Fréttablaðið - 26.01.2004, Blaðsíða 12

Það má spyrja hvaða hagsmuniÍslendingar hafi af að halda lífi
í varnarsamningnum við Banda-
ríkjamenn ef ríkisstjórn Banda-
ríkjanna sér engan hag í því fyrir
sitt leyti. Íslendingum getur verið
huggun af að halla sér að ríkis-
stjórn Bandaríkjanna í utanríkis-
og varnarmálum en aðeins ef
Bandaríkjamenn sjá sjálfir í því
tilgang. Þegar ríkisstjórn þeirra
endurskilgreinir utanríkisstefnu
sína svo að varnarsamstarfið við
Íslendinga rúmist þar ekki lengur
eru forsendur þessa samstarfs í
raun fallnar – og ekki síður sökum
þess að samstarfið var ætíð svo
einhliða að vart var hægt að kalla
það samstarf. Íslendingar þurfa
því – hvort sem þeim líkar betur
eða verr – að endurmeta utanríkis-
stefnu sína. Og er það gott.
Þó ekki kæmi til stefnubreyting-
ar Bandaríkjastjórnar þá hefur
veröldin breyst svo á undanförnum
áratugum að varnarsamningur við
Bandaríkjaher getur ekki verið
hornsteinn utanríkisstefnunnar. Ef
utanríkisstefnan er látin hverfast
um þennan samning þá mun hún
ekki þjóna hagsmunum Íslendinga.
Tilraunir til að blása lífi í þennan
samning og egna ríkisstjórn Banda-
ríkjanna til að halda hér úti her
geta því snúist í höndum okkar. Við
gætum sætt okkur við varnarsigur
í viðræðum við Bandaríkjastjórn
og fengið hana til fresta brottför
hersins eða jafnvel að sætta okkur
við lengri dvöl takmarkaðs liðs en
slíkt mun aðeins tefja það verk sem
er fyrir höndum: Að endur-
skilgreina utanríkis- og varnar-
stefnu okkar. Það er verkefnið sem
krefst úrlausnar. Mildun af áhrif-
um ákvörðunar Bandaríkjastjórnar
um flutning hersins er í sjálfu sér
verðugt verkefni en ekki ýkja mik-
ilvægt.
Miðað við fyrirferð varnar-
samnings í þjóðmálaumræðu á Ís-
landi í hálfa öld er dálítið skrítið
hversu lítil umræða hefur farið
fram um brottför hersins. Vera
hersins er skilgreind sem atvinnu-
málefni Suðurnesjamanna og þar
sem flestir landsmanna eru sam-
mála um að betra sé að þeir hafi
sem flest tækifæri til atvinnu virð-
ist vera nokkuð breið samstaða um
það að framlengja skuli sem lengst
varnarsamstarfið við Bandaríkin
og draga sem mest úr fækkun her-
manna á Miðnesheiði. Að öðru leyti
virðist stefnubreyting ríkisstjórn-
ar Bandaríkjanna ekki kalla á um-
ræður um utanríkismál.
Það er erfitt að aðgreina stuðn-
ing íslensku ríkisstjórnarinnar við
hernám Íraks frá varnarsamningn-
um og þeirri sígildu skilgreiningu
að hann sé hornsteinn utanríkis-
stefnu landsins. Á sama tíma og ís-
lensk stjórnvöld reyna að sannfæra
Bandaríkjamenn um að framlengja
varnarsamstarfið er óðum að koma
í ljós að þær upplýsingar sem ís-
lensk stjórnvöld byggðu stuðning
sinn við innrásina í Írak á voru
rangar – og líklega vísvitandi rang-
færðar af ríkisstjórn Bandaríkj-
anna. Sú staða ýtir enn frekar á
endurskoðun þessa samstarfs. ■
Viðar Hreinsson bókmennta-fræðingur hefur bæst í hóp
þeirra sem fordæma bók mína um
Halldór Kiljan Laxness án þess að
hafa lesið hana. Í viðtali hér í
blaðinu laugardaginn 24. janúar
sagði hann, að vinnubrögð mín
væru forkastanleg. Hann skýrði
þetta ekki nánar, svo að ég hring-
di í hann og spurði hann, hvað
hann ætti við. Hann svaraði því
til, að hann ætti við það, að ég
tæki sums staðar í bókinni upp
texta Halldórs án þess að breyta
þeim mikið. Þá vitum við það.
