Fréttablaðið - 09.05.2004, Blaðsíða 10

Í dag er tæplegahálf önnur öld -
nákvæmlega 149
ár - liðin frá því að
prentfrelsi var
leitt í lög á Ís-
landi. Það var gert
með konunglegri
tilskipun Friðriks
sjöunda 9. maí
1855 eftir að hann
hafði veitt viðtöku
„þegnlegu álits-
skjali“ hins end-
urreista Alþingis
að „gjöra gildandi
á Íslandi, með
nokkrum breyt-
ingum, [hin
dönsku] lög um
prentfrelsi 3. jan-
úar 1851“.
Þegar rennt er
yfir texta þessara
gömlu laga, sem
finna má á guln-
uðum blöðum í
Tíðindum af
stjórnarmálefnum Íslands, er
erfitt að koma auga á hvernig
þau mörkuðu tímamót. Lögin
hafa ekki að geyma nein fyrir-
heit um að sérhver maður eigi
rétt á að láta í ljós skoðanir sín-
ar á prenti; það kom ekki fyrr en
með stjórnarskránni 1874. Aftur
á móti eru í lögunum margvís-
leg ákvæði um skyldur höfunda,
prentara og útgefenda og bann
er lagt við því að móðga guð,
konung og föðurland með ótil-
hlýðilegum orðum eða hvetja til
uppreisnar. En á sinn hátt
tryggðu þessi lög frjálsa útgáfu
bóka, blaða og tímarita og heim-
iluðu „að flytja inn í landið út-
lend rit“ eins og það var orðað.
Ég veit ekki til þess að menn
hafi haldið dagsetningu prent-
frelsis á Íslandi - 9. maí - sér-
staklega til haga fram að þessu.
Kannski er það vegna þess að
við Íslendingar höfum öðlast hin
margvíslegu borgaralegu rétt-
indi, sem tryggð eru í stjórnar-
skránni, á fyrirhafnarminni hátt
en flestar aðrar þjóðir. Við
göngum að þeim vísum, teljum
þau sjálfsögð og að svo hljóti að
vera um aldur og ævi. Okkur
finnst þau líklega eins og súr-
efnið sem við öndum að okkur.
En því miður er þörf á að
vera stöðugt á varðbergi. At-
burðir síðustu daga eru áminn-
ing um það. Mörgum kann að
virðast fjölmiðlafrumvarp rík-
isstjórnarinnar léttvæg skerð-
ing á prentfrelsi - eða tjáningar-
frelsi eins og það heitir nú í
stjórnarskránni - og jafnvel lagt
fram í góðri meiningu. Látum
liggja milli hluta hversu stórt
skref það er og hver hugsunin
er; hitt er ómótmælanlegt að
það skerðir rétt manna til að
halda úti fjölmiðlum og haga
starfsemi þeirra og skipulagi
eftir áhuga sínum, hag og mark-
miðum. Hvert skref - jafnvel lít-
ið - frá frelsi til hafta og tak-
mörkunar er skref í ranga átt;
dropinn holar steininn.
Pyntingar í Írak
Fjölmiðlafrumvarpið hefur
verið helsta fréttaefnið undan-
farna daga og rís líka fyllilega
undir því á innlendum vett-
vangi. En stærri mál utanlands
hafa fallið nokkuð í skuggann.
Ber þar hæst tíðindin frá Írak;
hvernig bandarískir hermenn
hafa gert sér leik að því að mis-
þyrma föngum og niðurlægja þá
á ógeðfelldan hátt; sérhver heil-
brigður maður hlýtur að verða
miður sín þegar skoðaðar eru
myndirnar frá Abu Ghraib-
fangelsinu í Bagdad sem vest-
rænir fjölmiðlar hafa verið að
birta undan-
farna daga.
Hvernig get-
ur þetta
gerst? Hafi
herferðin í
Írak verið
farin í nafni
lýðræðis og
m a n n r é t t -
inda finnst
mörgum að
þessir at-
burðir einir
og sér séu
nægilegir til
að kippa sið-
ferðislegum
stoðum und-
an þeirri
réttlætingu.
Getum við
undrast þeg-
ar þjakaðar
þjóðir mús-
lima spyrja
nú: Er þetta
þá vestrænt
lýðræði? Eru
þetta mannréttindin sem okkur
skortir?
