Tíminn - 02.11.1971, Blaðsíða 3

ÞREÐJUDAGUR 2. nóvember 1971
3
TÍMINN
erlendis, óeSlileg sú ósk og sú
von íslenzku ríkisstjórnarinnar að
eftir 20 ára óbreytta framkvæmd
varnarsamningsins frá 1951 sé
komin ástæða til þess að endur-
skoða hann. Og ég fullyrði, að fyrr
verandi ríkisstjórn hafði enga
slika endurskoðun uppi og sá
áhugi, sem í þeim röðum virðist
nú kominn á endurskoðun varn-
armálanna, er nýr. Hann var ekki
fyrir hendi fyrir svo sem 4 mán-
uðum. Og þeir erlendu valda-
menn, sem ég hef rætt þetta mál
við, úr öllum þeim NATO-ríkj-
um, sem ég hef haft tök á að
hitta, þeim þykir ekki óeðlilegt
eins og ég áðan sagði, að þessi
endurskoðun megi fara fram. —
Alls staðar, þar sem ég hef verið
spurður um ástæðurnar fyrir
þessari ákvörðun ríkisstjórnarinn
ar, hef ég gefið sama svarið.
Ástæðurnar eru þjóðernisleg til-
finning íslendinga fyrir því, að
við eigum ekki að þurfa að sæta
því, einir allra þjóða, að hér sé
um aldur og ævi erlent herlið.
Við höfum fyrir okkur dæmi um
það frá nágrannaþjóðum okkar,
að þær eru ekki áfjáðar í það,
svo ekki sé meira sagt, að taka
við því varnarliði sem hugsanlega
þyrfti að fara héðan. Bæði Danir
og Norðmenn hafa látið í Ijós
ákveðna ósk um að til þess þyrfti
ekki að koma. Við skiljum það
vafalaust öll, og eins og við skilj-
um afstöðu þeirra, þá munu þeir
einnig skilja þessa afstöðu okk-
ar. Og það leyfi ég mér að láta
verða min síðustu orð hér í dag,
að vona að sú skoðun verði ofan
á meðal erlendra vináttuþjóða, að
þessi ósk íslendinga um endur-
skoðun varnarsamningsins sé
ekki aðeins eðlileg ósk friðelsk-
andi þjóðar, heldur einnig sjálf-
sögð réttlætisráðstöfun.
Utanríkisstefnan hlýtur
að taka tillit til þróunar
í heimsmálunum
Jón Skaftason rakti í upphafi
máls síns söguleg atriði her-
verndarsamningsins við Bandarík-
in, en vék því næst að stefnu rík-
isstjórnarinnar í varnarmálum.
Hann minnti á að deilt væri um
ákvæði málefnasamningsins ”.m
brottför varnarliðsins. Sumir
vildu túlka ákvæðið þannig að það
þýddi að varnaliðið skyldi hverfa
burt á kjörtímabilinu, hvernig
sem málin þróuðust í heiminum
og . hvernig sem endurskoðuninni
lyktaði. Aðrir teldu að hér væri
aðeins um stefnuyfirlýsingu að
ræða og að endanleg niðurstaða
um veru varnarliðsins hér hlyti
að ákvarðast fyrst þegar niður-
stöður endurskoðunar varnarsamn
ingsins lægju fyrir auk þess, sem
atburðir úti í heimi gætu haft
áhrif á niðurstöðurnar, líkt og
gerðist 1956, er Rússar réðust inn
í Ungverjaland og vinstri stjórnin
sem þá var, dró til baka uppsögn
varnarsamningsins.
