Fréttablaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 20

Útgerðarfélag Akureyringahefur í langan tíma verið ein
styrkasta stoðin í atvinnulífi
Akureyringa og eitt helsta stolt
bæjarbúa. Útgerðarfélagið er
heimamönnum nánast heilagt.
Mörgum er brugðið að félagið sé
komið í eigu feðga af Snæfells-
nesi. Þó atvinnulíf á Akureyri sé
ágætlega fjölbreytt munar um
ÚA og þess vegna er órói meðal
margra.
Akureyringar hafa farið
fremst allra í kvótakerfinu og til
þeirra hefur komið meiri kvóti en
annarra. Þeir hafa spilað mest
með, eða mest á, kerfið og bætt
hag sinn mikið. Þeir hafa ekki
deilt áhyggjum með þeim sem
hafa misst frá sér kvóta, sem er
skiljanlegt þar sem þeir hafa ekki
fundið þann sársauka á sjálfum
sér. Forstjóri ÚA varaði meira að
segja starfsmenn sína við fyrir
kosningar, sagði að atkvæði
greidd öðrum en stjórnarflokkun-
um gætu sett atvinnu þeirra í
hættu. Stjórnarflokkarnir héldu
meirihluta en ÚA er í óvissu samt
sem áður.
En er ástæða til? Hræða spor-
in? Guðmundur Kristjánsson, sem
fer fyrir feðgunum frá Rifi,
keypti meirihluta í Básafelli, sam-
einuðu sjávarútvegsfyrirtæki
Vestfirðinga. Hann hefur leyst
það upp, kvótinn sem það átti hef-
ur verið seldur og Vestfirðingar
sitja eftir ósáttir við Guðmund.
Það er ekki síst vegna þeirrar
reynslu sem mörgum Akureyr-
ingum er brugðið. Þeir treysta því
ekki að Guðmundur haldi rekstri
ÚA í þeirri mynd sem hann er nú.
Óttast að félagið verði ekki samt.
Þegar Útgerðarfélagið var selt
til Eimskips árið 1999 vöruðu
margir við því, töldu ekki ráðlegt
að leika sér með fjöreggið. Varn-
aðarorð þeirra sem vildu fara var-
lega hafa gengið eftir. Framtíð Út-
gerðarfélagsins er í hættu.
Akureyringar hafa fengið til
sín mikinn kvóta og einn mestan
þegar Samherji keypti Guðbjörgu
ÍS og þá var sagt að skipið yrði
áfram gert út frá Ísafirði. Það
gekk ekki eftir. Guggan fór frá
Ísafirði og margir þeirra sem ótt-
ast núna um framtíð ÚA fundu þá
ekki til með Vestfirðingum. Svo
getur farið að þeir finni sársauk-
an á eigin skinni.
Sú var tíðin að Útgerðarfélag-
ið var á barmi gjaldþrots. Þá
stóðu bæjarbúar saman og söfn-
uðu hlutafé og endurreistu félag-
ið sem síðan er þeim ákaflega
kært, er þeirra óskabarn. For-
stjóri félagsins og aðrir hafa,
eins og áður segir, ekki tekið
undir áhyggjur annarra sem
misst hafa kvóta eða skip. Þess
vegna verða viðbrögð þeirra eft-
irtektarverð nú, nú þegar kerfið
sem þeir hafa lofað hvað mest
hittir þá sjálfa fyrir. ■
Árið 2004 er merkilegt í söguhjúkrunar á Íslandi. Í haust
verða liðin 85 ár frá því að sex
hjúkrunarkonur komu saman til að
mynda félag, Félag íslenskra
hjúkrunarkvenna. Áttatíu og fimm
ár eru ekki langur tími í sögu stétt-
ar sem hefur verið til frá örófi alda
en þær breytingar sem átt hafa sér
stað á menntun, sjálfstæði og störf-
um hjúkrunarfræðinga á þessum
tíma eru gríðarlegar.
