Fréttablaðið - 16.01.2004, Blaðsíða 18

Mér fannst skrítið að heyra bæj-arstjórann á Akureyri taka
óstinnt upp þá ákvörðun Eimskips að
selja Útgerðarfélag Akureyringa til
feðga vestan af Rifi. Auðvitað er
skiljanlegt að Akureyringar séu ugg-
andi á þeim tímamótum að jafn stórt
og mikilvægt fyrirtæki í bæjarfélag-
inu skipti um eigendur. Þeir þekkja
nýju mennina ekki vel og búa ekki að
þeirri reynslu af samskiptum við þá
að þeir geti metið með hvaða hætti
þeir muni stýra fyrirtækinu. En það
er eftir sem áður undarlegt að flest-
allir talsmenn Akureyringa – þing-
menn, forráðamenn fyrirtækja með
aðsetur á Akureyri, bæjarfulltrúar
og bæjarstjóri – skuli líta á kaup
þessara manna vestan af Rifi sem
illan verknað.
Akureyringar hafa Íslendinga
lengsta reynslu af byggðasjónar-
miðum í viðskiptum. Kaupfélag Ey-
firðinga drottnaði yfir atvinnulífi
bæjarins áratugum saman. Kaupfé-
lagið stofnaði til margra atvinnu-
tækifæra en fyrirferð þess varð
einnig til þess að öðrum aðilum
reyndist erfitt að fóta sig með ný
fyrirtæki á Akureyri. Kaupfélagið
varði styrka stöðu sína og gat verið
óvægið í samkeppni. En Akureyr-
ingar sjálfir gátu einnig ýkt þessa
stöðu með tortryggni gagnvart utan-
aðkomandi aðilum – sem vegna
stöðu KEA voru eiginlega allir aðrir
en KEA. Þessi staða varð Akureyri
ekki til framdráttar. Það má jafnvel
merkja það á bænum í dag að hann
hefur gengið í gegnum endurnýjaða
lífdaga eftir að KEA dró sig út úr at-
vinnustarfsemi. Það er meiri kraft-
ur í bæjarfélaginu nú en þegar
stærsti hluti vinnuaflsins var að
súta skinn eða sinna öðrum verk-
smiðjustörfum fyrir KEA.
Ég er því ekki viss um að það sé
sjálfgefið að það sé verri kostur
fyrir Akureyri að utanbæjarmenn
kaupi Útgerðarfélagið en KEA eign-
ist það. KEA er ekki vitlausara en
svo að það láti viðskiptaleg sjónar-
mið ráða rekstri sínum. Og það er
ekkert fyrir fram sem bendir til að
hinir nýju eigendur hafi aðrar ráða-
gerðir í rekstrinum en sem henta
bæjarfélaginu. Akureyringar sjálfir
tóku þá ákvörðun að selja hlut bæj-
arins í Útgerðarfélaginu á sínum
tíma og síðan hefur sá hlutur gengið
kaupum og sölum. A sama tíma hef-
ur fyrirtækið eflst; breyst úr veikri
bæjarútgerð í nútímalegt sjávar-
útvegsfyrirtæki – og bæjarfélagið
hefur hagnast á þeim breytingum.
Markmið sveitarstjórnarmanna
á Akureyri ætti ekki að vera mjög
ólíkt markmiðum stjórnvalda á
landsvísu; að búa atvinnulífinu svo
góð almenn skilyrði að þau laði að
atvinnurekstur hvaðanæva að. Ef
menn eru tilbúnir að selja heima-
mönnum fyrirtæki á lægra verði en
utanaðkomandi eru þeir jafnframt
að gera minni kröfur til heima-
manna. Slíkt mun á endanum geta
af sér veikara atvinnulíf og daufara
samfélag. ■
Gríðarlegar umræður hafaverið um Halldór, bók Hann-
esar Hólmsteins Gissurarsonar
um Halldór Laxness. Egill
Helgason blandar sér í umræðu
um bókina í grein á heimasíðu
sinni http://www.strik.is/frett-
ir/politik.ehtm en greinin birtist
fyrst í DV. Þar segir hann meðal
annars að viðtökur við bókinni
hafi verið móðursýkislegar og
þráhyggjukenndar: „Og það er
ekki næstum búið. Það er óskap-
legt að heyra menn tala um rit-
þjófnað, lögbrot, dómstóla og
rannsóknarnefndir (líklega í
beinni útsendingu í Víðsjá). Nú á
rektor helst að áminna Hannes -
eða hreinlega reka hann! Fræði-
mannsheiður hans er sagður
ónýtur. Erfingjar skáldsins hóta
að fara burt frá Eddu. Þetta eru
ofboðsleg viðbrögð og langt um-
fram það sem bókin gefur tilefni
til.