Jón sagði, að hann áliti síðari
skýringuna þá réttu. Hann kvaðst
telja fráleitt, að á þessari stundu
væri fortakslaust hægt að full-
yrða, að varnarliðið skyldi fara
úr landinu fyrir lok kjörtímabils-
ins. Stjórnarsamningurinn segði
aðeins, að að því skyldi stefnt,
en ekki, að það skuli, og á því
væri mikill munur. Jón sagðist
ekki vera einn um þá skoðun í
þingflokki framsóknarmanna, að
óheimlt væri samkvæmt stjórn-
arsáttmálanum að staðhæfa í dag,
að varnarliðið ætti að vera farið
fyrir lok kjörtímabilsins. Honum
hefði einnig verið tjáð, án þess
að hafa staðreynt það sjálfur, að
þeir væru líka til í þingliði Sam-
taka frjálslyndra og vinstri manna,
sem túlkuðu þetta ákvæði stjórn-
arsamningsins á sama hátt og
hann. Eðli málsins samkvæmt,
væru engar fullyrðingar langt
fram í tímann hæpnari en þær,
er kvæðu á um, að í öryggismál-
um smáÞjóðar skyldi eitthvað
standa svo og svo á ákveðnum
tíma í framtíðinni. Stefna okkar
í utanríkismálum hlyti að taka
tillit til þeirrar þróunar, sem ætti
sér stað í heimsmálunum, eins og
glöggt mætti greina af reynslu
undanfarinna áratuga. Það þyrfti
að framkvæma stöðugt mat á að-
stæðum og breyta eftir því. Þetta
hefðu Islendingar gert allt frá
lokum síðustu heimsstyrjaldar og
því ætti að halda áfram.
Framsóknarflokkurinn
ber frumábyrgS
á endurskoðuninni
Utanríkisráðherra hefði nú lýst
því yfir, að eftir næstu áramót
hæfist endurskoðun varnarsamn-
ingsins. Sú endurskoðun hlyti og
þyrfti að gerast á vegum utanrík-
isráðherra og hans ráðuneytis
eins, því að það væri utanríkis-
ráðherra og hans flokkur, sem
Einar Ágústsson.
bæri frumábyrgð á endurskoðun-
inni. — Ég efast ekki um að svo
verði í reynd, sagði Jón Skafta-
son, — og er reyndar þess fullviss,
eftir viðtal við utanríkisráðherra
og eftir ummæli hans hér ,að ráð-
herranefndinni er ekki ætlað neitt
meiriháttar hlutverk við fyrirhug
aða endurskoðun varnarsamnings-
ins.
Jón sagði, að hann teldi að fyr-
irhuguð endurskoðun ætti í byrj-
un að snúast um það megin at-
riði, hvort öryggi okkar leyfði, að
landið yrði varnarlaust. Jón sagði,
að það væri furðulegt, að allt
frá því varnarsamningurinn var
gerðar 1951, hefði engin alvöru-
athugun farið fram á þessu megin
atriði. Það væri á valdi Alþingis
og ríkisstjórnar að láta fram-
kvæma slíka athugun, og þótt
margt hefði verið vel um þá, er
skipað hefðu Alþingi frá 1951,
þá sagðist Jón telja, að herfræði-
lega þekkingu hefðu fæstir alþing
ismanna haft á tímabilinu, né held
ur haldgóðar hlutlægar upplýsing-
ar til þess að byggja dóm á um,
hvenær teljast skuli friðartímar
og hvenær ekki.
Jón kvaðst því telja eðlilegt
að athuga þetta vel. Teldist það
hættulaust eða hættulítið að láta
varnarliðið fara nú, þá væri Það
sjálfsagt. Teldi Alþingi og ríkis-
stjórn hins vegar, á grundvelli
rækil. athugunar að öryggi og
sjálfstæði lands og þjóðar væri
betur borgið með dvöl varnarliðs
í landinu, þá væri næst að athuga
í hvaða mæli og hvernig þeim
vörnum væri bezt fyrirkomið. Yrði
síðari kosturinn uppi, ættu þær
breytingar sem gera ætti frá nú-
verandi fyrirkomulagi, Tyrr4 og
fremst að snúast um tvennt:
1. Að íslendingar annist gæzlu
og viðhald varnarmannvirkja, þó
ekki hernaðarstörf — á kostnað
Bandaríkjanna og NATO og út-
lendum hermönnum fækki að
sama skapi í landinu eða hverfi
að fullu, teljist slíkt fært eftir at-
hugun.
