Fjármagn flæð-
ir um þjóðfélagið og léttilega
gengur að útvega það fjármagn
sem þarf til
m i k i l v æ g r a
verkefna á borð
við húsnæðislán.
Þessi breyting á
fjármálamark-
aði hefur ekki
síst orðið vegna
stöðugrar efna-
hagsstjórnar, at-
vinnuuppbygg-
ingar og annarra
þátta sem ríkis-
stjórn Fram-
sóknarflokks og
S j á l f s t æ ð i s -
flokks hefur
stuðlað að síð-
ustu átta árin
rúmlega. Marg-
ar þær ákvarð-
anir stjórnar-
flokkanna, er
leitt hafa til
hinna jákvæðu
b r e y t i n g a ,
mættu harðri
andstöðu Jó-
hönnu Sigurðar-
dóttur.
Fólk fær að ráða sjálft
Félagslegar íbúðir eru enn til
staðar. Sú breyting hefur hins
vegar orðið á fyrirkomulagi
þeirra að í stað þess að byggja
sérstakar íbúðir í einni þyrpingu
og kalla félagslegar fá lánveit-
endur slíkra íbúða að ákveða
sjálfir hvar þeir kaupa og hvern-
ig þær eru innréttaðar. Kerfi Jó-
hönnu skilaði fullbúnum íbúðum
og fólki var beinlínis bannað að
vinna sjálft í þeim. Nú dreifast
hinar félagslegu íbúðir um þjóð-
félagið, fólk getur sparað sér fé
með eigin vinnu – fær m.ö.o. að
ráða sér dálítið sjálft. Það kallar
Jóhanna að eyðileggja kerfi fé-
lagslegra íbúða.
Hvað með 25% afföllin?
Húsbréfakerfið (sem Jóhanna
kom á) er að mörgu leyti gott fyr-
irkomulag. Á því eru hins vegar
ýmsir annmarkar. Þúsundir lán-
takenda eru enn að greiða af
þeim afföllum er urðu á sölu hús-
bréfa – allt upp í 25%. Sá sem
fékk milljón í húsbréfum fékk
aðeins 750 þúsund í peningum.
Og nú eru einhverjir að selja
bréfin á yfirverði. Þessu er ein-
faldlega verið að breyta þannig
að sá sem fær milljón í lán fær
líka milljón í peningum.
Boðuð breyting felur ekki í sér
að Húsnæðisstofnun verði lögð
niður. Hún mun áfram gegna því
mikilvæga hlutverki að annast út-
færsluna á grundvelli ríkis-
ábyrgðar lánanna. Þaðan munu
svo viðskiptin dreifast til selj-
enda, fasteignasala, banka og ann-
arra – rétt eins og í núverandi
kerfi.
Hærri lán, lægri vextir, eng-
in afföll
Rétt er að vekja athygli á því
að flestir er málið varðar eru
jákvæðir gagnvart boðuðum
breytingum. Nema Jóhanna
Sigurðardóttir. Fólk sér nefni-
lega að breytingarnar munu
leiða til: lána án affalla, hærri
lána (fyrsta skref að 90% lán-
um), lægri vaxta og skilvirkara
kerfis. Þessu öllu mótmælir Jó-
hanna. Hún vill halda í afföllin,
ekki hækka lánin og ríghalda í
háa vexti. Aðra ályktun er ekki
hægt að draga af yfirlýsingum
hennar því þetta er kjarni
þeirra breytinga sem félags-
málaráðherra hefur boðað.
Þó Jóhanna Sigurðardóttir
hafi staðið að ýmsum ágætum
málum í sinni tíð sem ráðherra
má hún ekki festast svo í for-
tíðarhyggju og blindu ofstæki
gegn Framsókn að eðlilegar
breytingar í þágu fólksins mæti
andstöðu hennar einnar. Aldrei
hafa fleiri einstaklingar og fjöl-
skyldur tekið húsnæðislán.
Aldrei hafa endurgreiðslur
verið jafn skilvísar og nú. Með
hækkun hámarkslána, skil-
virkara fyrirkomulagi og lægri
lánavöxtum er lagður grunnur
að enn betra kerfi fyrir fólkið.