Einu sinni skrifaði Hannes
sprenghlægilega grein sem hét
„Má Þorsteinn Thorarensen
ekki gefa út vondar bækur?“ Jú,
auðvitað mátti hann það. Ég er
ekki að segja að Hannes hafi
sett saman svo afskaplega
slæma bók en hún er gölluð.
Hún verðskuldar ekki rannsókn-
arrétt en hann verður að taka til
sín þá gagnrýni sem hann á skil-
ið. Víða í bókinni fer hann alltof
nálægt textum Halldórs; það er
á engan hátt refsivert en ekki
áhugavert. Hann gerist sekur
um missagnir sem hefði verið
auðvelt að komast hjá. Að sumu
leyti má segja að bókin sé ekki
fullkláruð; það er búið að draga
saman mikið efni en á köflum á
eftir að skrifa hana.“
Næsta bindi verður prófraun
Í grein sinni víkur Egill talinu
að næsta bindi verksins, Lax-
ness og segir: „Sagan sem mig
langar að heyra Hannes segja
hefst í reynd ekki fyrr en í
næsta bindi. Margt í fræðunum
um Laxness er skelfing marg-
tuggið. Ég er ekki viss um að
hann hafi margt að segja um
skáldskapinn sem bætir ein-
hverju við. Kvennafarssögur
sem slaga upp í að vera hundrað
ára eru mátulega spennandi.
Hnyttin tilsvör og sögur af
skrítnum körlum og kerlingum
held ég að Hannes ofmeti sem
skemmtiefni.
Ef til vill hefði Hannes ein-
faldlega mátt láta vera að rekja
bernsku og mótunarár Kiljans,
heldur einbeita sér að því að
setja saman einhvers konar póli-
tíska ævisögu hans - HKL með
öld öfganna að baksviði. Til þess
hefur hann menntunina og sinn
einbeitta vilja. Næsta bindi
verður prófraun. Það er tími
Búkharínréttarhaldanna, finna-
galdursins, griðasáttmálans,
gúlagsins, Ungó, atómsprengj-
unnar, hersins og Nató. Sá hluti
bókarinnar verður að standast
ítrustu kröfur; það verður farið
fram á túlkanir og grimma ana-
lýsu - það verður ekki tekið gilt
að segja að lesandinn muni túlka
sjálfur. Þarna verður líka að
koma fram eitthvað nýtt. Von-
andi verður þá efni bókarinnar
til umræðu en ekki að Hannes
skrifaði hana.“ ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um byggðasjónarmið
og viðskipti.
Hlerað á Netinu
EGILL HELGASON
■ segir viðbrögð við bók Hannesar
Hólmsteins Gissurarsonar um Halldór
Laxness vera langt umfram það sem
bókin gefur tilefni til.
18 16. janúar 2004 FÖSTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Það var sérkennileg reynsla aðfara um á Akureyri síðdegis á
miðvikudag. Flestir sem á vegi
manns urðu voru þungir á brún og
alvarlegir líkt og stórslys hefði
orðið. Slysið var þó í raun ekki
annað en það að ÚA, fyrirtæki
staðsett á Akureyri, sem verið
hafði í eigu auðmagnsins í Reykja-
vík, hafði verið selt til annarra
auðmagnseigenda í höfuðborginni.
