Fréttablaðið - 28.01.2004, Blaðsíða 14

Það er nú orðinn hversdagsleguratburður á Íslandi að ráðandi
hlutir í stórfyrirtækjum skipti um
eigendur. Kaup fyrirtækis þeirra
Hannesar Smárasonar og Jóns Helga
Guðmundssonar á hlut Íslandsbanka
og dótturfélaga bankans í Flugleið-
um eru vissulega mikil tíðindi – en ég
er ansi hræddur um að þau hefðu
vakið meiri athygli fyrir misseri eða
tveimur. Það er ekki svo langt síðan
að sala Heklu-fjölskyldunnar á sínu
fyrirtæki var nánast ótrúleg frétt. Ís-
lenskt viðskiptalíf var í undarlega
föstum skorðum allan seinni hluta
síðustu aldar. Það endurspeglaði illa
eðli venjulegs markaðsbúskaps þar
sem sífelld leit að hagkvæmari
lausnum leiðir til látlausrar endur-
nýjunar. Á síðustu tólf mánuðum hef-
ur hins vegar brugðið svo við að
hvert stórfyrirtækið á fætur öðru
hefur skipt um eigendur, fyrirtæki
hafa sameinast og öðrum verið skipt
upp. Í ljósi þessara miklu breytinga
er skiljanlegt að einhverjum kunni
að finnast nóg um. Það nægir að
nefna nöfn fyrirtækjanna sem hafa
farið í gegnum svona breytingar:
Landsbankinn, Búnaðarbankinn,
Eimskip, Sjóvá-Almennar, Skeljung-
ur, Flugleiðir, Norðurljós, Kaupás –
og eru þá aðaeins allra stærstu fyrir-
tækin nefnd.
Í langflestum tilfellum hafa við-
skiptabankarnir spilað stórar rullur í
þessari uppstokkun. Ef þeir eru ekki
aðaldrifkraftar breytinganna eru
þeir bakhjarlar þeirra. Það þarf því
ekki mikinn speking til að halda því
fram að einkavæðing ríkisbankanna
hafi í raun hleypt þessari atburðarás
af stað. Menn geta síðan dregið mis-
munandi ályktanir af þessu. Sumir
halda því fram að breytt eignarhald á
bönkunum hafi leitt til innleiðingar
nýrra og háskalegri sjónarmiða í ís-
lenskt viðskiptalíf – eflt enn frekar
græðgisvæðingu atvinnulífsins. En
það er líka hægt að snúa þessu við-
horfi á haus og halda því fram eign-
arhald bankanna á meðan þeir voru í
ríkiseign hafi staðið í vegi fyrir að
eðlileg viðskiptasjónarmið hafi feng-
ið að dafna í íslensku viðskiptalífi.
Vægi ríkisbankanna í viðskiptalífinu
hafi í raun hindrað að eðlileg endur-
nýjun í fyrirtækjarekstri næði fram
og þar með sljóvgað helstu kosti
markaðsbúskaparins; hagkvæmni
með betri þjónustu fyrir lægra verð.
Það á eftir að koma í ljós hversu
mikinn hag almenningur á Íslandi
fær af uppstokkun viðskiptalífsins.
Við merkjum nú aukna samkeppni
viðskiptabankanna með loforðum um
verðlækkun á þjónustu. Olíu- og
tryggingarfélögin eru í einskonar
limbói vegna rannsóknar Samkeppn-
isstofnunar og Ríkislögreglustjóra
og neytendur hafa ekki merkt vax-
andi samkeppni í þessum geirum.
Það á því enn eftir að koma í ljós
hvort sú mikla uppstokkun sem átt
hefur sér stað í íslensku viðskiptalífi
leiði til betra samfélags. Kenningin
segir að svo verði en tíminn mun
leiða það í lós. ■
Félagið Oddaflug hf., sem er íeigu Hannesar Smárasonar og
tengdaföður hans, Jóns Helga Guð-
mundssonar, hefur keypti 38,5 pró-
senta hlut í Flugleiðum. Hannes
Smárason er aðstoðarforstjóri Ís-
lenskrar erfðagreiningar. Hann
lærði á sínum tíma verkfræði og
viðskiptafræði
við MIT-háskól-
ann í Massachu-
setts. Á árunum
1992–1996 starf-
aði hann sem ráð-
gjafi hjá McKins-
ey&Co í Boston.
