Tíminn - 10.11.1971, Blaðsíða 6

TIMINN
MIÐVIKUDAGUR 10. nóvember 1971
MNGFRÉTTIR
SKÝRARI AKVÆDI UM EIGNAR-
RÉTT A HALENDIÍSLANDS
EB-Reykjavík, þriðjudag.
Þingsályktuuartiliaga frá þiug-
mönnuni Alþýðuflokksins, er m.a.
fjallar um að hálcndi landsins og
óbyggðir verði lýstar alþjóöareign,
er nú til meðferðar Sameinaðs
þings.
Tiflaga þingmannanna hljóðar
SVO:
„Alþingi ályktar að leggja fyrir
ríkisstjómina, að hún láti sérfróða
míenn semja frumvarp eða frum-
vörp að lögum um eignarráð og
eignarréttindi yfir óbyggðum lands
ins, stöðuvötnum í byggð og
óþyggðum, fallvötnuno, jarðhita og
hvers kopar námum og vinnslu
verðmæta úr jörðu.
Við samningu frumvarps eða
frumvarpa að lagagerð þessari
verði m.a. athugað:
1. Að lýsa allt hálendi landsins
og óbyggðir alþ.ióðareign, að svo
miklu leyti sem skýlausar eignar-
heimildir annarra en ríkisins liggja
ekki fyrir, og rvernig kveða megi
á, svo að glöggt sé, um mörk þess
arar ríkseignar.
2. Að öll not afrétta, sem ekki
eru í einkaeign, skuli teljast rétt-
indi viðkomandi sveitarfélaga, eins
og þau yrðp nángr tilgrpind.
3. Hvort veiði- og fiskræktarrétt
ur í stöðuvptnum og fallvötnum
skuli ekki fremur bundinn viðkom
andi sveitarfélögum en einkaeig-
endum jarða.
4. Hver mörk skuii setja milli
eignarráða ríkis og réttinda ann-
arra eigenda fallvatna, t.d- varð-
andi virkjanir, þegar árekstrar
verða milli einkanota og almenn-
ingsnota.
5. Hver eignarmörk ríkið skuli
hafa yfir jarðhita og hve djúpt
í jörð eignarréttur jarðeigenda
á honum skuli ná.
6. Hvort verðmæti í jörðu, á
landi eða landgrunni, er finnast
fyrir atbeina ríkisins, skuli ekki
teljast ríkiseign og háð valdi ríkis-
ins, hvernig unnin verði og farið
með.
Þegai' tillagan var til 1. um-
ræðu á fundi í neðri deild Alþingis
s.l. fimmtudag, tók meðal annarra
til máls Ágúst Þorvaldsson (F) og
minnti á í upphafi máls síns, að
á Alþingi hefði fyrr verið fluttar
tillögur, sem stefna í þá átt, að
AlÞingi lýsti yfir eign sinni á öllu
hálendi landsins. Þessi tillaga gengi
öllu lengra en aðrar tillögur hefðu
áður gengið í þessa átt, og ef
efni hennar yrði lögfest, þá sýnd-
ist honum, að hér væri um algjöra
byltingu að ræða á sviði eignar-
réttarins. í raun og veru boðaði
tillagan slíka byltingu, því að ef
gengizt væri inn á það, sem hér
væri farið fram á í sambandi við
hálendið og í sambandi við veiði-
rétt í vötnum I byggð og óbyggð,
þá væri ekki víst, hvar staðar yrði
numið síðar. Komið gæti til síðar,
að ríkið vildi eignast fleira en
þetta-
— Svo er annað, sem ég undrast
nokkuð mikið í sambandi við svona
tillögugerð. Það er hvað ríkið ætl
ar að gera við eignarrétt á þessum
svæðum, sagði Ágúst. — Hvað
ætlar ríkið að hafa upp úr hon-
um og til hvers eru slíkar tillög-
ur fluttar. Ég hef orðið var við,
Agúst Þorvaldsson
að ein af þeim rökum, sem flutt
eru fyrir þessu sé það, að hálend-
ið eigi að vera öllum frjálst.til
umfprðar. Ég hef aldrei orðið var
við það, að bað væri nokkurs stað-
ar nokkurt ferðafrelsi takmarkáð
á afréttum eða hálendi landsins.