Landsbankinn hafði fyrir hönd
Eimskipafélagsins /Brims selt Út-
gerðarfélag Akureyringa feðgun-
um sem standa að útgerðarfyrir-
tækinu Tjaldi. Ekkert liggur enn
fyrir opinberlega
um það hvað þeir
Tjaldsfeðgar hyggj-
ast fyrir með þetta
fyrirtæki og raunar
hafa komið fram
vísbendingar um að
þeir hyggist reka
það áfram á Akur-
eyri. Sé það tilfellið
er í raun ekki um
neina grundvallarbreytingu að
ræða og áhyggjur bæjarbúa á Ak-
ureyri óþarfar. En áhyggjurnar
eru þó skiljanlegar. Hjá ÚA eru á
þriðja hundrað störf í húfi og það
munar um slíkt. Fráleitt er þó að
menn láti pirring vegna þessa
beinast að hinum nýju eigendum –
þeir voru einfaldlega að kaupa
fyrirtæki sem var til sölu.
Rætt við „heimamenn“
Áhyggjur Akureyringa af
þessu máli tengjast ekki síst þeim
samræðum sem höfðu verið í
gangi við „heimamenn“, en KEA
svf. taldi sig vera í viðræðum við
Landsbankann þegar síðan var
gengið frá sölunni til annarra með
hraði. KEA hefur sent frá sér
harðorða yfirlýsingu vegna máls-
ins og Kristján Þór Júlíusson bæj-
arstjóri hefur gert opinberlega
athugasemd við vinnubrögð
Landsbankans í málinu. Á götum, í
verslunum og í kaffitímum á
vinnustöðum á Akureyri hafa
menn einmitt undrast þessa fram-
göngu nokkuð og talað um að engu
líkara hafi verið en að Landsbank-
inn hafi opnað nætursölu til að
selja fyrirtækið. Athyglisverð er
sú umræða og sú spurning sem
bæjarstjórinn varpaði fram í
fréttum í fyrrakvöld, að þessi
atburðarás vekti upp spurningar
um „samfélagslegar skyldur“ fjár-
málastofnana. Hér er hann að ýja
að kröfu og hugmynd sem vissu-
lega hefði verið hægt að gera með
miklu skýrari hætti á Landsbank-
ann þegar hann var ríkisbanki og í
„leigu þjóðarinnar“. Eftir einka-
væðingu ríkisbankanna, er ekki
eins augljóst að þeir beri slíka
ábyrgð. Ábyrgðin beinist nú að því
– gott ef það er ekki beinlínis laga-
leg skylda stjórnenda – að tryggja
hag hluthafa bankans ávaxta fjár-
festingu þeirra. Einkavæddir
bankar eru ekki í samfélagsþjón-
ustu. Þeir eru í bissness. Eflaust
hefur Landsbankinn í umsýslu
sinni í kringum þessa sölu talið sig
vera að tryggja hagsmuni bankans
og umbjóðanda síns Eimskipafé-
lagsins með því að standa að mál-
inu á þann hátt sem hann gerði. Í
öllu falli er ljóst að eftir einka-
væðingu lúta stóru bankarnir al-
mennum lögmálum markaðar, þar
sem kaup og sala ræðst af hagnað-
arsjónarmiðum, en ekki samfé-
lagslegum þörfum einstakra bæj-
arfélaga á Íslandi. Spurning Krist-
jáns Þórs Júlíussonar um samfé-
lagslega ábyrgð bankastofnana er
vissulega áhugaverð og eðlilegt að
ræða hana (t.d. í tengslum við mál-
efni sparisjóðanna), en óneitan-
lega ber hún keim af veröld sem
var og að menn séu svona smá
saman að átta sig á því til fulls
hvað felst í einkavæðingu bank-
anna og alræði markaðsaflanna.