Eftir það tók
hann við starfi
hjá Íslenskri
erfðagreiningu
sem fjármála-
stjóri og fram-
k v æ m d a s t j ó r i
viðskiptaþróun-
arsviðs. Árið
1999 var hann
skipaður aðstoð-
arforstjóri.
Kvikur og ör
„Hann er skemmtilegur og klár
strákur, dálítið kvikur og ör, lifir
hratt. Stundum veit maður ekki
hvort hann er að koma eða fara.
Mér er til efs að hann viti það alltaf
sjálfur,“ segir Páll Magnússon,
framkvæmdastjóri samskipta- og
upplýsingasviðs Íslenskrar erfða-
greiningar.
Þó að ætla megi að drjúgur tími
fari í að vera næstráðandi í því stór-
fyrirtæki sem Íslensk erfðagrein-
ing er, er það síður en svo það eina
sem Hannes gerir. Hann er stjórn-
arformaður félagsins sem reisti
Smáralind og situr einnig í stjórn
Kers, áður Olíufélagið, og í vara-
stjórn KB-banka. Þá var hann ný-
lega sagður í hópi fjárfesta sem
hafði hug á að eignast flutningaarm
Eimskipafélagsins og er sú kenning
uppi að fyrst sá kostur gafst ekki
hafi hann snúið sér að samgöngum í
háloftunum.
Sækist ekki eftir sviðsljósi
Hreggviður Jónsson, forstjóri
PharmaNor, var við nám í Boston á
skólaárum Hannesar þótt ekki hafi
þeir verið í sama skóla. Þeir hafa
haldið vinskap síðan. „Hannes er
góður drengur og bráðgáfaður og
fljótur að sjá hluti sem aðrir sjá
ekki,“ segir Hreggviður. „Hann hef-
ur snarpa hugsun og er snöggur að
framkvæma hlutina. Hann hefur
létta lund og er hrókur alls fagnað-
ar þegar svo ber undir.“ Hannes
hefur ekki verið áberandi í fjölmiðl-
um og virðist ekki sækjast eftir
sviðsljósinu. „Ég held að hann vilji
frekar láta verkin tala,“ segir
Hreggviður.
Sagt er að viðskipti séu helsta
áhugamál Hannesar en hann mun
einnig vera ansi duglegur að mæta í
heilsurækt.
Hannes er fæddur árið 1967 og
er sem fyrr sagði tengdasonur Jóns
Helga Guðmundssonar sem kennd-
ur er við Byko. Kona Hannesar, og
dóttir Jóns, er Steinunn Jónsdóttir
innanhússarkitekt og eiga þau tvö
börn. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um uppstokkun
Maðurinn
HANNES SMÁRASON
■ keypti á dögunum ráðandi hlut í
Flugleiðum ásamt tengdaföður sínum,
Jóni Helga Guðmundssyni.
14 28. janúar 2004 MIÐVIKUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Davíð Oddsson forsætisráð-herra hefur síðustu daga
verið með hálfkveðnar vísur,
nánast dylgjur um öryrkja.
Ástæðan fyrir því að þeim hafi
fjölgað gæti verið sú að hjá
Tryggingastofnun væru menn
úrskurðaðir öryrkjar á ein-
hvern frjálslegri hátt en áður
tíðkaðist. Þarna er Davíð Odds-
son á villigötum. Sú spurning
sem hann ætti að vera að velta
fyrir sér er hvernig á því standi
að á Íslandi hafa til mjög langs
tíma verið hlutfallslega færri
öryrkjar en á hinum Norður-
löndunum.
Hvers vegna skyldi það vera?
Ég held að skýringin sé fyrst og
fremst sú að hér hefur verið
næg atvinna – lítið atvinnuleysi.
Breytt afstaða til atvinnuleysis
í Stjórnarráði Íslands
Nánast allan lýðveldistímann
var það keppikefli
stjórnvalda númer
eitt tvö og þrjú að
bægja atvinnu-
leysi frá. Kenning-
um um að nota at-
vinnuleysi sem
hagstjórnartæki
til að slá á þenslu
og halda niðri
kjörum var hafnað
af nánast öllum
ríkisstjórnum.
