Fréttablaðið - 08.02.2004, Blaðsíða 24

24 8. febrúar 2004 SUNNUDAGUR
Hver er maðurinn?
Við spyrjum um konu. Hún þyk-ir afar hress og skemmtileg,
reyndar „hressleiki í hrönnum“
eins og Svavar Alfreð Jónsson,
prestur á Akureyri, kýs að orða
það. „Hún leggur sjaldan frá sér
hlýtt brosið, er hispurslaus og
náttúruþokkinn uppmálaður,“
bætir hann við en leiðir þeirra
lágu saman í sumarstörfum fyrir
mörgum árum. Og umsögn Svav-
ars lýkur á þessum orðum: „Það
eru gæði í hverju grammi.“ Kol-
beinn Óttarsson Proppé sagn-
fræðingur hefur haft svolítið
saman að sælda við okkar konu,
og um hana segir hann: „Hún er
afar lifandi manneskja og lífgar
upp á allt í kringum sig. Þá er hún
frjálsleg í hugsun og fasi og nokk-
uð frábrugðin öðrum í hennar
stétt.“ Um konuna segir Magnús
Kristinsson, útgerðarmaður í
Vestmannaeyjum, þetta: „Hún er
mikil gæðakona og vel ættuð.“
Þau unnu saman um skeið og af
samstarfinu hefur hann þetta að
segja: „Hún var stjórnsöm og
ákveðin en alltaf ljúf og elskuleg.“
Og nú er spurt: Við hverja er átt?
Svarið er á blaðsíðu 28.
Mér finnst þetta ekki svoslæmt miðað við erfiða um-
ræðu undanfarið, meðal annars
um erfiðar aðgerðir á Landspítal-
anum, sem er flaggskip heilbrigð-
isþjónustunnar,“ segir Jón Krist-
jánsson heilbrigðisráðherra um
niðurstöður nýrrar könnunar
Fréttablaðsins sem sýnir að tæp
43% þjóðarinnar eru ósátt við
þjónustu heilbrigðiskerfisins.
„Það að 57% þjóðarinnar séu sátt
finnst mér tiltölulega góð útkoma,
þó svo að takmarkið sé auðvitað
að þetta hlutfall verði enn hærra,“
segir Jón.
Úrtakið í könnuninni var 800
manns, og var það dreift um land-
ið. Af öllum sem svöruðu reyndist
51,1% sátt, 37,9% ósátt og 11% óá-
kveðin. Það er athyglisvert að
karlar virðast sáttari við þjónust-
una en konur. Af þeim sem tóku
afstöðu voru 64% karla sátt og
36% ósátt. Kvenþjóðin virðist
hins vegar klofin til tveggja helm-
inga í afstöðu sinni: 50% þeirra
sögðust sátt og 50% ósátt.
Þá virðist landsbyggðarfólk
vera sáttara við þjónustuna en
fólk í höfuðborginni. Um 63%
svarenda á landsbyggðinni sögð-
ust sátt, en sama hlutfall í þéttbýli
var um 54%.
Kemur öðrum en Jóni á
óvart
Að svo stór hópur fólks sé ósátt-
ur við þjónustu heilbrigðiskerfis-
ins virðist koma stjórnmálamönn-
um, öðrum en Jóni, á óvart. „Það
kemur mér á óvart hversu margir
eru ósáttir því við höfum gott
kerfi,“ segir Drífa Hjartardóttir,
þingkona Sjálfstæðisflokks og
varaformaður heilbrigðis- og
trygginganefndar. „Ég býst við að
óánægjan stafi helst af því viðvar-
andi slæma ástandi sem er víða á
heilsugæslustöðvum. Fólk vill
komast strax að.“
Guðrún Ögmundsdóttir, þing-
kona Samfylkingarinnar, tekur í
svipaðan streng. „Ég hefði haldið
að fólk væri sáttara við kerfið
eins og það er en ég giska á að um-
ræðan að undanförnu spili þarna
inn í,“ segir hún.
„Það kemur mér á óvart að 40
prósent séu óánægð,“ segir Guð-
jón A. Kristjánsson, formaður
Frjálslynda flokksins. „Ég hefði
haldið að mikill meirihluti lands-
manna væri sáttur.“
Og niðurstaðan kemur Ög-
mundi Jónassyni, Vinstri græn-
um, einnig á óvart. „Það kemur
mér á óvart hversu margir eru
ósáttir,“ segir hann. „Ég tengi
þetta vaxandi gjaldtöku inni í
kerfinu og þetta eru skýr skilaboð
til stjórnvalda um að snúa af
braut niðurskurðar og skerðinga
og hefjast handa um að bæta og
efla heilbrigðiskerfið.“
Helmingur er reiðubúinn að
borga meira
Í könnuninni var einnig spurt
hvort fólk væri reiðubúið að
greiða aukalega, úr eigin vasa,
fyrir betri læknisþjónustu. Niður-
stöður úr þeim þætti könnunar-
innar koma heilbrigðisráðherran-
um á óvart. Af þeim sem tóku af-
stöðu kváðust tæp 49% reiðubúin
að greiða aukalega fyrir betri
þjónustu. „Þessi niðurstaða er at-
hyglisverð,“ segir Jón. „Þetta er
hærri prósenta en ég hefði átt von
á. Auðvitað hlýtur þetta að sýna
að menn telji heilbrigðisþjónust-
una mjög mikilvæga og vilji
greiða fyrir hana eins og fyrir
aðra þjónustu sem menn kaupa.
