Fréttablaðið - 22.02.2004, Blaðsíða 22
Álýðveldistímanum hefurmargsinnis verið skrafað og
skeggrætt um hlutverk forseta Ís-
lands enda hvergi fært til bókar
hvað hann skuli gera, utan hvað
nokkrar greinar stjórnarskrárinn-
ar fjalla um embættið og þá einna
helst samskipti þess við þingið.
Þar segir meðal annars að forseti
sé ábyrgðarlaus á stjórnarathöfn-
um, hann láti ráðherra fram-
kvæma vald sitt, hann skipi ráð-
herra og veiti þeim lausn, hafi for-
sæti í ríkisráði, veiti þau embætti
sem kveðið er á um í lögum og
geri samninga við önnur ríki. Í
stjórnarskránni segir raunar enn
fremur að forseti og þing fari
saman með löggjafarvaldið og að
framkvæmdavaldið sé í höndum
forseta og annarra, viðeigandi,
stjórnvalda. Að öðru leyti er
hvergi stafkrók að finna um hvað
forsetinn á að gera en ýmsar hefð-
ir hafa orðið til í sextíu ára sögu
embættisins.
Fyrsti forsetinn, Sveinn
Björnsson, var ríkisstjóri áður en
Ísland varð sjálfstætt ríki og hafði
sem slíkur dágott samneyti við
hirðina í Höfn. Sagt er að kónga-
keimur hafi verið af forsetaemb-
ættinu í tíð Sveins þó sjálfur hafi
hann skilgreint starf sitt sem
þjónn þjóðarinnar. Ásgeir Ás-
geirsson var mun alþýðlegri í fasi
en Sveinn og enn jókst frjálslynd-
ið í tíð Kristjáns Eldjárns og Vig-
dísar Finnbogadóttur. Með Vigdísi
varð embættið líka mun persónu-
legra en áður, hún var í ofanálag
einhleyp sem sætti nokkrum tíð-
indum auk þess að vera fyrsta
konan sem kjörin er í embætti
þjóðarleiðtoga í veröldinni.
Völd og gagnrýni
Völd eða valdaleysi forseta
hefur oft orðið þrætuepli í samfé-
laginu en í stjórnarskránni er ber-
sýnilega kveðið á um nokkur völd
embættisins. Hitt er svo annað
mál hvort, og þá hvernig, þeim
völdum skuli beitt og er hvergi
fjallað um það. Sú hefð hefur hins
vegar skapast að forseti beitir
helst ekki völdum sínum og er hún
rakin allt aftur til Sveins Björns-
sonar, sem ákvað að það væri
stjórnmálamanna en ekki forseta
að fara með völd.
Umtalsverð eining hefur verið
um forseta lýðveldisins þrátt fyr-
ir að nokkrir hafi verið í framboði
hverju sinni og tekist hafi verið á
af hörku í aðdraganda kosninga.
Til marks um það hefur vart þótt
til siðs að bjóða fram gegn sitj-
andi forseta þó á því hafi verið
undantekningar. Þá þótti lengi vel
ekki tilhlýðilegt að gagnrýna orð
og gjörðir forsetans en örlítið bar
á því undir lok ferils Vigdísar
Finnbogadóttur og talsvert í tíð
Ólafs Ragnars. Ólafur hefur raun-
ar boðið meira upp á slíka gagn-
rýni en forverar hans því alla tíð
hefur hann tjáð sig með opin-
skárri hætti en þeir um innanrík-
ismál, jafnvel umdeild innanríkis-
mál. Strax í kosningabaráttunni
lýsti Ólafur Ragnar því yfir að í
sínum huga mætti og ætti forseti
að taka þátt í þjóðmálaumræðunni
án þess þó að blanda sér í
flokkapólitík. Hefur hann staðið
við þau orð sín og oft kallað yfir
sig gagnrýni vegna yfirlýsinga
sinna. Tóninn gaf hann strax á
fyrstu mánuðum ferilsins þegar
hann sagði vegina á Barðaströnd
vestra vonda.
Heima og heiman
Fyrstu þrír forsetarnir voru
heimakærir og var starfsvett-
vangur þeirra fyrst og fremst á
Íslandi þótt allir hafi þeir haldið
utan í opinberar heimsóknir eins
og gengur. Vigdís sló hins vegar
aðrar nótur í þeim efnum og leit á
sig sem fulltrúa þjóðarinnar á al-
þjóðavettvangi. Hún ferðaðist
mikið, heimsótti aðra þjóðarleið-
toga og sat ráðstefnur þar sem
mannúðarmál, náttúran og menn-
ing voru umtalsefnið. Ólafur
Ragnar hefur höggvið í sama
knérunn. Hann hefur alla tíð verið
á faraldsfæti og tekið þátt í margs
konar málþingum enda virðist
hann líta á sig ekki síst sem
„sendiherra“ þjóðarinnar á svið-
um viðskipta og menningar þegar
svo ber undir.