Þetta tókst
bærilega. Að undanskildum ár-
unum í lok sjöunda áratugarins
þegar síldarstofninn hrundi, var
atvinnuleysi lítið – og það
atvinnuleysi sem á annað borð
var, skýrðist af skammvinnum
aðstæðum í sjávarútvegi. Vinnu-
markaðurinn var tiltölulega
stöðugur og vinsamlegur – líka
gagnvart fólki með skerta
starfsgetu. Á þessu verður síðan
grundvallarbreyting upp úr
1990. Þá kemur til sögunnar
fjöldaatvinnuleysi sem verður
viðvarandi – nokkuð breytilegt
frá ári til árs – en alltaf eru þó
þúsundir manna án vinnu – nú
eru fimm þúsund manns án at-
vinnu í hverjum einasta mánuði.
Á hverjum skyldi þetta bitna
fyrst? Það liggur í augum uppi:
Á fötluðum eða fólki með skerta
starfsgetu vegna fötlunar eða
langtímaveikinda.
Skýringin á því að öryrkjar
eru hlutfallslega færri á Íslandi
en hinum Norðurlöndunum er
með öðrum orðum sú að hér hef-
ur verið gott atvinnuástand og
að fólk vill vinna jafnvel þótt
starfsþrekið þverri.
Fólk vill vinna í lengstu lög
Vissulega hefur öryrkjum
fjölgað á síðustu misserum.
Fjölgun þeirra sem fara á ör-
orkubætur er hins vegar ekki
eins ör og hefði mátt ætla við
þessar erfiðu aðstæður á vinnu-
markaði. Staðreyndin virðist
vera sú að fólk sem á rétt á ör-
orkubótum reyni í lengstu lög að
halda sér inni á vinnumarkaði,
sæki um atvinnuleysisbætur
eða sjúkradagpeninga eftir at-
vikum og þrauki. Þetta gerist
jafnvel þótt atvinnuleysisbætur
og sjúkradagpeningar séu í
sumum tilvikum lægri en
greiðslur til öryrkja.
Í þessu sambandi er rétt að
hafa í huga að örorka á sér yfir-
leitt langan aðdraganda. Vissu-
lega missa margir orkuna í slysi
en fleiri veikjast og heilsuleysið
ágerist smám saman. Það liggur
þess vegna ekki í augum uppi
nákvæmlega hvenær þörf er á
að sækja um örorkubætur og ef-
laust einstaklingsbundið hvern-
ig fólk ber sig að.
Til þess að skilja samhengi
hlutanna þarf að hugleiða þessa
þætti.
Þegar það nú kemur í ofaná-
lag að spáð er áframhaldandi
fjöldaatvinnuleysi þá er ekki að
undra að margir missi móðinn
og fái úrskurð um heilsufar sitt.
Sá úrskurður byggir á stað-
reyndum og fráleitt að dylgja
um að hann sé einhver tilbún-
ingur. Forsætisráðherranum
væri nær að taka ofan fyrir
fólki sem í lengstu lög hefur
viljað halda sér inni á vinnu-
markaði og íhuga á hvern hátt
stjórnvöld geti komið til aðstoð-
ar.
Hvað ríkisstjórninni ber að
gera
Ríkisstjórnin getur veitt fólki
sem býr við hrakandi heilsufar
stuðning, t.d. með því að stór-
hækka sjúkradagpeninga en
fyrst og síðast með því að beita
öllum tiltækum hagstjórnar-
tækjum til að draga úr atvinnu-
leysi. Atvinnuleysi er þjóð-
félagsmein en verst kemur það
fólki með skerta starfsorku.
Ríkisstjórnin gengur í þver-
öfuga átt, slær milljarða lán til
óarðbærra fjárfestinga og
sveiflar síðan niðurskurðar-
sveðju til að slá á þenslu. Afleið-
ingarnar eru fjöldauppsagnir og
aukið atvinnuleysi.
Allt var þetta fyrirsjáanlegt
þegar ákvörðun var tekin um
stóriðjuframkvæmdirnar við
Kárahnjúka fyrir rúmu ári. Það
sem ekki var fyrirsjáanlegt var
að fyrstu fórnarlömbin yrðu
hjúkrunarfólk á Landspítala- há-
skólasjúkrahúsi og blórabögglar
síðan fólk með skerta starfsorku
sem ekki á annars kost en fá
stuðning úr almannatrygginga-
kerfinu. ■
Krónur, aurar og viska
„Forystumenn Verkamanna-
flokksins, með Blair í broddi
fylkingar, hafa tileinkað sér orð-
ræðu frjálshyggjunnar og fram-
fylgja henni nú í blindni. Þeir
stíga nú fyrstu skrefin í átt að
einkavæðingu opinberra skóla
og draga enn úr möguleikum
hinna efnaminni til að öðlast
háskólamenntun.