Ég veit ekki betur en víða um
óbyggðir landsins séu nú ýmis fé-
lög búin að byggja sér sína skála,
þar sem þau hafa bækistöð. Það er
byggður meira að segja skóli uppi
í Kerlingafjöllum og virlcjað þar
vatnsfall til afnota fyrir þessa
stofnun, og ég hef ekki orðið var
við, að það væru nokkrir erfiðleik-
ar á ferðum í sambandi við þetta
viðvíkjandi því sveitarfélagi, sem
þar telur sig eiga hlut að máli.
Enn ér annað, að um hálendi
landsins er bví þannig farið, og er
nú raunar tekið hér fram í tillög-
unni, að fyrst og fremst skuli
taka það af hálendinu, sem ekki
liggi fyrir skýlausar eignarréttar
heimildir um, en dálítið ein-
kennilegt er um eignarréttinn á
eftir, þegar þetta er búið, því
að víða er það þannig, að sérstak-
ar jarðir eiga ávefengjanlega lönd
allt inn í jökla. Ég t.d. man eftir
einni jörð í Árnessýslu, sem á
land inn £ Langjökul. Það er hið
forna höfuðból, Úthlíð í Biskups-
tungum- Hún á land alla leið inn
í Langjökul, og ég veit, að hér
á nærliggjandi svæði, t.d. Ölfyss-
ingaafrétti, eru vissar jarðir,
sem eiga geilar x gegnum afrétt-
inn, en aðrir partar hans eru svo
í eigu sveitarfélagsins, þar sem
jarðimar í sveitarfélaginu eru tald
ar eiga hver sinn hlut í til nytja.
Sama er að segja um ýmsa aðra
afrétti. Það hefur staðið svo lengi
sem ég veit til í fjallskilareglu-
gerðum á Suðurlandi. að þeir eigi
afrétti, sem að fomu hafi átt. Og
þar er átt við jarðimar, hverja
jörð. ‘Hún á sinn vissa part í af-
réttinum. Það em hlunnindi, sem
fylgja jörðinni og hún má nota.
Og meira að segja var svo áður
ákveðið, að það var skylt að nota
þessi hlunnindi, það var skylt að
reka fénað í afrétt. Mikið af af-
réttum á Suðurlandi er þannig, að
mínu viti, eign jarðanna sjálfra.
Síðan eru enn aðrir afréttir, sem
em eign sveitarfélaga, sérstakra
sveitarfélaga, og í þriðja lagi eru
svo afréttir og afréttarhlutar, sem
eru eign einstakra jarða. Það mun
t-d. vera mjög mikið um það hér
á afréttum Borgfirðinga, að cér-
stakar jarðir eða sérstök sveitar-
félög eiga þar afrétti, sem ský-
lausar heimildir liggja fyrir um,
að sveitarfélögin hafa keypt af
stómm jörðum, sem ekki þurftu
á þessu landi að halda og gátu
ekki nýtt það. Þess vegna seldu
þær sveitarfélaginu þetta land. —
Mér sýnist þess vegna, að hér sé
boðuð mjög mikil og róttæk bylt-
ing á sviði eignarréttar í landinu,
sem ég sé ekki fyrir endann á,
til hvers muni geta leitt.