Fastir liðir eins og venju-
lega
Hlutverk forsetans er háleitt
samkvæmt stjórnarskrá: að stað-
festa lög, skipa ráðherra, stjórna
ríkisráðsfundum og svo framveg-
is. Hann veitir líka orður og setur
Alþingi. En ljóst er að þessi störf
taka ekki stærsta hlutann af tíma
forsetans í vinnu. Á meðal þess
sem forsetinn gerir í daglegum
störfum sínum er þetta líklega
helst: ræðuhöld, móttökur, heim-
sóknir (bæði til útlanda og innan-
lands), samskipti við erlenda
þjóðarleiðtoga og aðra aðila
erlendis og ýmsir fundir
með einstaklingum og fé-
lagasamtökum, sem koma
til forsetans í ýmsum er-
indagjörðum, eins og til
þess að biðja hann um að
leggja einhverju tilteknu
málefni lið, sem forset-
inn gerir talsvert af,
bæði á sviði menningar
og viðskipta.
Þá fer stór hluti tíma
forsetans í það að vera
viðstaddur ýmsa viðburði,
eins og menningarhátíðir
og annað slíkt. Samkvæmt
upplýsingum frá forseta-
skrifstofu fór forsetinn í
enga opinbera heimsókn
innanlands á árinu 2003, en
hann var hins vegar 102 daga
erlendis, eins og fram
kemur hér annars
staðar á opnunni.
Þess ber að
geta að for-
22 22. febrúar 2004 SUNNUDAGUR
Vitið þið nokkuð hvar húsiðhans Damons er?“
„Hans hvers?“ spyr miðaldra
bensínafgreiðslumaðurinn.
„Er það ekki í Staðahverfi?“
segir úlpuklædd kona framan við
afgreiðsluborðið. Ég skil vel að
Odd Nerdrum hafi hrifist af
gamla Borgarbókasafninu. Ég
skil vel að útgefandi Bjarkar hafi
keypt sér hús í Vesturbænum. Ég
skil jafnvel hversvegna kvik-
myndaframleiðandann Jim Stark
langar að búa á Hofsósi. Hinsveg-
ar kom mér á óvart þegar ég sá að
Damon Albarn væri að flytja í
Grafarvog. Er það málið? Alla-
vega hef ég aldrei séð það hverfi
fyrir mér sem stað þar sem mold-
ríkur poppari myndi helst vilja
búa í Reykjavík. Og síðan ég
komst að þessu hef ég velt fyrir
mér hvort Damon hafi planað
þetta í gegnum síma frá London
og um einhvern misskilning sé að
ræða. Eða hvort þetta fræga
gestsauga sé einmitt svona
glöggt. Hvort ég sé með úreltar
hugmyndir um hvar best sé að
eiga heimili í borginni.
Þessvegna er ég staddur á
Olísstöðinni ofan við Gullinbrú. Í
leit að húsinu hans Damons Al-
barn. Til að fá einhvern botn í
þetta. Þessvegna er bensínaf-
greiðslumaðurinn að sýna mér á
korti hvernig er einfaldast að
komast í Staðahverfi: „Þú getur
farið Strandveginn eða tekið
Fjallkonuveg framhjá sundlaug-
inni, og þaðan áfram.“
„Hvor leiðin er fallegri?“ spyr ég.
Maðurinn hlær.
Norm
Himinninn er grár, það er
hvasst og ég fylgi áberandi mik-
illi trukkaumferð meðfram
strandlengjunni. Framhjá Áburð-
arverksmiðjunni, Vídeóheimum,
Gúmmísteypu Þ Lárusson, Fat
Samís pub og Íslenskum hveraör-
verum ehf. Vegurinn sveigir upp
í nýlegt hverfi og stuttu síðar veit
ég ekkert hvar ég er. Í tómu
strætóskýli stendur að það séu 30
milljónir í pottinum.
Ókei, ég ek rólega áfram og sé
á skilti að ég er á Borgarvegi.
Hann reynist liggja að Spönginni
og þar stekk ég inn í Zoo.is –
Hárstúdíó. Við einn stólinn stend-
ur ungur strákur með sæmilega
hárgreiðslu og ég spyr hvernig
best sé að komast í Staðahverfi.
„Það er einfaldast að keyra
bara áfram, framhjá Húsasmiðj-
unni og Egilshöll og síðan inn á
Korpuveg,“ svarar strákurinn.
„Veistu nokkuð hvar í hverfinu
húsið hans Damons Albarn er?“
„Nei,“ svarar strákurinn. „Ég
veit bara að það er þarna ein-
hversstaðar. Ég klippi stundum
konu sem býr rétt hjá honum.“
„Hefur hún nokkuð sagt þér
hversvegna hann vill vera í Graf-
arvogi?“
„Nei, ekki nákvæmlega,“ svar-
ar strákurinn. „Maður hefur
heyrt að hann hafi viljað komast í
meira norm. Eitthvað fjölskyldu-
vænt. Þessvegna ekki vera í mið-
bænum. Þarna er hann með
venjulegt fólk í kringum sig.“
Og framhjá Gufuneskirkju-
garði, Egilshöllinni, fjúkandi
mávum, Húsasmiðjunni, að
Korpuvegi. Fyrir neðan hann
renna saman húsgrunnar, mold-
arflög og misjafnlega langt kom-
in einbýlishús. Sjálft Staðahverfi.