Mín vegna má Jóhanna leggjast
gegn því og kalla skemmdar-
verk. Orð hennar dæma sig
sjálf. Neytendur munu hins
vegar gleðjast. ■
Bandaríkjamenn og Georgía
„Mikhaíl Saakasvíli sem líklegast
þykir að hafi unnið forseta-
kosningarnar í gær er mikill þjóð-
ernissinni og hefur gagnrýnt fyrr-
verandi forseta, Edvard Sjevard-
nadze, fyrir að hafa ekki endur-
heimt landsvæðin Suður-Ossetíu
og Abkhazíu undir georgíska
stjórn. Margir eru þó efins um að
Saakasvíli geti komið á réttlátri
stjórn í landinu. Hann hefur talað
mjög gegn vinsamlegum sam-
skiptum við Rússa og því gæti
ástandið orðið hálfu eldfimara en
áður.
Líklegt þykir hins vegar að
bandarísk stjórnvöld séu ánægð
með skiptin því að þótt þau hafi
lengst af stutt við bakið á
Sjevardnadze brugðust þau
ókvæða við í fyrra þegar Sjevard-
nadze samdi við Gazprom, rúss-
neska ríkisolíufyrirtækið, um inn-
flutning á olíu til Georgíu. Banda-
rísk stjórnvöld hafa unnið mark-
visst að því að ná yfirráðum yfir
olíulindum á þessu svæði og
reynt að halda Rússum utan við
olíuleit, t.d. í Kaspíahafinu.
Samningur Sjevardnadzes við
Rússa kynni að hafa sent hann út
í kuldann og er reyndar mun lík-
legri orsök stefnubreytingar
Bandaríkjamanna en kosninga-
svindlið í nóvember.“
- KATRÍN JAKOBSDÓTTIR Á WWW.MURINN.IS
Svipuð hróp og áður
„Strax og fréttist, að Hannes
Hólmsteinn væri að skrifa ævi-
sögu Halldórs Laxness var engu
líkara en sprengja hefði fallið í
ákveðinn hóp manna og viðbrögð
einstaklinga innan hans hafa
síðan minnt á hrópin, sem gerð
voru að Kristmanni, þegar hann
vogaði sér að styðja Keflavíkur-
samninginn.“
- BJÖRN BJARNASON Á WWW.BJORN.IS
Um daginnog veginn
HJÁLMAR
ÁRNASON
■ alþingismaður
skrifar um breytingar
á húsnæðislána-
kerfinu.
Ávaxtakarfa Jóhönnu
■ Af Netinu
■ Bréf til blaðsins
Blinda augað
Framtíð í skauti samtímans
„Sparisjóð-
irnir eru víða
mikilvægar
stofnanir á
landsbyggð-
inni og er
SPRON mikil-
vægur hlekk-
ur í samstarfi
sparisjóð-
anna...
„Aldrei hafa
fleiri einstak-
lingar og fjöl-
skyldur tekið
húsnæðislán.
Aldrei hafa
endurgreiðsl-
ur verið jafn
skilvísar og
nú. Með
hækkun há-
markslána,
skilvirkara fyr-
irkomulægi
og lægri
lánavöxtum
er lagður
grunnur að
enn betra
kerfi fyrir fólk-
ið.
Öryrkjar
Svanur hringdi:
Ég er öryrki og einn þeirra semhafa orðið undir í lífinu. Ég
horfði á áramótaávarp forsætis-
ráðherra þar sem fram kom, að
allir væru jafnir. En það er ekki
þannig. Hann er að skaffa sér
fleiri hundruð milljónir í eftir-
laun. Sjálfur hef ég enga slíka
tryggingu.
Ég hef stutt Sjálfstæðisflokk-
inn í flestum málum, fremur en
vinstrisinna. En þetta finnst mér
fara út yfir öll mörk, þegar for-
sætisráðherra gerir slíkt. ■
Aðsendar
greinar
Fréttablaðið tekur við aðsendumgreinum. Greinarnar eiga að
vera á bilinu 3.000 til 3.500 slög með
bilum í word count sem finna má
undir liðnum Tools í word-skjali.
Senda skal greinarnar á netfangið
kolbrun@frettabladid.is ásamt mynd
af greinarhöfundi. Fréttablaðið
áskilur sér rétt til þess að velja og
hafna og stytta greinar. ■
Umræðan
SIGURJÓN
ÞÓRÐARSON
■ alþingismaður
skrifar um
viðskiptasiðferði
bankastofnana.