Fréttablaðið - 18.02.2004, Blaðsíða 12

Komið hefur fram að norskirblaðamenn, sem hingað komu
vegna líkfundarins í höfninni í Nes-
kaupstað, urðu gáttaðir á vinnu-
brögðum lögreglunnar, enda vanir
eðlilegum samskiptum fjölmiðla og
lögregluyfirvalda. Þeir sögðu að í
Noregi væri vaninn sá að yfirmenn
rannsókna héldu blaðamannafundi á
hverjum degi. Íslenska lögreglan
einskorðar upplýsingagjöf sína hins
vegar við útgáfu einstaklega fáorð-
aðra fréttatilkynninga og neitar að
svara spurningum blaðamanna.
Hvað veldur þessum mismun í
starfsaðferðum lögreglu hér og í
næsta nágrannalandi okkar? Eru
upplýsingar um gang rannsóknar á
Íslandi á einhvern hátt viðkvæmari
en sams konar upplýsingar í Nor-
gegi? Varla. Ástæðan fyrir þessum
mun hlýtur að liggja í einhverju öðru
– og þá líklega í mismunandi afstöðu
ríkisstarfsmanna til upplýsinga-
skyldu gagnvart almenningi.
Lögregla, ákæruvald og dóms-
vald starfa í umboði almennings og
sækja vald sitt þangað. Í fljótu
bragði mætti því ætla að það væri
bæði hollt almenningi og starfs-
mönnum viðkomandi stofnana að al-
menningur þekkti vel til þess hvern-
ig þessu valdi er beitt. Auðvitað er
hægt að fræða almenning í almenn-
um útlistunum en slík fræðsla getur
aldrei komið í stað fréttaflutnings af
einstökum málum. Það er nú einu
sinni svo að flestum okkar er eðlis-
lægt að skilja hið almenna út frá
hinu einstaka. Opinn fréttaflutning-
ur af starfi lögreglu er því mikil-
vægur þáttur í að upplýsa almenn-
ing um samfélagið, reglur þess og
virkni.
En opinn og gagnsær fréttaflutn-
ingur er ekki síður nauðsynlegur
fyrir opinbera starfsmenn sem
starfa í umboði almennings. Það er
þeim nauðsynlegt að vera þess vit-
andi frá degi til dags að þeir sækja
umboð sitt til almennings en eru
ekki að starfa á eigin vegum. Opinn
fréttaflutningur og gægnsæi er því
grundvallarþáttur opins og lýðsræð-
islegs samfélags.
Þögn lögreglunnar um rannsókn
sína á líkfundinum í Neskaupstað er
ekki einsdæmi. Við þekkjum fjöl-
mörg dæmi um víðtækar rannsóknir
sem standa yfir mánuðum og jafnvel
árum saman án þess að lögregluyfir-
völd telji sér skylt að upplýsa hvað
þau starfa við í umboði almennings.
Og þögn opinberra starfsmanna er
ekki bundin við lögregluna. Opinber-
ir starfsmenn á Íslandi virðast ekki
hafa getað vanið sig af ósiðum fyrri
alda þegar þeir voru hafnir upp yfir
annað fólk og sóttu vald sitt til
kóngsins en ekki almennings.
Það er kannski útjöskuð klisja að
gestsaugað sé glöggt. En ef til vill
ættum við að velta undrun norsku
blaðamannanna aðeins fyrir okkur
og spyrja hvort við getum ekki farið
örlítið hraðar á leið okkar að opnu og
lýðræðislegu nútímalegu samfélagi.
Almenningur á Íslandi er engu síður
hæfur til að lifa og starfa í slíku sam-
félagi en nágrannar hans í Noregi.