Veiði- og fiskiræktarréttur
í stöðuvötnum og fallvötnum
Síðar í ræðu sinni ræddi Ágúst
um 3ja lið tillögunnar, er fjallar
um það hvort veiði- og fiskræktar-
réttur í stöðuvötnum og.fallvötn-
um í byggðum skuli ekki fremur
bundinn viðkomandi sveitarfélög-
um en einkaeigendum jarða. Um
þetta afcriði sagði Ágúst m.a.:
— Það er spurningin um það
í þessúm lið, hvort ekki sé rétt
að taka allan þennan veiðirétt, af-
eigendum hans ög færa hann f
eign sveitarfélaga. Ég, man nu
ekki fyllilega, og lief ekki haft
aðstöðu til að kynna mér það, en
mig minnir, að það sé eitthvað
á 6. hundrað. jarðir á íslandi, sem
eiga veiðirétt í ám og vötnum. Og
það færist sífellt í vöxt, að
þessi réttindi, þessi eignarréttur,
verði meira og meira virði,
og við höfum það í lögum, að við
megum ekki selja veiðiréttinn und
an jörðunum. Hann verður að
fylgja þeim. Og ég tel það rétta
stefnu, að þessi veiðiréttur eigi að
fylgja jörðunum. Ef veiðirétturinn
væri tekinn undan ýmsum jörð-
um, væru þær mjög litils virði á
eftir- Sumar jarðir yrðu svo að
segja einskis virði, þegar veiði-
rétturinn væri skilinn frá þeim.
Nú skal ég játa það, að sveitar-
félögunum ríður mikið á að afla
sér tekna og nýta allt, sem hægt
er, sér til iekna. En víða er það
þannig, að veiðibændurnir, menn-
irnir, sem eiga veiðiréttinn, em
yíða duglegustu gjaldendurnir í
sveitarfélaginu, af því að Þeir hafa
þessi hlunnindi eða hafa tekjur
af þeim. Áður var það svo, að-
þessi hlunnindi voru eins konar
matarbúr fyrir þær jarðir, sem
þetta áttu. Lax- og silungsveiði
var stunduð og hefur verið st„nd-
uð allt frá því að landið var byggt
til þess að afla búsílags handa
heimilunum og ekki aðeins þeim
heimilum, sem áttu réttindin, held
ur einnig til þess að bjarga öðrum
frá sulti. Um þetta höfum við öfl-
ugar og öruggar heimildir fornar
og raunar nýjar. Nú er þetta að
vísu breytt, og þessi réttindi eru
nú meira notuð til tekjuöflunar á
annan hátt með því að selja veiði-
réttinn á leigu og hafa upp úr
honum peningatekjur. Og mér er
kunnugt um það, að hjá ýmsum
bændum er þetta meginstofni,.u í
Þeirra tekjum, því að jörð getur
verið góð veiðijörð og mikilsverð
veiðijörð, þó að hún sé léleg bú-
Framhald á bls. 12.
Skattar á
afréttum
EB—Reykjavik, þriðjudag.
Björn Fr. Björnsson (F) hef-
ur Iagt fyrir efri deild Alþing-
is frumvarp um breytingar á
lögum nr. 51 frá 10. júní 1964,
um tekjustofna sveitarfélaga.
Er tillagan svohljóðandi:
1. gr. Á eftir 1. mgr. 8. gr.
laganna komi ný málsgrein,
svohljóðandi:
Sé um atvinnurekstur að
ræða á afréttum, er sveitar-
félögum, sem þar eiga eignar-
eða afnotarétt, heimilt að inn-
heimta aðstöðugjald af atvinnu
rekstrinum í samræmi við
ákvæði þessa kafla.
2. gr. a-liður 30. gr. laganna
orðist svo:
Hvert sveitarfélag ieggur út-
svar á íbúa sína, sbr. 13. gr.
laga nr. 35/1960, um lögheim-
ili. Þeim sveitarfélögum, sem
eiga eignar- eða afnotarétt að
afréttum, er heimilt að leggja
útsvör á þá, sem þar hafa fast
aðsetur.
3. gr. Lög þessi öðlast þegar
gildi. /
Heimild til álagningar og inn
heimtu sveitarsjóðsgjalda er
fyrst og fremst bundin við íbúa
og atvinnurekstur í viðkom-
andi sveitarfélagi, sbr. 8. og 30.
gr. laga nr. 51/1964, um tekju-
stofna sveitarfélaga.