Hins vegar tel ég að menn eigi að
stíga varlega til jarðar í því að
auka kostnaðarþátttöku sjúklinga
stórlega. Hún er fyrir hendi í
verulegum mæli.“
Af öllum sem svöruðu reynd-
ust 45,3% reiðubúin að borga
aukalega, 47,7% ekki og 7% voru
óákveðin. Athygli vekur hversu
lágt hlutfall óákveðinna er, sem
bendir til þess að fólk hafi al-
mennt ákveðna skoðun á málinu.
Enginn verulegur munur var á af-
stöðu kynjanna til spurningarinn-
ar, né heldur afstöðu landsbyggð-
Samkvæmt nýrri skoðanakönnun Fréttablaðsins eru
42,6% þjóðarinnar ósátt við þjónustu heilbrigðiskerf-
isins. Tæpur helmingur þjóðarinnar er reiðubúinn að
greiða aukalega – úr eigin vasa – fyrir betri læknis-
þjónustu samkvæmt sömu könnun. Viðbrögð stjórn-
málamanna eru mismunandi.
Ósátt
42,6%
Sátt
57,4%
ÞJÓNUSTA
Ert þú sátt(ur) eða ósátt(ur) við
þjónustu heilbrigðiskerfisins?
Umdeilt
heilbrigðiskerfi
JÓN KRISTJÁNSSON
Sú staðreynd að um helmingur þjóðarinn-
ar virðist reiðubúinn að greiða aukalega
fyrir betri læknisþjónustu kemur heilbrigð-
isráðherranum á óvart. Að um 40% séu
ósátt við kerfið kemur honum hins vegar
ekki svo á óvart.
Nýverið kom á markað í Banda-ríkjunum spánnýtt lyf við
ólæknandi krabbameini. Lyfja-
meðferðin læknar ekki sjúkling-
inn, heldur lengir hún, ef vel tekst
til, líftíma sjúklingsins um allt að
eitt ár. Meðferðin er hins vegar
dýr. Ein slík lyfjameðferð, fyrir
einn einstakling – sem felur í sér
átta lyfjaskammta á þriggja vikna
fresti í tiltekinn tíma – kostar um
fjórar milljónir króna. Spurt er: Á
að sækja um leyfi fyrir því að
ávísa á þetta lyf? Um þrír til fjór-
ir greinast með þessa tegund
krabbameins á ári. Það myndi því
kosta 12-16 milljónir að með-
höndla þessa sjúklinga.
Álitamál af þessu tagi koma oft
inn á borð stjórnenda í heilbrigð-
iskerfinu. Þær eru ekki auðveldar.
Meðferðarúrræði við krabba-
meini verða sífellt fullkomnari,
en nánast undantekningalaust er
um ákaflega dýra meðferð að
ræða. Þróunarkostnaður lyfjanna
er gríðarlega hár og þau seljast
því dýrt þegar þau koma fyrst á
markað.
Höfum við efni á því að nýta
okkur öll þessi lyf? Krabbameins-
sjúkum fer fjölgandi. Ein ástæðan
er sú að þjóðin er orðin eldri og
tíðni krabbameins eykst með aldr-
inum. Ef allir sjúklingar fengju
alltaf undantekningalaust full-
komnustu meðferðina sem völ
væri á hverju sinni er ákaflega
líklegt að slíkt myndi smám sam-
an sliga heilbrigðiskerfið fjár-
hagslega.
Kerfið þenst út
Ein röksemdin fyrir umdeild-
um sparnaðaraðgerðum í heil-
brigðiskerfinu, sem komust í há-
mæli nú eftir áramót, var sú að
spyrna yrði við fótum svo að heil-
brigðiskerfið myndi ekki einfald-
lega þenjast út af sjálfu sér.
Ástæðan fyrir því að það getur
gerst er ekki síst sú að meðferð-
arúrræði verða sífellt fullkomn-
ari, þau eru dýr og skiljanlega
gera bæði sjúklingar og læknar
kröfu um að fá að beita þeim og
njóta þeirra.
Þessa þróun má glöggt sjá á Ís-
landi, þar sem lyfjakostnaður –
eða útgjöld Tryggingastofnunar
vegna lyfja – hefur rokið upp á
undanförnum árum. Ný og full-
komnari lyf koma á markað og
eftirspurn skapast eftir þeim.
Dæmi um þetta er til dæmis auk-
in notkun á nýjum og fullkomnari
geðdeyfðarlyfjum. Og mörg lyfj-
anna eru ákaflega dýr, einfald-
lega vegna þess hversu kostnað-
arsamt það er að þróa þau, og
lyfjafyrirtækin vilja fá þann
kostnað til baka á sem skemmst-
um tíma.