Það kann að verða til lítils
fyrir Bandaríkjamenn að svara
því til að hér sé um einangraða
atburði að ræða sem hegnt verði
fyrir. Skaðinn kann að vera
óbætanlegur. Tregða Donalds
Rumsfeld varnarmálaráðherra
Bandaríkjanna til að axla póli-
tíska ábyrgð á málinu með af-
sögn er til marks um ótrúlegan
hroka gagnvart almenningsálit-
inu um heim allan.
Bandaríkjamenn losuðu
Íraka við Saddam Hussein, ein-
hvern grimmlyndasta harð-
stjóra sem sögur fara af. Þeir
vinna markvisst að því að Írak-
ar fái að kjósa eigin stjórn í lýð-
ræðislegum kosningum að
fyrirmynd okkar Vesturlanda-
búa. Ef það gerðist markaði það
sannarlega þáttaskil í alþjóða-
stjórnmálum. En sem stendur er
fátt sem bendir til þess að þær
áætlanir gangi eftir. Ef til vill
var stríðið í Írak of dýru verði
keypt. Svo virðist sem Banda-
ríkjamenn og samherjar þeirra
hafi enga stjórn á atburða-
rásinni; í Írak virðist eftirspurn
eftir lýðræði minni en framboð-
ið. Innrásarmenn hafa greini-
lega vanmetið frá upphafi rót-
gróinn styrk menningar- og trú-
arhefða, og þegar við bætist að
þeir virðast hvarvetna ganga
fram af yfirlæti og sjálfum-
gleði, þarf ekki að koma á óvart
að þeir rata í hverjar ógöngurn-
ar á fætur annarri. Írak er orðið
eins og kviksyndi þar sem sér-
hver hreyfing til að bjarga sér
eykur líkurnar á því að maður
sökkvi. ■
Hún getur ekki verið góð vistin sem óbreyttir stjórnarþingmennog óbreyttir ráðherrar hafa í ríkisstjórn Íslands. Flestir þeirravirðast ætla að samþykkja frumvarp Davíðs Oddssonar þó svo
að nánast allir sem komu á fund allsherjarnefndar í gær hafi fundið nær
endalaust að frumvarpinu. Þeir sem eru því samþykkir eru fyrst og
fremst þeir sem hafa beinan hag af því að Norðurljós verði fyrir áföll-
um.
Hvað sem sagt er þá er það nú einu sinni þannig að óbreyttir þing-
menn, sem hafa ekki hikað við að segja skoðanir sínar hingað til og eru
þess vegna þekktir af skoðunum sem eru aðrar en boðaðar eru í frum-
varpi Davíðs, kjósa annað hvort að þegja eða segja sig samþykka því
sem þeir hafa í raun barist gegn. Trúverðugleiki þeirra manna bíður
hnekki.
Alkunna er að Halldór Ásgrímsson á að verða forsætisráðherra 15.
september. Sú staðreynd hefur veikt Framsóknarflokkinn í pólitískum
átökum. Samt er það svo að áhrifafólk innan flokksins talar um stjórn-
arslit, fáist ekki í gegn verulegar breytingar á frumvarpi Davíðs og það
á skilyrðum sem vitað er að Davíð leggur kapp á að ná í gegn. Hann hef-
ur ekki áður fundið jafn mikla mótspyrnu í nokkru máli og í frumvarps-
málinu. Dag eftir dag þokast lítt áfram. Sættir eru fjær í dag en þær
voru í gær. Forsætisráðherra berst innan eigin ríkisstjórnar. Vandi hans
er ærinn.
Utan stjórnarinnar er mikil óánægja með frumvarpið. Stuðningsfólk
beggja stjórnarflokkanna er ósátt. Það finna óbreyttir innan ríkisstjórn-
arinnar og það finna þeir sem hingað til hafa öllu ráðið. Andstaðan er
mikil og innan Framsóknarflokks eru þingmenn sem tala, þó svo að þeir
kjósi að koma ekki fram undir nafni. Á því er ein undantekning, en
Kristinn H. Gunnarsson fer ekki dult með sínar skoðanir í frumvarps-
málinu. Niðurstaðan er að það er óánægja með frumvarpið, svo mikil að
undur og stórmerki þarf til að þeir sem ósáttastir eru sættist á að af-
greiða málið óbreytt.