Störf hjúkrunarfræðinga
Með aukinni menntun hjúkrun-
arfræðinga hafa störf þeirra orðið
fjölbreyttari en jafnframt sér-
hæfðari. Hjúkrunarfræðingar
stýra heilsuvernd á heilsugæslu-
stöðvum, hjúkra mikið veikum
einstaklingum í heimahúsum,
sinna afar sérhæfðri hjúkrun á
sjúkrahúsum svo fátt eitt sé
nefnt. Nú starfar t.d. um helming-
ur hjúkrunarfræðinga hér á landi
á Landspítala-háskólasjúkrahúsi.
Hjúkrunarfræðingar fræða sjúk-
linga og aðstandendur þeirra um
heilbrigðisástand, einkenni, með-
ferð og horfur. Þeir meta ástand
sjúklinga og bregðast við með við-
eigandi hætti oft til bjargar
mannslífum. Hjúkrunarfræðing-
ar kenna sjúklingum og aðstand-
endum leiðir til að auka sjálfstæði
þeirra og bæta líðan. Einnig
kenna þeir hjúkrunarfræði-
nemum bæði bókleg fræði og leið-
beina í starfsnámi á vettvangi
hjúkrunar. Hjúkrunarfræðingar
rannsaka árangur hjúkrunarmeð-
ferða o.fl. í þeim tilgangi að auka
enn frekar gæði hjúkrunar.
Fjöldi erlendra rannsókna hafa
sýnt að hjúkrun getur skipt sköp-
um. Sem dæmi má nefna að því
meiri hjúkrun sem sjúklingur fær
eftir skurðaðgerðir, þeim mun
minni líkur eru á fylgikvillum,
þeim mun styttri verður legutím-
inn og þeim mun minni líkur eru á
ótímabæru andláti. Hjúkrunar-
fræðingar á öldrunarstofnunum
fyrirbyggja legusár, þvagfæra-
sýkingar og fleiri vandamál sem
upp geta komið hjá öldruðum ein-
staklingum. Þannig sparar hjúkr-
un fjármuni fyrir samfélagið svo
ekki sé talað um gildi hjúkrunar
fyrir þann einstakling er hennar
nýtur. Full ástæða er því til að
hvetja ráðamenn, stjórnendur og
almenning til að standa vörð um
hjúkrun á tímum samdráttar og
mikilla breytinga í heilbrigðis-
þjónustunni hér á landi.
Hjúkrunarfræðingar eru sjálf-
stæð fagstétt sem skipuleggur,
stjórnar, framkvæmir og ber
ábyrgð á sínum störfum, án tilskip-
ana eða eftirlits annarra stétta.
Sjálfstæði hjúkrunarfræðinga hef-
ur verið skýrt í lögum um heil-
brigðisþjónustu allt frá árinu 1978.
Sjálfstæði er hverri fagstétt nauð-
synlegt til þróunar og framfara.
Afmælisár
hjúkrunarfræðinga
Í dag eru tíu ár liðin frá því
Hjúkrunarfélag Íslands og Félag
háskólamenntaðra hjúkrunar-
fræðinga sameinuðust í eitt félag,
Félag háskólamenntaðra hjúkrun-
arfræðinga. Hjúkrunarfræðingar
um allt land munu fagna deginum
á sínum vinnustöðum og bera í
dag og út árið sérstaka af-
mælisnælu „Hjúkrun - 85 ár“. Á
þann hátt vilja hjúkrunarfræðing-
ar minna á störf sín og hvetja
landsmenn til umræðu um stöðu
og gildi hjúkrunar í íslensku heil-
brigðiskerfi. ■
Mál manna
SIGURJÓN M. EGILSSON
■ skrifar um breytingar
vegna sölu Brims.
20 15. janúar 2004 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Skáldskapur þjónar margþætt-um tilgangi og höfðar eftir því
til lesenda á ýmsum forsendum.
Sumir sækjast í fyrsta lagi eftir
fegurð í skáldskap og skipa þá
rómantík, tilfinningum og ímynd-
unarafli í öndvegi. Af þessum
anga heimsbókmenntanna frá síð-
ari hluta 18. aldar og fyrri hluta
hinnar 19. dregur skáldsagan nafn
sitt á Norðurlandamálum og
frönsku: þar heitir hún ,,roman“.