Karl Gústaf 16. Svíakonungurþykir hafa orðið sér rækilega
til skammar með ummælum sín-
um um soldáninn í Brunei en eftir
opinbera heimsókn þangað sagði
konungurinn að Brunei væri opið
land og soldáninn væri í góðum
tengslum við þjóð sína. Þessi um-
mæli þykja vægast sagt einkenni-
leg því Brunei er einræðisríki þar
sem mannréttindi eru fótum troð-
in. Konungur hefur verið harð-
lega gagnrýndur og ríkisstjórnin
er ekki hress með frammistöðu
hans en almenningur virðist enn
styðja konung sinn, megi marka
skoðanakannanir. Eftirleikur
málsins er sá að konungur baðst
afsökunar á ummælum sínum en
það hefur ekki nægt því ráðherra
í ríkisstjórninni mun hér eftir
fylgja konungi í opinberum heim-
sóknum hans til útlanda til að
tryggja að hann tali ekki af sér.
Þetta hlýtur að teljast nokkur nið-
urlæging fyrir konung.
Karl Gústaf fæddist árið 1946
og foreldrar hans áttu fyrir fjórar
dætur. Faðir Karls Gústafs,
Gústaf Adolf krónprins, lést í
flugslysi í Kaupmannahöfn ári
eftir fæðingu sonar síns. Móðir
Karls Gústafs, Sybilla, lést árið
1972. Karl Gústaf hlaut nokkra
þjálfun í hernum og lærði við Há-
skólann í Uppsölum, þar á meðal
sögu, stjórnmálafræði og hag-
fræði. Les- og skrifblinda settu
nokkurt mark á nám hans en um
þessi vandamál hefur konungs-
fjölskyldan ekki viljað ræða opin-
berlega. Ekki er ýkja langt síðan
Viktoría, elsta barn Karls Gúst-
afs, viðurkenndi að eiga við sama
vandamál að stríða og sagði það
sömuleiðis eiga við bróður sinn,
Karl Filippus.
Karl Gústaf varð konungur 27
ára gamall árið 1973. Á Ólympíu-
leikunum í München árið 1972
kynntist hann Silviu Sommerlath,
sem vann þar sem túlkur. Þau
giftust fjórum árum seinna og
eiga þrjú börn.
Konungurinn hefur mikinn
áhuga á umhverfismálum og er
formaður Alþjóðanáttúruverndar-
sjóðsins. Í fyrra vakti athygli þeg-
ar hann lýsti því yfir að hann
borðaði ekki þorsk úr Eystrasalti
þar sem Eystrasaltsþorskurinn er
á lista yfir dýr og fiska í útrým-
ingarhættu.
Karl Gústaf þykir góður
íþróttamaður og hefur áhuga á
útivist. Hann hefur þrisvar tekið
þátt í Vasa-skíðagöngunni en
skíðaíþróttin er í miklu uppáhaldi
hjá honum. Hann er mikill veiði-
maður og hefur einnig unun af
siglingum. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um glæpi, lögreglu
og almenning.
12 18. febrúar 2004 MIÐVIKUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Fyrir fáeinum dögum efndiVerslunarráð Íslands til
fundar með fréttamönnum og
var tilefnið að kynna stefnu
samtakanna í heilbrigðismálum.
Í stuttu máli gengur þessi stefna
út á að einkavæða heilbrigðis-
kerfið. Í fyrstu skrefum á að
tálga nánast alla þjónustu utan
af sjúkrahúsunum og mark-
aðsvæða hana. Til að undirbúa
markaðsvæðinguna þarf náttúr-
lega að gera sjúklingum grein
fyrir því að þeir eru ekki veikt
fólk að leita lækninga, heldur
eru þeir viðskiptavinir á mark-
aði að leita eftir ódýrri þjón-
ustu. Til þess þarf að sjálfsögðu
hugarfarsbreytingu hjá veiku
fólki. Þá hugarfarsbreytingu
kalla þeir hjá Verslunarráðinu
að innræta fólki kostnaðarvit-
und. Það liggur í augum uppi að
fólk sem ekki býr yfir kostnað-
arvitund er með öllu ófært að
taka þátt í verslun og viðskipt-
um.
Hærri gjöld - skýrari kostn-
aðarvitund
Ekki er þetta með öllu nýtt
trúboð. Á fyrri hluta stjórnar-
samstarfs Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks fyrir rúmum ára-
tug var sama uppi á teningnum.