Mörg andlit markaðarins
En markaðurinn hefur mörg
andlit. Davíð Oddsson hefur ein-
mitt bent á það með eftirminnileg-
um hætti. Hafi Landsbankinn mis-
boðið bæjarstjóranum með vinnu-
lagi sínu er eðlilegt að bæjarstjór-
inn flytji viðskipti sín og jafnvel
viðskipti bæjarfélagsins í annan
banka. Ekki kemur á óvart að KEA
skuli flytja sín viðskipti, sem eru
veruleg og langvinn, úr bankanum
eftir þetta. Komi í ljós að bæjar-
stjórinn og stór hópur Akureyr-
inga telji, þegar upp er staðið, að
bankinn hafi borið fyrir borð sam-
félagslega hagsmuni, fær mál-
flutningur þeirra fyrst vægi ef
honum er sýnt fram á að það geti
verið kostnaðarsamt fyrir fjár-
málastofnanir að taka ekki tillit til
slíkra þátta. Landsbankaútibúin á
Akureyri hafa skilað bankanum
hundruð milljónum í hreinan
hagnað á ári. Ólíklegt er annað en
að Landsbankinn hafi gaumgæft
þessa hagsmuni líka þegar
ákvarðanir voru teknar í söluferl-
inu og bankinn tryggt að ÚA yrði
áfram í bænum. Því ef fyrirtækið
verður leyst upp, er augljós hætta
á að Akureyringar fari í hópum að
fordæmi Davíðs og færi viðskipti
sín.
Það verður því fróðlegt að
fylgjast með framvindunni á
næstunni, ekki síst hvort bæjar-
stjórinn og bæjarbúar telji
ástæðu til að benda Landsbank-
anum á að það geti verið dýr-
keypt að taka ekki tillit til „sam-
félagslegra hagsmuna“ og svo
hvernig og hvort bankinn þurfi
yfirleitt að bregðast við slíkum
ábendingum. Þetta dæmi sýnir
okkur hins vegar enn og aftur að
sá tími er kominn á Íslandi, að
varsla samfélagslegra hagsmuna
hefur verið markaðsvædd – eins
og annað. ■
Óánægja
með Svína-
súpuna
Pétur hringdi:
Pétur hringdi og vildi lýsaóánægju sinni með þáttinn
Svínasúpuna sem sýndur er á
Stöð 2 á föstudagskvöldum. Sér-
staklega vildi hann nefna atriðið
með Auðunni Blöndal í gróður-
húsinu og segir blótsyrðin með
ólíkindum. Pétur sagðist ekki
vilja láta bjóða sér og sinni fjöl-
skyldu önnur eins blótsyrði og
þarna fóru fram. Hann sagðist
eiga tvo unglinga sem horfi
reglulega á 70 mínútur á Popp
Tíví. Þeim hafi ekki fundist
þetta atriði fyndið. ■
■ Bréf til blaðsins
Móðursýkislegar
og þráhyggju-
kenndar viðtökur
Nýir menn í bænum
■
Þetta dæmi
sýnir okkur hins
vegar enn og
aftur að sá tími
er kominn á Ís-
landi, að varsla
samfélagslegra
hagsmuna hef-
ur verið mark-
aðsvædd...
ÚTSALA
20-50% afsl.
Nýtt kortatímabil
Undirfataverslun.
Síðumúla 3
Sími: 553 7355
opið virka daga
kl: 11-18
Laugard. kl: 11-15
Um daginnog veginn
BIRGIR
GUÐMUNDSSON
■
skrifar um söluna á
ÚA og gagnrýni á
Landsbankann.
Samfélagslegir
hagsmunir
Aðsendar
greinar
Fréttablaðið tekur við aðsendumgreinum. Greinarnar eiga að
vera á bilinu 3000 til 3.500 slög með
bilu í word count sem má finna
undir liðnum tools í word-skjali.
Senda skal greinarnar á netfangið
rb@frettabladid.is ásamt mynd af
greinarhöfundi. Fréttablaðið
áskilur sér rétt til að velja og hafna
– og stytta greinar. ■
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
„Ég er ekki að segja að Hannes hafi sett saman svo afskaplega slæma bók en hún er
gölluð. Hún verðskuldar ekki rannsóknarrétt en hann verður að taka til sín þá gagnrýni
sem hann á skilið.“
FR
ÁT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/R
Ó
B
ER
T