Rökin eru þau að stúdentar
verði betri stúdentar ef þeir
þurfa að borga fyrir námið og
ekki sé nema réttmætt að þeir
greiði fyrir það að hluta vegna
þess að háskólanám sé ávísun á
hærri tekjur.
Enginn nefnir það að opinberir
skólar eru reknir fyrir peninga
skattgreiðenda; enginn nefnir
það að aukin menntun á öllum
stigum er þjóðfélagslega hag-
kvæm og enginn nefnir það að
menntun miðast ekki bara við
framtíðartekjur. Margir sækja
sér menntun til að leita þekking-
ar og skapa nýja þekkingu. Krón-
ur og aurar eru þar ekki aðal-
málið heldur viska – sem er
auðvitað grundvallarmarkmið
menntakerfisins til að byrja
með.“
- KATRÍN JAKOBSDÓTTIR Á WWW.MURINN.IS
Nýtt skilti við Landspítalann
„„Eingöngu er leyfilegt að fá
hjartaáfall mán.–fös. vegna
sparnaðar. Vinsamlegast komið
eftir helgi.“ Allt virðist stefna í
það að skilti með þessum eða
svipuðum texta muni hangi á
hurðarhúni bráðamóttöku Land-
spítalans við Hringbraut innan
skamms. Neyðarmóttöku fyrir
fórnarlömb nauðgana verður ein-
nig lokað. Eitthvað sem litið hefur
verið á sem fyrirmyndarframtak
bæði innanlands og utan. Stórum
hluta starfsfólks á Landspítalan-
um verður nú sagt upp störfum
eða þeirra vinnuhlutfall skert til
að spara. Þetta bitnar svo fyrst
og fremst á neytendum heilbrigð-
isþjónustunnar. Aukið álag á
starfsfólk bíður hættunni heim.
Mistök eru tíðari ef mannekla er
og álag er fram úr hófi. Þetta er
þá strax farið að ógna þeirri
grundvallarhugmynd sem heil-
brigðiskerfi okkar byggir á. Þeirri
hugmynd að allir eigi að hafa rétt
á bestu fáanlegri heilbrigðisþjón-
ustu burt séð frá fjárhag og svo
framvegis. Við munum með þessu
áframhaldi ekki getað ætlast til
þess að okkar annars færa heil-
brigðisstarfsfólk geti veitt bestu
þjónustu sem völ er á. Það er ein-
faldlega ekki gerlegt í þessum
þrönga stakki sem heilbrigðis-
þjónustunni hefur verið sniðinn.“
- ELÍN BIRNA SKARPHÉÐINSDÓTTIR Á WWW.POLITIK.IS
Rónni raskað
„Í síðustu viku var ég, aldrei
þessu vant, vöknuð snemma að
horfa á Ísland í bítið. Þar
heyrði ég þingmann Samfylking-
arinnar, Katrínu Júlíusdóttur,
segja að hún neitaði að horfa á
málin út frá sjónarhóli einstak-
lingsins, eins og við Heimdell-
ingar erum þekktir fyrir, heldur
vildi hún aðeins tala út frá sam-
félaginu. Þetta raskaði ró minni
þennan morguninn. Hvað fær
fólk til að halda svona löguðu
fram?“
Um daginnog veginn
ÖGMUNDUR
JÓNASSON
■
skrifar um atvinnu-
leysi.
Atvinnuleysi og
örorkubætur
■ Af Netinu
Bráðgáfaður fram-
kvæmdamaður
Látlaus endurnýjun
„Hann er
skemmtilegur
og klár strák-
ur, dálítið
hvikur og ör,
lifir hratt.
Stundum veit
maður ekki
hvort hann er
að koma eða
fara. Mér er
til efs að
hann viti það
alltaf sjálfur.
■
Ríkisstjórnin
gengur í þver-
öfuga átt, slær
milljarða lán til
óarðbærra fjár-
festinga og
sveiflar síðan
niðurskurðar-
sveðju til að slá
á þenslu. Af-
leiðingarnar
eru fjöldaupp-
sagnir og aukið
atvinnuleysi.
HANNES SMÁRASON
Er sagður hafa snarpa hugsun og vera fljótur til framkvæmda.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
IL
H
EL
M