Aðrir sækjast eftir annars konar
reynslu af lestri skáldverka og
annarra bóka, þeir sækjast eftir
lýsingu á lífinu eins og það er
frekar en eins og það ætti að vera,
eftir fróðleik og jafnvel fréttum,
og skipa þá raunsæi og vitsmun-
um í öndvegi: þetta er kjarni raun-
sæisstefnunnar, sem fylgdi í kjöl-
far rómantísku stefnunnar um
miðja 19. öld.
Balzac og Dickens
Aldamótaskáldin íslenzku, þar
á meðal Hannes Hafstein og Einar
Benediktsson, má kalla rómantísk
raunsæisskáld. Þeim dugði ekki að
yrkja um tilfinningar og ímyndir:
nei, þeir ortu einnig
um landsins gagn
og nauðsynjar, enda
var þörfin brýn, því
að Ísland var að
vakna af löngum
svefni og vantaði
allt til alls. Raun-
sæisskáldskapur
þeirra og annarra
aldamótaskálda var
eigi að síður þrung-
inn djúpri tilfinn-
ingu og föðurlands-
ást. Sem raunsæisboðskapur eða
ádeila náðu kvæði skáldanna þó
ekki ýkja langt. Þau eru a.m.k.
ekki mjög gagnleg heimild um
þjóðfélagsþróunina í þá daga af
sjónarhóli nútímans, enda var
varla við því að búast af ljóðskáld-
um, hvorki á Íslandi né annars
staðar. Það verður ekki heldur
sagt um sagnaskáldin í þá daga, að
þau hafi hreyft mjög við lesendum
eða skerpt skilning þeirra á þjóð-
félaginu, enda þótt Reykjavíkur-
sögur Einars H. Kvaran eftir alda-
mótin 1900 lýsi lífinu í höfuðstaðn-
um vel og aðrir hafi gert sveitalífi
allgóð skil.
Öðru máli gegnir um ýmis höf-
uðskáld Breta, Frakka og Rússa.
Charles Dickens var iðnbyltingar-
skáld í stóru broti: hann kortlagði
brezkt þjóðfélag á tímum iðnbylt-
ingarinnar með þvílíkum ágæt-
um, að lýsingar hans eru góðar
heimildir um þjóðfélagsástandið
eins og það var. Lesendur Dickens
fundu margir hjá sér ríka þörf til
þess að rísa upp gegn ríkjandi
skipan: upp úr þessu andrúmslofti
spratt brezki Verkamannaflokk-
urinn. Líku máli gegnir um
Honoré de Balzac. Hann skrifaði
reiðinnar býsn af skáldsögum um
Frakkland og fólkið þar, stétt
fyrir stétt, svo að verk hans eru
heilsteypt lýsing á frönsku sam-
félagi um hans daga – svo heil-
steypt, að þau eru ein helzta heim-
ild nútímans um Frakkland á fyrri
hluta 19. aldar. Og ekki bara um
Frakkland: þegar hann fór til út-
landa, skrifaði hann sögur um
það, sem fyrir augu hans og eyru
bar, t.d. um Feneyjar. Sagnfræð-
ingar og mannvísindamenn þessa
tíma komast varla með tærnar,
þar sem Balzac hafði hælana. Segi
menn svo, að skáld og bókmenntir
geti ekki gert gagn.
En Halldór?
Íslendingar eignuðust ekki
raunsæisbókmenntir af því tagi,
sem Dickens, Balzac og einnig
rússnesku höfundarnir, einkum
Tolstoy og Dostojevskí, skrifuðu
handa heiminum. Lesendur þess-
ara höfunda verða margs vísari
um löndin og lífið, sem þeir lýsa,
svo sem marka má af samanburði
við aðrar heimildir. Þennan þykka
þráð vantar í íslenzkar bókmennt-
ir, og þessi skortur hefur staðið
þjóðinni fyrir þrifum: við hlupum
yfir þennan kafla þróunarsögunn-
ar eins og járnbrautirnar o.fl.
Sagnaskáldskapur Íslendinga náði
ekki aftur fullri reisn eftir
fornöldina fyrr en í verkum Hall-
dórs Kiljans Laxness, og þá var
raunsæisstefnan í þann veginn að
víkja fyrir annars konar bók-
menntum. Nokkrar fyrstu bækur
Halldórs eru að vísu allgóðar
heimildir um lífið í landinu, en
þær eru ekki tæmandi, langt frá
því, enda var það ekki ætlan hans.