Ég fer inn í Bíógrill. En af-
greiðslustúlkurnar verða bara
vandræðalegar þegar ég spyr
þær hvar í hverfinu hús Damons
sé. Við borð sitja tvær unglings-
stelpur með snúð og Trópí. Þær
reynast ekki heldur vita hvar
húsið stendur. Ég spyr hvort þær
gruni hversvegna hann vilji búa í
Grafarvogi. Þær hugsa sig lengi
um en síðan svarar önnur: „Þetta
er náttúrlega aðal villingahverf-
ið.“
Ég keyri að Korpúlfsstöðum.
Er það ekki orðið eitthvað mynd-
listarmannadæmi? Allavega eru
teikningar í öllum gluggum.
Listamennirnir hljóta að vita
þetta. En ég geng óvænt inn á
teiknistofu einhvers Korpuskóla
sem ég hef aldrei heyrt um. Engu
að síður eru krakkarnir með þetta
á hreinu. „Já, hann á heima í
ryðgaða húsinu!“ segir æstur
strákur í adidas peysu. „Þú keyr-
ir bara áfram og beygir til
vinstri! Stórt ryðgað hús!“
Garðsstaðir, Brúnastaðir,
Bakkastaðir, Barðastaðir. Og all-
skyns hús, en ekkert ryðgað. Í
einni götunni keyri ég fram á veð-
urbarin hjón um fimmtugt sem
ýta á undan sér barnabarnavagni.
Ég stoppa bílinn, skrúfa niður
rúðuna og tek eftir að þau eru í
eins útigöllum.
„Vitiði nokkuð hvar Damon Al-
barn býr?“
„Nei, elskan mín!“ hrópar
hann yfir götuna. „Við erum úr
Mosfellsbænum!“
Pedro
Á endanum – neðst í hverfinu
og við sjóinn – finn ég stórt ryðg-
að hús. Í kring standa fleiri og
óryðguð einbýlishús. Ég legg
bílnum og út úr litlum bygginga-
skúr rétt hjá kemur lágvaxinn
maður á fertugsaldri, kynnir sig
sem Pedro og spyr á ensku hvort
hann geti hjálpað mér. Þegar
hann hefur staðfest að þetta sé
hús Damons segist Pedro vera að
vinna í byggingagrunninum við
hliðina. Á eftir horfum við saman
á húsið. Það er klætt járnplötum
sem er verið að láta veðrast. Í ljós
kemur að Pedro er frá Portúgal
en á Íslandi til að læra málið og
eiga þannig auðveldara með að fá
vinnu á börunum í Algarve. Pedro
segist finnast Reykjavík svolítið
róleg borg. Til dæmis séu bara
tvær kringlur í henni. Í Lissabon
séu sjö kringlur.
Ég spyr hvort hann hafi heyrt
af hverju Damon ákvað að byggja
á þessum stað. Pedro verður viss,
bendir á Esjuna og segir: „Esja.“
Skýrir síðan út fyrir mér þarna í
rokinu að vegna fjallsins sé þessi
staður einstaklega skjólsæll. Ég
lít efins í átt að Esjunni lengst í
burtu og bendi honum á að það sé
nú helvíti hvasst. Pedro pirrast.
En tekur sig taki, hlær og virðist
ákveða að sýna aðkomumannin-
um þolinmæði. Útskýrir síðan
hægt og næstum blíðlega að
stæði Esjan ekki þarna, væri svo
miklu hvassara. ■
■ Leitin að Reykjavík
Albarnía
HULDAR BREIÐFJÖRÐ
flakkar um höfuðborgina.
HÚSIÐ
„Engu að síður eru krakkarnir með þetta á hreinu. „Já, hann á heima í ryðgaða hús-
inu!“ segir æstur strákur í adidas peysu. „Þú keyrir bara áfram og beygir til vinstri! Stórt
ryðgað hús!““
Umræða um embætti forseta Íslands hefur verið mikil að undanförnu. Skeggrætt
er um hlutverk hans og þá jafnvel hvort þörf sé á embættinu. Á stundum virðist
það fremur óljóst hvert hlutverk forsetans er. Fréttablaðið kannaði málið:
Hvað gerir forse
HR. ÓLAFUR RAGNAR GRÍMSSON
Hann tók á móti ríflega 6000 gestum
á Bessastöðum á liðnu ári og flutti 49
skrifaðar ræður við ýmisleg tilefni.
Samkvæmt upplýsingum frá forseta-
skrifstofu skrifar hann þær sjálfur.