Allt tal um ritstuld fráleitt
Af því tilefni vil ég segja þetta:
Í fyrsta lagi tók ég skýrt fram í
eftirmála bókar minnar, að ég flétt-
aði lýsingar Halldórs á atvikum, að-
stæðum og einstaklingum inn í frá-
sögn mína. Mér fannst sjálfsagt og
eðlilegt að gera það. Það hvarflaði
ekki að mér, að neinn hefði neitt við
það að athuga. Hafi ég með þessu
brotið lög um höfundarrétt, sem ég
vona ekki, þá er það svo sannarlega
óviljaverk.
Í öðru lagi vísaði ég í neðanmáls-
greinum margsinnis í bækur Hall-
dórs, þótt eflaust megi um það
deila, hvort ég hafi gert það nógu
oft. Á það er þó að líta, að þessar
bækur eru til á nær hverju heimili í
landinu, svo að erfitt er um að vill-
ast, þegar ég nýti mér efni úr þeim.
Allt tal um ritstuld var því fráleitt.
Í þriðja lagi tel ég þá aðferð sem
ég beitti beinlínis betri og heppi-
legri en þá að taka beinar og orð-
réttar lýsingar Halldórs eða ann-
arra, setja þær í gæsalappir og
prjóna eitthvað framan við og aft-
an. Við aðferð mína var hægt að
hnika til orðum, svo að efnið félli
inn í verkið, og leiðrétta misminni
og missagnir, eins og ég gerði oft í
bók minni.
Í fjórða lagi tók ég Halldór sjálf-
an til fyrirmyndar í þessu efni.
Hann greip ósjaldan efni úr ýmsum
áttum, felldi það inn í verk sín og
breytti aðeins eftir eðli og þörfum
verkanna.
Dæmi um þetta eru ýmis kvæði
hans, ræða Rauðsmýrarmaddöm-
unnar í Sjálfstæðu fólki, lýsingar á
hermennsku í Íslandsklukkunni og
efni úr dagbókum Magnúsar
Hjaltasonar í Heimsljósi.
Í fimmta lagi hafa aðrir íslensk-
ir ævisagnaritarar beitt sömu að-
ferð og ég. Í rækilegri greinargerð,
sem ég lagði fram á blaðamanna-
fundi 8. janúar, benti ég á nokkur
dæmi úr bók Guðjóns Friðriksson-
ar um Einar Benediktsson, en ein-
nig mætti nefna bók Gylfa Gröndal,
Við Þórbergur, og raunar mörg önn-
ur verk, eins og ég get sýnt fram á.
Hvers vegna þegir Viðar Hreinsson
um „forkastanleg vinnubrögð“
þessara höfunda?
Enginn er dómari í eigin
sök
Enginn er dómari í eigin sök.
Þótt ég telji sjálfur, að vinnubrögð
mín hafi verið sjálfsögð og eðlileg,
verða lesendur að dæma um það.
Ég fékk um einu þúsundi fleiri
kaupendur að bók minni (samtals
um fjögur þúsund) en Viðari
Hreinssyni tókst að betla milljónir
af Eimskipafélaginu og öðrum fyr-
irtækjum til að skrifa bók um
Stephan G. Stephansson (samtals
um þrjár milljónir), svo að ég má
vel við una.
En þau vinnubrögð Viðars
Hreinssonar að skunda fram á opin-
beran vettvang og hafa uppi svigur-
mæli um bók, sem hann hafði ekki
lesið, eru svo sannarlega forkastan-
leg. Ég lagði mig allan fram um að
safna fróðleiksbrotum um ævi
Halldórs Kiljans Laxness og fella
þau saman í eina heild, sem væri
aðgengileg almenningi, læsileg og
skemmtileg, um leið og ég fór var-
lega í ályktunum og reyndi ekki að
troða neinni einni skoðun á
Nóbelsskáldinu niður í kok les-
enda. Viðar hefur eins og sumir
aðrir orðið sér til skammar í
þessu máli. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um samninga við Bandaríkja
stjórn um varnir.