2. Að ýmiss konar starfsemi,
sem nú er á Keflavíkurflugvelli
og býr í óaðgreindu sambýli við
varnarliðið, verði alveg aðskilin,
þar á ég t.d. við civil-fluglið, þ.e.
annað flug en herflug, og fleira
mætti telja.
Jón sagðist álíta, að með þessu
væri hægt að gera hvorutveggja
í senn: Tryggja nokkuð öryggi
landsins og draga úr óþægindum
þeim, sem ýmsir teldu fámennri
þjóð búin af sambýli við erlenda
hermenn í eigin landi um lengri
tíma.
Þjóðaratkvæði
Hvort fyrirhuguð endurskoðun
yrði í þessum farvegi, kvaðst Jón
ekkert vilja segja um nú, þótt
margt í orðum utamríkisráðherra
Jón Skaftason.
áðan benti til þess, en þar sem
mál þessi öll væru bæði viðkvæm
og snertu alla landsmenn meira
og minna, þá væri eðlilegt að
samningsniðurstöður yrðu lagðar
undir þjóðaratkvæði í næstu sveit
arstjórnarkosningum 1973, svo að
Alþingi og ríkisstjóm gætu haft
þann þjóðarvilja við að styðjast
við endanlega ákvörðun. Þetta
væru eðlileg vinnubrögð og þau
lýræðislegustu.
Áhrif dvalar varnarliðs hér á
landi á þjóðlíf okkar hefðu frá
1951 verið margvísleg og væri
enginn tími til þess nú að geta
þeirra allra. Almennt mætti segja
að sum þeirra hefðu haft slæm
áhrif í þjóðfélaginu, en hinu væri
heldur ekki hægt að neita, að
af dvöl varnarliðsins hefðu millj-
arðar króna runnið í þjóðarbúskap
inn, sem orðið hefði undirstaða
margháttaðra framkvæmda og að
nokkru leyti þeirra lífskjara, sem
íslendingar byggju við.
Jón Skaftason kvaðst vilja geta
þess sérstaklega, að varnarliðið
væri hér í krafti samnings við
lögmæt ísl. stjórnvöld. Vera þeirra
á Keflavíkurflugvelli hefði verk-
að sem segull á aðstreymi fólks
hvaðanæva að af landinu, á Reykja
nessvæðið. Þess væru jafnvel
dæmi frá fyrri árum, að á vegum
stjórnarráðsins hafi verið rekin
sérstök starfsemi, til þess að að-
stoða fólk úr atvinnuleysisstöðum
úti á landi í vinnu á Keflavíkur-
flugvelli. Margt af þessu fólki
hefði tekið sér fasta búsetu hér,
reist sér hús og stundaði hér at-
vinnu. Hvað hefði verið hugsað
að gera af hálfu stjórnvalda, til
þess að fá fólki þessu atvinnu,
færi varnarliðið skyndilega?
