Fréttablaðið - 08.02.2004, Blaðsíða 18

18 8. febrúar 2004 SUNNUDAGUR
■ Viðskipti
Hringdansinn um SPRON
Stjórnir Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis og KB banka hafa horfið frá áformum sínum um sameiningu bankanna
eftir að Alþingi samþykkti í skyndingu lög sem tryggja ríki og sveitarfélögum völdin í sjálfseignarstofnunum sem til verða
við hlutafélagavæðingu sparisjóðanna.
Atburðarásin í sparisjóðamál-inu svokallaða hefur verið
hröð. Allt fram á síðustu vikur var
útlit fyrir að kaup KB banka á
SPRON gengju snurðulaust fyrir
sig. Þegar Alþingi kom saman eft-
ir jólafrí varð hröð breyting þar á
og í vikunni voru samþykkt lög
sem ekki er hægt að túlka öðru-
vísi en hafi beinlínis verið sett til
þess að koma í veg fyrir kaup KB
banka á SPRON.
Óskýrt eignarhald
Deilurnar sem skapast hafa um
sparisjóðina hafa að miklu leyti
sprottið vegna þess óskýra eign-
arhalds sem er á sjóðunum. Spari-
sjóðirnir eru ekki reistir á grunni
hlutafjár heldur stofnfjár. Stofn-
fjáreign í sparisjóðum veitir rétt
til kosningar á stjórn félagsins og
stofnfjáreigendafundir eru æðsta
úrskurðarvald um rekstur sjóð-
anna og á sama hátt og gildir um
hlutafé eiga stofnfjáreigendur á
hættu að tapa fjármunum sínum
ef sparisjóður verður gjaldþrota.
Stofnfjáreigendur í SPRON
eru um ellefu hundruð. Lengi vel
var hópurinn mun fámennari og
var einungis völdum viðskiptavin-
um og framámönnum í borgar-
málum boðið að gerast stofnfjár-
eigendur. Á síðustu árum hefur
hópurinn hins vegar stækkað
mjög og stóð viðskiptavinum og
starfsmönnum til boða að eignast
stofnfé. Þetta var gert meðal ann-
ars til þess að styrkja eiginfjár-
stöðu SPRON en einnig til þess að
breikka stofnfjáreigendahópinn
með hliðsjón af mögulegri hluta-
fjárvæðingu.
Stofnfé er ólíkt hlutafé að því
leyti að verðmæti þess uppfærist
í takt við verðlagsþróun á ári
hverju og eru stofnfjáreigendur
því tryggðir gagnvart verðlags-
þróun. Auk þessa myndar stofnfé,
líkt og hlutafé, rétt til arð-
greiðslna sem ákveðnar eru af
stjórn sjóðanna í samræmi við af-
komu þeirra. Sá hluti eiginfjár
sjóðanna sem ekki er í eigu stofn-
fjáreigenda ber hins vegar engan
arð.
Hlutafélagavæðing gerð
möguleg
Sparisjóðirnir fengu heimild til
þess að breytast í hlutafélög í lög-
um frá árinu 2001. Í desember
árið 2002 var þeim lögum breytt
og ákveðnar reiknireglur voru
ákvarðaðar um hvernig hlutafénu
yrði skipt. Við þá lagabreytingu
var tekið tillit til þess að stofnfé
ber arð, en ekki annað eigið fé
stofnunarinnar, og því var reynt
að tryggja með ákveðnum reikni-
reglum að hlutur stofnfjáreig-
enda skertist ekki við hlutafjár-
væðingu sjóðs.
Eðlilegt þótti að stofnfjáreig-
endur fengju ekki óskoraðan eign-
arrétt yfir þeim hluta eiginfjárins
sem ekki tilheyrði stofnfjáreig-
endum og því var ákveðið að við
hlutafjárvæðingu sparisjóðs yrði
til sjálfseignarstofnun. Í lögunum
var gert ráð fyrir því að í stjórn
sjálfseignarstofnunarinnar ættu
sæti fulltrúar skipaðir úr hópi
þeirra sem áttu stofnfé við hluta-
fjárvæðinguna.
Fé án hirðis
Þetta fyrirkomulag var gagn-
rýnt í upphafi og var Pétur H.
Blöndal meðal þeirra sem töldu
það ekki ganga upp. Augljósir
hagsmunaárekstrar gátu komið
upp í samskiptum stofnfjáreig-
enda við sjálfseignastofnunina
auk þess sem völd stofnfjáreig-
enda yfir öflugum sjóðum voru að
mati Péturs ekki reist á réttlátum
grunni og væru í raun uppspretta
umboðslauss valds, eða eins og
Pétur orðar það: „Fé án hirðis“.
Þrátt fyrir varnaðarorð sam-
þykkti Alþingi lög sem gerðu ráð
fyrir að stjórn sjálfseignarstofn-
unarinnar yrði skipuð af þeim
einstaklingum sem mynduðu hóp
stofnfjáreigenda við hlutafélaga-
væðingu. Þetta hefði til að mynda
haft þá þýðingu í tilfelli SPRON
að örfáir ungir stofnfjáreigendur
hefðu tögl og hagldir í margra
milljarða króna sjóði eftir
nokkra áratugi þegar stærstur
hluti stofnfjáreigenda væri fall-
inn frá.
Sumarið 2002
Eftir að Búnaðarbankinn, sem
þá var í meirihlutaeigu ríkisins,
gerði stofnfjáreigendum tilboð
sumarið 2002 komst eignarhald á
sparisjóðunum í mikla umræðu.