12 26 janúar 2004 MÁNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Þegar þetta er skrifað á sunnu-dagsmorgni hefur leikur Ís-
lendinga og Tékka á Evrópumót-
inu í handknattleik enn ekki far-
ið fram. Ég hef hins vegar lesið
það fimm sinnum í Morgunblað-
inu að íslenska liðið sé nú „komið
upp að vegg“. Það má til sanns
vegar færa og er eflaust skrifað
til að brýna menn til dáða. Ég
vona að það virki en er ekki al-
veg viss. Sjálfur veit ég að mót
er að loknu þessu. Ég er nefni-
lega gamall og vitur.
Frá því að ég var barn hefur
maður fylgst með gengi íslenska
liðsins í handbolta og farið í
gegnum geðs-
hræringar stór-
mótanna. Ég hef
ekki rannsakað
það sérstaklega
en mér finnst
eins og gengi ís-
lenska liðsins
hafi yfirleitt
verið ósköp
svipað í gegnum
tíðina – að það
hafi verið eitt af
tíu bestu liðum í
heimi frá því að
ég man eftir
mér og einstaka
sinnum náð að
komast í hóp
fimm efstu. Ég
held að það sé
einhver mis-
skilningur sem
ég las í Frétta-
blaðinu í gær að liðið hafi verið
lélegt allt þar til hinn pólski Bod-
an tók við því. Reyndar var það
mjög gott lið sem hann stýrði –
svo gott að hann komst upp með
að hafa Sigurð Sveinsson á
bekknum nær allan tímann – en
samt fannst manni eins og það lið
næði aldrei fyllilega að sýna það
sem í því bjó. Eiginlega finnst
manni það alltaf. Það að hafa fyl-
gst með gengi íslenska liðsins í
handknattleik áratugum saman
er í rauninni saga samfelldra
vonbrigða, sem maður veit samt
að eru afrakstur óraunhæfra
væntinga.
Handboltamaðurinn sem
reykti
Þegar við strákarnir í Karfa-
voginum vorum hvað æstastir
að fylgjast með lýsingunum að
utan – Sigurðar Sigurðssonar
sem lét fátt koma sér úr jafn-
vægi og nokkru seinna Her-
manns Gunnarssonar sem hreif
mann alltaf með glóandi mæl-
sku – og við hoppuðum um alla
íbúð skrækjandi af gleði eða
gólandi af hryggð, þá áttu Ís-
lendingar leikmenn sem voru
alveg jafn góðir á alþjóðavísu
og þeir sem núna leika fyrir Ís-
lands hönd. Hitt er svo önnur
saga að alþjóðlegum handknatt-
leik hefur fleygt fram með
meiri hraða og meiri sérhæf-
ingu og markvissara uppeldi.
En það var mikill ljómi um nafn
Geirs Hallsteinssonar, Ólafs
Jónssonar eða Jóns Hjaltalín
(sem ég man ekki betur en að
allir hafi leikið um hríð með
góðum liðum í útlöndum) – svo
að nokkrar hetjur séu nefndar.
Maður dáði handboltamennina
af slíku alefli að ég man enn þau
hyldjúpu vonbrigði sem ég upp-
lifði þegar ég sá landsþekktan
handboltamann á förnum vegi
með sígarettu í hendinni. Ég
reyndi að telja mér sjálfum trú
um að hann væri að geyma hana
fyrir einhvern...
Handbolti er íslensk íþrótt
Handbolti höfðar til Íslend-
inga. Það má svo sem til sanns
vegar færa að það kunni að
vera vegna þess að hann er
ekki jafn vinsæll með milljóna-
þjóðum og því meiri möguleik-
ar að vera þar í fremstu röð en
ég hef reyndar aldrei verið
hrifinn af þeirri skýringu.
Handbolti virðist endurspegla
íslenskt þjóðlíf á eindregnari
hátt en margar aðrar íþróttir.