Salka Valka er öðrum þræði
skýrsla um sjávarútveg og út-
vegsmenn, sem þekkja ekki mun-
inn á eignum og skuldum, þurfa
ekki á því að halda. Sjálfstætt fólk
er greinargerð um landbúnað og
brjálsemi búverndarstefnunnar.
En þessar bækur Halldórs höfðu
ekki þau áhrif á lesendur, að þeir
fylltust löngun til þess að rísa upp
gegn ríkjandi ástandi í útvegs- og
búnaðarmálum, eins og ástand
beggja vitnar um enn í dag, eink-
um ástandið í landbúnaði. Á hinn
bóginn blés Íslandsklukkan nýj-
um þrótti í þjóðarvitundina: það
tókst.
Meðfram skáldasagnagerðinni
skrifaði Halldór mikinn fjölda rit-
gerða, sem vitna glöggt um ástand
þjóðlífsins í ýmsum greinum. Þær
eru fullar af fróðleik og bjóða upp
á frumlega og lifandi greiningu á
þjóðfélagslegu samhengi hlut-
anna. Ritgerðirnar eru ekki minni
að vöxtum en skáldsögurnar og
verðskulda athygli ekki síður en
þær, og svo fannst honum sjálf-
um. ■
Ævisögubók
Hannesar
Gísli Baldvinsson,
náms- og starfsráðgjafi, skrifar:
Ég sagði í lok greinar: Hrafninnflýgur og Hannes ýkir fannst
mér Hannes H. hafi farið á flug á
blaðamannafundi í sl. viku. Nú hef
ég lesið bókina (alltof margir hafa
tjáð sig en ekki lesið bókina) og nú
kemur mitt álit: Bókin er vel skrifuð
og ljóst að skrifarinn er penni. Hann
hefur hæfilegt bland af sagnfræð-
ingi og rithöfundi í blekinu. Stíllinn
truflar mig ekki, miklu frekar að
aðferðarfræðin í tilvitnunum sé
hægt að viðurkenna. Bókin er skrif-
uð þannig að gert er ráð fyrir að fólk
hafi lesið Laxness „í forvejen“.
Samt er hún þannig uppsett að
hún er jafnvel nýtanleg sem lesning
fyrir skólafólk allt frá 15 ára aldri.
Þannig gæti hún verið lesning í ís-
lenskunámi. Þetta segi ég sem kenn-
ari í 30 ár. Bókin er þannig kveikja
fyrir „úngt fólk“ til að lesa
nóbelskáldið. Mér sýnist félagi Gísli
Guðmundsson vera sama sinnis svo
aðdáendahópurinn er „stabíll“.
Mig langar til að biðja fólk að lesa
bókina án glerja, a.m.k. ekki póli-
tískra, Sumt sem Hannes Hólm-
steinn hefur skrifað er ekki mér eða
fleirum að geði, en ég er reiðubúinn
að fórna lífi mínu fyrir að hann fái að
hafa skoðun.
Bíð spenntur eftir Kiljan og Lax-
ness. ■
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um
fróðleik og
skáldskap.
Umræðan
ELSA B.
FRIÐFINNSDÓTTIR
■
formaður Félag ís-
lenskra hjúkrunarfræð-
inga skrifar um sögu
hjúkrunar á Íslandi.
■ Bréf til blaðsins
Hjúkrun í 85 ár
Útgerðarfélag í uppnámi
■
Íslendingar
eignuðust ekki
raunsæisbók-
menntir af því
tagi, sem Dick-
ens, Balzac og
einnig rúss-
nesku höfund-
arnir, einkum
Tolstoy og
Dostojevskí,
skrifuðu handa
heiminum.
Aðsendar
greinar
Fréttablaðið tekur við aðsendumgreinum. Greinarnar eiga að
vera á bilinu 3000 til 3.500 slög með
bilu í word count sem má finna
undir liðnum tools í word-skjali.
Senda skal greinarnar á netfangið
rb@frettabladid.is ásamt mynd af
greinarhöfundi. Fréttablaðið áskil-
ur sér rétt til að velja og hafna – og
stytta greinar. ■
Um daginnog veginn
Fróðleikur
í skáldskap