Bein^ ákvæði eru ekki talin
vera í löggjöf okkar íslendinga
um það, hver. juark ..sveitar-
félaga séu, þegar til afrétta
i kemW| PS ,nær dregur hálendi
landsins.' ■ í stjórnarskrá okkar
segir: „Rétti sveitarfélaganna
til að ráða sjálf málefnum sín-
um með umsjón stjórnarinnar
skal skipað með lögum.“
f samræmi við þetta stjórn-
arskrárákvæði hafa svo verið
sett lög um sveitarstjórnir, og
lög þau, sem nú gilda þar uin,
eru frá 1961, nr. 58. Þar segir
í 1. gr.: „Ríkið skiptist í sveit-
arfélög, sem ráða sjálf málefn-
um sínum undir yfirstjórn ríkis
stjórnarinnar (félagsmálaraðu
neytisins), samkvæmt því sem
lög ákveða.“ í 2. gr.' þessara
laga segir, að með sveitarfélög
um sé átt við hreppa og kaup-
staði. Ennfremur, að stefnu-
mörk sveitarfélaga skuli vera
hin sömu og nú, en ráðuneyt-
ið geti breytt þeim samkvæmt
því, sem nánar greini í lögun-
um. Um mörk sýsluféiaga eru
✓eigi fremur bein lagaákvæði.
en gömul og viðtekin munu
mörk þeirra vera og eflaust
víðast hvar ijós og óumdeild,
nema ef vera skyldi er til há-
lendisins kemur.
Björn Fr. Björnsson
„Ríkið skiptist í sveitar-
félög,“ segir í sveitarstjómar-
lögum. Það mætti því ætla, að
enginn væri sá staður eða land-
svæði, að eigi félli til einhvers
hrepps eða kaupstaðar.
Nú er það vitað, að víða eru
afréttir til og það frá fomu
fari, sem einstök sveitarfélög
telja sig eigi hafa einungis
óbein eignarréttindi að, svo
sem veiðirétt og upprekstrar-
rétt, heldur einnig bein eign-
arréttindi að, þ. e. eiga land-
eignina sjálfa og hún heyri
til sveitarfélaginu. Nærtækast
dæmi í svipinn er Holtamanna-
afrétt innan Rangárþings. Þar
erú hreppar, sem telja sig vera
eignáraðila að afréttinni, og
lang3ú':' tíma hafa þeir nytjað
það landssvæði. Þarna eiga sér
stað miklar framkvæmdir til
undirbúnings stórvirkjunum
við Sigöldu og Hrauneyjar-
fossa. Hundruð manna hafa þar
stöðuga atvinnu mikinn hluta
árs, og þegar til kemur, munu
þeir eigi verða allfáir, sem
setjast þar að til fulls.
Hvað sem öðru kann að líða,
verður að telja það fráleitt, að
minnsta óvissa ríki um greiðslu-
skyldu þessa fólks og fram-
kvæmdaraðila til sveitarfélag-
anna, sem þessi landshluti heyr
ir tii.
Flutningsmað»r þessa frum-
varps telur einsætt, að j lögum
um tekjustofna sveitarfélaga
sé næg stoð þeim sveitarfélög-
um, sem afréttir hafa nýtt c/a
eiga, til þess að leggja á sveit-
argjöld og innheimta hjá fyrir-
tækjum og því fólki, sem á
þeim slóðum starfar. En til
þess að koma í veg fyrir hugs-
anlegan ágreining þykir rétt
að skei-pa ákvæði aganna að
þessu leyti, og því er þetta
frumvarp flutt.
BLOM - GIRO
Gírónúmer 83070
x
Sendum yður blómin — laukana — blómaskrejrt-
ingar ) öruggum umbúðum um tand allt. —
Greiðið með Gíró.
BLÓMAHÚSIÐ
SKIPHOLTI 37 SÍMI 83070
(Við Kostakjör, skammt fró Tónabí^)
óður Álftamýri 7.
Opið alla daga — öll kvöld og um helgar.