Þrátt fyrir að vera handhafi hluta-
bréfa ríkisins í bankanum gerði
Valgerður Sverrisdóttir viðskipta-
ráðherra ekki tilraun til þess að
beita valdi sínu í þá átt að koma í
veg fyrir fyrirætlanir Búnaðar-
bankans. Það var hins vegar Fjár-
málaeftirlitið sem felldi úrskurð
sem bannaði fyrirhuguð viðskipti.
Mikil ólga var meðal stofnfjár-
eigenda vegna þessa máls og varð
það meðal annars til þess að stofn-
fjáreigendurnir fimm, sem stóðu
með Búnaðarbankanum í kauptil-
boðinu, buðu sig fram til stjórnar
á stofnfjáreigendafundi árið 2003
og hlutu góða kosningu.
Stjórn SPRON semur við KB
banka
Stjórn SPRON tók svo ákvörð-
un um að ræða við bankana um
hugsanlega aðkomu þeirra að fyr-
irtækinu og varð niðurstaðan sú
að stjórnin gerði samning við KB
banka um kaup á félaginu í des-
ember síðastliðnum. Ástæða þess
að stjórnin valdi KB banka var að
tilboð bankans var hagstætt fyrir
stofnfjáreigendur en ekki mun
hafa skipt minna máli fyrir
stjórnarmenn að áform bankans
voru á þann veg að halda starf-
semi SRPON áfram og töldu
stjórnarmenn í SPRON að með
þessum viðskiptum væri tæki-
færi til þess að efla rekstur
SPRON.
Allt útlit var fyrir að þessi
áform næðu fram að ganga. Skip-
uð var bráðabirgðastjórn í nýju
félagi, SPRON-sjóðnum. Sjóður-
inn hefði samkvæmt tilboði KB
banka eignast hlutafé í bankanum
að verðmæti um sex milljarðar
króna. Markmið sjóðsins var
stuðningur til menningar- og líkn-
armála í Reykjavík og nágrenni.
Hrikti í ríkisstjórnarstoðum
Þegar Alþingi kom saman eftir
jólaleyfi fór málið hins vegar á
hreyfingu. Þingmennirnir Lúðvík
Bergvinsson, Samfylkingu, og
Einar Oddur Kristjánsson, Sjálf-
stæðisflokki, komu sér saman um
frumvarp þar sem stjórn sjálfs-
eignarstofnananna yrði flutt frá
stofnfjáreigendum og til opin-
berra aðila. Þetta frumvarp olli
miklum titringi á þingi; svo mikl-
um að það hrikti í stoðum ríkis-
stjórnarinnar.
Útlit var fyrir að þingmanna-
frumvarpið hefði stuðning meiri-
hluta þingmanna og eftir að þing-
flokkur Sjálfstæðisflokks veitti
Einari Oddi heimild til þess að
leggja fram frumvarpið var ljóst
að hætta var á því að þingmeiri-
hluti skapaðist fyrir málinu á
skjön við ríkisstjórnarmeirihlut-
ann. Þeirri atburðarás lyktaði með
því að viðskiptaráðherra lagði
fram í ríkisstjórn áþekkt frum-
varp og þingmennirnir tveir höfðu
unnið. Samkvæmt því skipa fjár-
málaráðherra, viðskiptaráðherra
og sveitarstjórnir alla fulltrúa í
stjórnir sjálfseignarstofnana sem
verða til við hlutafélagavæðingu. Í
tilviki SPRON hefði þetta þýtt að
pólitískt skipaðir fulltrúar hefðu
farið með ríflega 80% atkvæða í
hlutafélagi um reksturinn.
Þröng staða sparisjóða
Það er samdóma álit manna í
bankaheiminum að með nýju lög-
unum hafi möguleikar sparisjóð-
anna til aðlögunar og hagræðing-
ar veikst. Ekki er líklegt að stofn-
fjáreigendur í sparisjóðum fallist
á hlutafélagavæðingu þar sem
það felur í raun í sér algjört afsal
á stjórn sparisjóðanna í hendur
stjórnmálamanna. Þetta telja
flestir vera sérkennilega stefnu-
breytingu hjá ríkisstjórninni, sem
fram að þessu hefur unnið ötul-
lega að því að færa völd í banka-
heiminum til einkaaðila.
Samstarf sparisjóða í upp-
námi
Stjórn SPRON hefur lýst mik-
illi furðu með lagasetninguna en
afar ólíklegt þykir að eftirmál
verði vegna lagasetningarinnar af
hálfu stjórnarinnar. Hins vegar er
líklegt að aðild SPRON að Sam-
bandi íslenskra sparisjóða verði
tekin til endurskoðunar, en Spari-
sjóðasambandið beitti miklum
pólitískum þunga til þess að koma
í veg fyrir samning SPRON og KB
banka. Segi SPRON skilið við aðra
sparisjóði má búast við að það
veiki sparisjóði á landsbyggðinni
enn frekar; sérstaklega í ljósi
þess að SPRON er stærsti eigandi
Sparisjóðabankans – fjárhagslegs
bakhjarls sparisjóðanna í landinu.
thkjart@frettabladid.is
haflidi@frettabladid.is
Innkaupakort
Íslandsbanka
F
í
t
o
n

F
I
0
0
8
6
3
0
við umsýslu reikninga!
Allt að
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/G
VA
MILLI VONAR OG ÓTTA
Forsvarsmenn SPRON hafa mátt
þola mikla óvissu um framtíð
sparisjóðsins. Alþingi réð örlögum
sparisjóðanna í vikunni og koll-
varpaði áformum um sameiningu
um KB banka.