Þegar talað er um fjárþörf
Landspítala - Háskólasjúkrahúss
er því nauðsynlegt að hafa í huga,
að fjárþörfin kemur að miklu
leyti til af þessu. Hún kemur til af
kröfunni sem þjóðin gerir um að
heilbrigðiskerfið sé eins fullkom-
ið og völ er á.
Spítalinn er því að mörgu leyti
hálfgert fórnarlamb. Ytri þættir
hafa úrslitaáhrif um það hversu
mikils fjármagns hann þarfnast.
Þessir ytri þættir eru einkum
tveir: lyfjaverð og launakostnað-
ur. Lyfjaverð helgast af þróunar-
kostnaði og markaðslögmálum –
og reyndar er því stundum haldið
fram, og stutt samanburði við ná-
grannalönd, að það sé óvenju hátt
hér á landi, hugsanlega vegna fá-
keppni – og launakostnaður helg-
ast af samningum heilbrigðis-
starfsfólks við fjármálaráðuneyt-
ið. Sá kostnaður er um 70% af
fjárútlátum LSH. Lyfjakostnaður
er um 15%.
Nokkrar sparnaðarleiðir
Samkvæmt fjárlögum fær LSH
24,8 milljarða króna, en stjórn-
endur spítalans segja að enn vanti
um 1,4 milljarða til að halda
óbreyttum rekstri. Unnið er að
sparnaði um þessar mundir.
En hvernig má mögulega spara
í heilbrigðiskerfinu svo um mun-
ar? Nokkrar hugmyndir koma ít-
rekað upp í umræðunni og skulu
hér nefndar nokkrar:
1. Hugsanlega má raða sjúklingum
í forgangsröð. Sú leið var farin í
Danmörku, til að mynda að
binda fullkomnustu meðferðar-
úrræðin við sumum sjúkdóm-
um, og dýrustu meðferðarúr-
ræðin, við fólk undir sjötugt.
Ljóst er að slík leið yrði alltaf
umdeild á Íslandi, enda eru rök-
semdir fyrir því að jafnvel ætti
þetta að vera á hinn veginn.
Fólk yfir sjötugt er nefnilega
búið að greiða skatta til vel-
ferðakerfisins í lengri tíma.
2. Líklega myndi það hafa veru-
legan sparnað í för með sér að
byggja upp almennar öldrunar-
deildir eða hjúkrunarheimili
fyrir aldraða. Upp undir helm-
ingur þeirra sem liggja á
bráðadeildum LSH er aldraðir
sem eru að bíða eftir hjúkrun-
arrými. Mun dýrara er að vista
aldraða á bráðadeildum en í
hjúkrunarrými, og því myndi
Dauði
smáskífunnar
Aðeins 400 þúsund smáskífurvoru seldar á Englandi næst-
síðustu vikuna í janúar, sem er
lægsta sala í 35 ár. Aðeins tíu smá-
skífur seldust í meira en tíu þús-
und eintökum þá viku. Sumir vilja
meina að þetta
marki endalok
s m á s k í f u -
markaðarins
og sem dæmi
má nefna að
þrisvar sinn-
um stærra
upplag af smá-
skífum seldist
fyrir fimm
árum en nú.
Smáskífan
hefur átt erfitt
uppdráttar frá
því að geisla-
diskurinn kom
fram á sjónar-
sviðið á ní-
unda áratugn-
um. Áður fyrr
seldust smáskífur í bílförmum
þegar unglingar vildu krækja í
uppáhaldslagið sitt eða það vin-
sælasta á hverjum tíma.
Margar ástæður hafa verið
nefndar fyrir því hvers vegna
smáskífan á svo erfitt uppdráttar.
Til dæmis er mun auðveldara að
nálgast lögin á Netinu og hlaða
þeim niður og hægt er að kaupa
lögin sem hringitóna í GSM-síma.
Vinsælustu lögin eru einnig gefin
út á hinum og þessum safnplötum
og því hægt að nálgast þau á ódýr-
ari hátt en áður. Í Bretlandi kostar
smáskífa á bilinu 3-5 pund en
safndiskur með 40 vinsælustu lög-
unum rúm átta pund.
Sumir vilja einnig meina að sí-
bylgjan sé að tröllríða smáskífu-
markaðinum. Lögin hljóma nú ótt
og títt á fjölmörgum útvarps- og
sjónvarpsstöðvum en áður heyrð-
ust þau stöku sinnum á einni til
tveimur útvarpsstöðvum. Fólk er
því búið að heyra lögin margoft og
orðið hundleitt á þeim þegar smá-
skífan loks kemur út. ■
Um 40% af ríkisútgjöldum renna til heilbrigðis- og tryggingamála. Árlega koma upp deilur vegna sparnaðaraðgerða
hugsanlega leysa hann?
Hvernig má spara í heilbri
Spítalinn er því að
mörgu leyti hálfgert fórnar-
lamb. Ytri þættir hafa úr-
slitaáhrif um það hversu
mikils fjármagns hann
þarfnast.
,,
ELTON JOHN
Átti eina hæst seldu
smáskífu heims þegar
hann söng lagið
Candle in the Wind
um Díönu prinsessu.