— Ég hygg, sagði Jón Skafta-
son, - að flestar ríkisstjórnir, sem
verið hafa frá 1951, hafi lítið gert
í þeim efnum. Jafnvel þvert á
móti, sbr. þá staðreynd, að um
árabil hatfur atvinnuuppbygging
á þessu svæði verið tafin með því
að neita aðilum í atvinnurekstri
hér um jafnrétti til lána og fyr-
irgreiðslu úr opinberum sjóðum,
sbr. að um árabil lá blátt bann
við því að veita hingað atvinnu-
bótafé. — Fundarmenn vita, að
erfiðlega hefur gengið að fá næg
ar fjárveitingar hingað til marg-
háttaðra opinberra framkvæmda,
og þá vafalítið hugsað þannig, á
sumum æðri stöðum, að íbúar
þessa svæðis græddu svo mikið
á dvöl varnarliðsins, að það rétt-
lætti skertan hlut þeirra af opin-
beru framkvæmdafé og lánsfé úr
bönkum landsins. Afleiðingar þess
arar stefnu myndu fljótt segja
til sín í atvinnuleysi, hyrfi varn
arliðið skyndilega. Því þarf að
byrja sem fyrst á markvissum
undirbúningi framkvæmda hér á
innlendum höndum, sem gæti
smátt og smátt tekið við því vinnu
afli, sem bundið er hér í varn-
arliðsvinnunni, því að auðvitað
vona allir íslendingar, að sá dag-
ur komi fyrr en síðar, að svo frið
vænlegt verði í heiminum, að ekki
gerist þörf á erlendu varnarliði
hér.
— Stundum hef ég verið ásak-
aður fyrir að vera of seinn til
þess að taka undir frýjunarorð
ýmissa lýðskrumara, er hrópa á
áötum og pólitískum gatnamótum,
að nánast væri allur okkar vandi
leystur, ef varnarliðið hyrfi bara
úr landinu. Ég tel mig ekkert síð-
ur vilja yera lausan við dvöl er-
lands herliðs í landi okkar en
margir þeir, sem hæst hrópa
Hitt er svo annað mál, að lífs-
reynsla mín hefur ótvírætt sann-
fært mig um, að í því valdatafli,
sem teflt er í heiminum, er ís-
land staðsett á hernaðarlega mik-
ilvægum reit. Landið er því girni-
legt hverju því stórveldi, er hygg-
ur á yfirráð á N-Atlantshafi, þar
sem um fara sjóflutningar milli
Ameríku og Evfópu. Mér er líkt
farið og fulltrúum á aðalfundi
miðstjórnar Framsóknarflokksins
1946, sem ályktuðu „að leggja
bæri nána áherzlu á samvinnu við
þjóðir Engilsaxa og Norðurlanda
og við Engilsaxa sérstaklega um
öryggismál landsins.“ Ef ástand
heimsmála gerir veru varnarliðs
hér á landi nauðsynlega vegna
öryggis þess og sjálfstæðis, þá
vel ég helzt Engilsaxnesku fylk-
inguna. Hvenær sem ástand heims
mála leyfði, að mínu mati, varn-
arleysi hér, berðist ég fyrir brott-
för varnarliðsins. Það er vegna
þessara skoðana minna og þess
líka, að ég er þingmaður í kjör-
dæmi, sem hefur algjöra sérstöðu
umfram önnur, að því er tekur til
varnarliðsins, að ég vil ekki á
þessari stundu segja, að varnar-
liðið skuli horfið fyrir lok kjör-
tímabilsins, heldur láta athuga
málið eins og ég hef greint frá
og taka ákvörðun síðar að athug-
un fenginni. Fyrir þessari afstöðu
gerði ég grein strax er stjórnar-
samningurinn var ræddur í þing-
flokki og framkvæmdastjórn Fram
sóknarflokksins, þannig að flokks-
bræður á þingi vita um þetta.
Að ræðum frummælenda lokn-
um var fundarmönnum gefinn
kostur á að beina fyrirspurnum
til þeirra. Tóku til máls, Ólafur
Jóhannesson, Páll Axelsson, Karl
Steinar Guðnason, Erli.ngur Jóns-
son, Sigurður Brynjólfsson, Valtýr
Guðjónsson og Páll Jónsson, og
ræddu ýmis atriði utanríkismála
svo og málefni Suðurnesja. Einar
Ágústsson, utanríkisráðh. og Jón
Skaftason, alþm., svöruðu því
næst ræðumönnum. Utanríkisráð-
herra sagði m.a. vegna framkom-
inna fyrirspurna, að þingflokkur
Eramsóknarflokksins hefði ekki
rætt um þingsályktunartill., sem
Sjálfstæðismenn lögðu nýlega fyr-
ir þing um varnarmálin. Fundi
var því næst slitið af fundarstjóra.