Kapp skyldi
lagt á að inn-
ræta bæði
starfsfólki og
ekki síður sjúk-
lingum vitund
um hvað veik-
indi og lækn-
ingar kostuðu
s a m f é l a g i ð .
Markvissasta
leiðin til að ná
þessu takmarki
væri að láta
fólkið borga.
Því meira sem
menn fyndu
fyrir í eigin
pyngju, þeim
mun skýrari
yrði vitundin.
Settar voru upp
sjóðsvélar á öll-
um heilsu-
gæslustöðvum
landsins og var
nú farið að
rukka um að-
gangseyri. Efnt
var til sér-
stakra nám-
skeiða fyrir
starfsfólkið til
að kenna því á
sjóðsvélarnar
og að sjálf-
sögðu fengu menn fræðslu um
allar hliðar kostnaðarvitundar.
Samtök launafólks andæfðu
þessu sem best þau gátu. BSRB
réðst í upplýsingaherferð með
greinaskrifum og auglýsingum í
útvarpi og sjónvarpi. Einnig
urðu til sérstök samtök sjúk-
linga, Almannaheill, sem mót-
mæltu af miklum krafti. Þetta
varð til þess að ríkisstjórnin
hætti við ýmis grófustu áform
sín. Þó eimdi lengi eftir af þess-
ari stefnu og má nefna sem
dæmi að fyrsta ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknar-
flokks, frá 1995 að telja, gaf út
sérstök ''vasafjárlög'', smábæk-
ling þar sem til dæmis fatlaðir
gátu flett því upp hvað þeir
kostuðu þjóðfélagið mikið. Ég
efast ekki um að Verslunarráð-
inu hafi þótt þetta til mikillar
fyrirmyndar.
Reyndar er það svo að frá
þessum árum sitjum við uppi
með stóraukna gjaldtöku á sjúk-
linga. Í árslok 2001 gerði BSRB
sérstaka könnun á kostnaðar-
þátttöku sjúklinga í heilbrigðis-
þjónustunni. Athugað var hvað
einstaklingar, hrjáðir af sjö mis-
munandi sjúkdómum, þurftu að
greiða fyrir sams konar með-
ferð árin 1990, 1996 og 2001. Í
ljós kom að þessi kostnaður
hafði margfaldast og munaði
tugum þúsunda króna.
Almennt séð greiða sjúkling-
ar sem leggjast inn á sjúkrahús
ekki fyrir aðhlynningu og lækn-
ingar. Hins vegar fæ ég ekki
betur séð en þetta kerfi sé allt
að molna enda þannig búið að
sjúkrahúsunum að þeim er bein-
línis þröngvað til að seilast í
vasa sjúklinganna. Þannig á
þetta hins vegar ekki að vera og
berast stöðugt ábendingar og
kvartanir bæði frá starfsmönn-
um og sjúklingum.
Nýlegt dæmi úr veruleikan-
um
Eftirfarandi er nýlegt dæmi,
eitt af mýmörgum og alls ekki
dæmi um hæstu upphæðir sem
greiddar eru. Það vill svo til
hins vegar að ég hef reikning-
ana fyrir framan mig. Kona
kemur á Landspítala - háskóla-
sjúkrahús til að gangast undir
skurðaðgerð í meltingarvegi. Í
aðdraganda innlagnar eru gerð-
ar athuganir á sjúkrahúsinu og
var konan krafin um 15.771 kr.
fyrir. Konunni var brugðið. Ef
hún hefði verið mjög peningalít-
il hefði hún sennilega íhugað að
hverfa frá. Rannsóknir sýna að
sá hópur fer stækkandi sem ger-
ir það. En ekki hefði það verið
gott í þessu tilviki. Sjúkdómur-
inn var þess eðlis. Konan liggur
núna á sjúkrahúsinu og er búin
að gangast undir aðgerð. Ég
vona að henni heilsist vel. En ég
get borið vitni um að kostnaðar-
vitund hennar hefur verið vak-
in. Ég get fullvissað Verslunar-
ráðið um það. Það hlýtur að vera
ánægjuefni á þeim bæ þegar
upplýsingar berast um árangur
af starfi ráðsins. ■
Merktur fatn-
aður barna!