Það er mikil snerting í honum,
mikil átök og hraði, í saman-
burði virkar körfuboltinn nán-
ast pempíulegur með banni
sínu við snertingu. Handbolt-
inn virðist höfða til Íslendinga
vegna þess að hann er sérstakt
sambland af félagshyggju og
einstaklingshyggju sem er
kannski visst einkenni á ís-
lenskri þjóðfélagsskipun; hann
er eins og skorpuvinna. Þegar
maður horfir á íslenska liðið
bruna upp völlinn eftir „slæma
kaflann“, taka sig saman í and-
litinu er eins og verið sé að
„bjarga verðmætunum“, koma
heyinu í hús, klára að vinna
fiskinn sem liggur undir
skemmdum, klára að reisa fé-
lagsheimilið fyrir opnunina
næsta mánuð; vinna krafta-
verkið sem Íslendingar gera
alltaf ráð fyrir að komi...
Við þekkjum mörg „slæma
kaflann“, doðann, andleysið,
sinnuleysið. „Slæmi kaflinn“
kemur eins og súld eða bræla á
miðum, hann er óhjákvæmileg-
ur, hann er náttúrulögmál,
hann er hlutskipti Íslendings-
ins. Hann endurspeglar þung-
lyndið í þjóðarkarakternum –
og einhvern veginn er eins og
þessi „slæmi kafli“ sé nauðsyn-
leg forsenda allrar velgengni;
að menn þurfi að vera komnir
upp að vegg til að ná að ein-
beita sér. Íslenska liðið spilar
alltaf eins og maður á dedlæni,
sem finnst að hann muni skila á
réttum tíma vegna þess að
hann hefur gert það svo oft
áður – hefur oft „séð það svart-
ara“. Þetta dedlæn íslenska
liðsins rann út í gær og ég veit
enn ekki hvort náðist að skila á
réttum tíma: sjálfur þarf ég
hins vegar að drífa í að skila
þessari grein...■
Um daginnog veginn
GUÐMUNDUR
ANDRI THORS-
SON
■
skrifar um handbolta.
Slæmi kaflinn
■ Af Netinu
Forkastanleg
vinnubrögð?
„Íslenska
liðið spilar
alltaf eins og
maður á ded-
læni, sem
finnst að
hann muni
skila á réttum
tíma vegna
þess að
hann hefur
gert það svo
oft áður –
hefur oft „séð
það svart-
ara“.
Andsvar
DR. HANNES HÓLMSTEINN
GISSURARSON,
■ prófessor í stjórnmálafræði skrifar um
bók sína um Halldór Laxness.
Brestir í hornsteinunum
Áfengisauglýsingar hafa engin
áhrif
Íslenskir áfengisframleiðendur
eru afar svekktir yfir því að
bannað sé að auglýsa áfenga
drykki hér landi. Hvers vegna
þeir eru svona svekktir er stund-
um óljóst þar sem þeir halda því
reglulega fram að áfengisauglýs-
ingar hafi í raun engin áhrif á
neytendur, sérstaklega ekki börn
og unglinga. Ýmsar rannsóknir
sýna reyndar fram á að áfengis-
auglýsingar hafi áhrif á ungt fólk
og því eru enn ágæt rök fyrir
auglýsingabanninu.
SIGURÐUR HÓLM GUNNARSSON SKRIFAR Á
WWW.SKODUN.IS
Trúleysi ógnar mannlegu sam-
félagi
Þeir eru aumkunarverðir sem
ekki geta akiterað fyrir sannfær-
ingu sinni öðruvísi en að ljúga um
staðreyndir. Staðreyndin er þó sú
að ótrúlegasta fólk á það til að
grípa til slíkra ráða þegar það
finnur að það er að missa tiltrú
manna á því sem það hefur fram
að færa.
Við höfum rúmlega ársgamalt
dæmi um þetta í málflutningi
biskups Íslands og setur það ljót-
an blett á þjóðkirkjuna. Ræðan
sem hann flutti á nýársdag 2003
bar yfirskriftina „Trúleysi ógnar
mannlegu samfélagi“.
Þegar Karl Sigurbjörnsson heldur
því fram í hátíðarræðu frammi
fyrir hjörð sinni að trúleysi sé ógn
við samfélagið er hann einfald-
lega að ljúga.
BIRGIR BALDURSSON SKRIFAR Á WWW.VANTRU.NET