IÁróSur sem brást
Nýtt blað, Suðurnes, hefur
hafið göngu sína. Útgefandi
blaðsias er Framsóknarfélag
Keflavíkur, en blaðinu er ætl-
að að verða málgagn Framsókn
armanna á öllum Suðurnesj-
um. f forystugrein blaðsins er
fjallað um stjórnarskiptin og
minnt á þann áróður, sem
| beitt hefði verið óslitið síðast
@ liðinn áratug og beindist að því
H að ef Sjálfstæðisflokkurinn
1 með hækjuliðinu missti meiri-
hluta, væri ómögulegt að
| mynda meirihlutastjórn á eft-
| ir, sundrung andstæðinganna
i væri slík, að þeir kæmu sér
1 aldrei saman um neitt. Þessi
g áróður brást hins vegar í síð-
ustu kosningum.
I Minnir á árið 1927
Síðan segir Suðurnes:
„Þess vegna hafa nú íslend-
ingar nýja stjórn, þess vegna
urðu þreyttir og marghræddir
| ráðherrar að standa upp, þeir
[| urðu að segja af sér. Og tilfell-
| ið er, að stórum mcirihluta
I þjóðarinnar þótti ekkert sjálf-
j sagðara þegar til kom. Jafnvel
S harðir stuðningsmenn fyrrver-
andi stjórnar voru orðnir leið-
ir á henni, og þeim var kunnug
sú sögulega staðreynd, að þrá-
setu í ríkisstjórn langt umfram
málefnalega aðstöðu, fylgir
ævinlega fylgishrun að lokum.
Og nú furða margir sig á, hve
fallið var í raun og veru
mjúkt, það hefði getað orðið
miklu liarðara fyrir báða, þótt
annar stjórnaraðilinn kæmi að
vísu nærri sálaður niður, en
það var af því að hann var
veikburða fyrir.
í hinni nýju ríkisstjórn sitja
að langmestu leyti ungir og
óþreyttir menn. Það eru liðs-
oddar framfaraaílanna í þjóð-
félaginu, menn sem búnir eru
að heyja andstöðu við öfuga og
klaufalega stefnu hinnar svo-
kölluðu „viðrcisnar" í 12 ár,
eitt stærsta háðsmerkið í sögu
íslendinga á 20. öld. Þeir unnu
sigurinn, og þvert ofan í heit-
ar bænir íhalds og krata tókst
þeim að fylkja sér um sameig-
inlega stefnu, mynda sterka
ríkisstjórn, sem þjóðin væntir
mikils af.
Sú hreyfing, sem nú kemur
inn í þjóðlífið að kosninga-
sumrinu loknu, minnir nokkuð
á aldarfarsbyltinguna í hugum
Imanna, sem varð árið 1927,
þegar ríkisstjórn Tryggva Þór-
hallssonar settist að völdum.
Jónas Jónsson var þá aðal-
meinvætturin í augum kyrra-
lífsafla þjóðfélagrJns, skað-
ræðismaðurr.nn, sem vildi efla
skólakerfið, byggja brýrnar,
verja landhelgina, styðja listir
og bókmenntir. Hann átti að
vera að opna landið fyrir öfg-
um, og óhollum sósíalisma.
Ekki reyndist það rétt. Stjórn
sú reyndist þó með vissum
hætti byltingarstjórn. Og bylt-
ingar var þörf.
INú er um sinn sunginn
undir sama lagi textinn um
þjóðarháskann. miklu samt lág
værar en þá. Það er vegna
þess, að nú eru menn almennt
miklu nær því að skilja nauð-
Framhald á bls. 11.