pabbar.is skrifa:
Víða á Vesturlöndum í dag eruforeldrar hættir að merkja fatn-
að; húfur, úlpur og fleira, með nafni
barna sinna. Mér sem foreldri brá
þegar ég heyrði að þetta væri bann-
að víða í Bandaríkjunum. Ástæðan
er talin vera sú að barnaræningjar
og kynferðisglæpamenn höfðu not-
að þessa aðferð og komið til að
sækja börnin og þar með verið með
nöfn barnanna á hreinu. Ein jólagjöf
dóttur minnar var falleg flísefnis-
húfa merkt á enni með nafni hennar.
Sumir ávarpa hana þegar þeir sjá
hvað hún heitir og mér þótti vænt
um að sjá þetta. En það gat nú verið
að þetta sakleysi barnanna sé eyði-
lagt og er ekki þessum grimma
heimi um að kenna? Ennþá getum
við hér á Íslandi borið með stolti
merktan fatnað og höfuðföt barna
okkar...Ennþá? ■
■ Bréf til blaðsins
Seinheppinn konungur
Enginn græðir á leyndinni
Mörkinni 6. Sími 588 5518. • Opið laugardaga frá 10 til 16.
50%
af ullarkápum - stuttum og síðum
Ullarjakkar kr. 5.900.
Útsala!
Um daginnog veginn
ÖGMUNDUR
JÓNASSON
■
formaður BSRB
skrifar um heil-
brigðisþjónustuna.
„Almennt
séð greiða
sjúklingar
sem leggjast
inn á sjúkra-
hús ekki fyrir
aðhlynningu
og lækningar.
Hins vegar fæ
ég ekki betur
séð en þetta
kerfi sé allt
að molna
enda þannig
búið að
sjúkrahúsun-
um að þeim
er beinlínis
þröngvað til
að seilast í
vasa sjúkling-
anna.
Verslunarráð Íslands
nær árangri
Maðurinn
■ Karl Gústaf 16. Svíakonungur þykir hafa
orðið sér rækilega til skammar með um-
mælum sínum um soldáninn í Brunei.
KARL GÚSTAF SVÍAKONUNGUR
Honum er ekki lengur treyst til að fara ráðherralaus til útlanda.
■ Af Netinu
Baunað á blaðamenn
„Óhugnanlega leiðinlegar frétt-
ir alltaf hreint af sama liðinu
endalaust að kaupa eitthvað
drasl hvort af öðru. Hverjum er
ekki sama hvað Björgúlfur
bleiki eða Jón Ásgeir eiga í það
og það skiptið? Þetta hlýtur
samt að enda með því að ann-
að hvort Jón kaupi Björgúlf eða
öfugt. Svo heita þessar valda-
blokkir alltaf voðalega fínum
og virðulegum nöfnum – Burða-
rás, Straumur, Samson og ég
veit ekki hvað og hvað – þó það
séu kannski bara alltaf sömu
gaurarnir á bakvið draslið. Af-
hverju ekki að nefna þetta ein-
hverjum kúl nöfnum, „Græna
Sæslangan“ til dæmis, eða
„Hressi apinn“ eða „Bakhluti
Sólveigar“. Þá yrðu fréttirnar
kannski skemmtilegar af þessu
kaupbulli endalaust... „Hressi
apinn aldrei sterkari – keypti
14% í Steikta eyranu í morg-
un“... „Græna sæslangan metin
á 15m.m.kr – keypti 35% í
Úldnu Amöbunni í morgun“. Í
guðanna bænum hættiði þess-
um sleikjuskap við peninga-
menn landsins, kæru blaða-
menn, og farið að segja okkur
neytendum frá einhverju sem
okkur kemur við og við höfum
áhuga á.“
DR. GUNNI Á VEF SÍNUM WWW.THIS.IS/DRGUNNI