Andstaðan við málið hefur vakið upp sárar minningar, fárra mánaða
gamlar. Seint á síðasta ári, fyrir rétt um sex mánuðum, hrikti verulega
í stjórnarsamstarfinu. Flokkunum tókst að halda átökunum leyndum.
Mikið þurfti samt til að ná sáttum en það tókst, í það minnsta á yfirborð-
inu. Það voru tvö mál sem mest átök voru um. Annað var þverstaða
Sjálfstæðisflokks gegn óskum Jóns Kristjánssonar um frekari fjár-
heimildir til Landspítalans. Framsóknarmenn voru afar óhressir með
samstarfsflokkinn en það átti eftir að aukast. Eftirlaunafrumvarpið,
sem sniðið er að Davíð Oddssyni þó það sé sagt vera almennt rétt eins
og frumvarpsmál Davíðs nú, reyndist mörgum þingmanninum erfiður
biti að kyngja. Frá því máli gengu margir bognir og beygðir og þeir sem
í hjarta sínu taka undir hin fjölmörgu neikvæðu álit á frumvarpi Davíðs
nú mega kyngja miklu stolti verði frumvarpið samþykkt óbreytt.
Það er á valdi Halldórs Ásgrímssonar og hans flokks hvort vilji Dav-
íðs verði alfarið ofan á enn eina ferðina eða hvort til stjórnarslita komi
og ný ríkisstjórn taki við. Kannski er styttra í 15. september en margur
heldur. ■
9. maí 2004 SUNNUDAGUR
MÁL MANNA
SIGURJÓN M. EGILSSON
Hvenær kemur
15. september?
Davíð Oddsson hefur ekki áður fundið jafn mikla
mótspyrnu í nokkru máli og í frumvarpsmálinu.
Að virða réttindi manna
FRÁ DEGI TIL DAGS
Deilur innan stjórnarliðsins hafa orðið til þess að
spurt er hvort ríkisstjórnin lifi málið af.
,,
Þegja þunnu hljóði
Ungu þingmennirnir í liði Sjálf-
stæðisflokks hafa fram til þessa
verið fúsir til að koma fram í
fjölmiðlum. Oft hefur
framboðið reyndar verið
nokkru meira en eftir-
spurnin. Nú ber svo við
að dag eftir dag er slökkt
á áður ofnotuðum far-
símum. Þingmennirnir
hafa ekki fengist til að
ræða afstöðu sína til þess
máls sem hæst ber og þá um
leið ekki önnur mál. Því varla
heyra þeir á hringingunni um
hvað hringjandi vill helst ræða
við þá. Ekki er vitað hvort neyt-
endur fjölmiðla sakni Sigurðar
Kára Kristjánssonar og hinna
ungu þingmannanna. Kannski kemur
þeirra tími.
Lagarfoss án Íslendinga
Eimskipafélagið hefur löngum gert út
skip og skip sem er ekki með íslenskum
sjómönnum. Þess hefur þá verið gætt
að láta þau skip ekki bera íslenskt nafn.
Nú bera nýrra við, enginn íslenskur sjó-
maður mun vera á Lagarfossi, en mörg
skip hafa borið það nafn í gegnum
tíðina og til þessa hafa þau haft ís-
lenska sjómenn.
Óánægðum boðið skjól
Víst er að margir renna hýru auga
til þeirra nafntoguðu manna
sem hafa yfirgefið Sjálfstæðis-
flokkinn. Þar þykir Hreinn Loftsson mest
spennandi. Hann talaði um að ef gamli
Alþýðuflokkurinn væri enn starfandi
væri hann góður kostur. Þeir flokkar og
framboð sem eiga sér
drauma um frekari afrek,
svo sem Frjálslyndi
flokkurinn og Nýtt afl,
þar sem Jón Magnússon
lögmaður hefur tekið
við forystu, geta vel
hugsað sér að
fá óánægða
fyrrum félaga í
Sjál fstæðis-
flokki til liðs
við sig.
degitildags@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 515 75 00 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 515 75 06
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SUNNUDAGSBRÉF
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Ég veit ekki til þess
að menn hafi haldið
dagsetningu prentfrelsis á Ís-
landi - 9. maí - sérstaklega til
haga fram að þessu. Kannski
er það vegna þess að við Ís-
lendingar höfum öðlast hin
margvíslegu borgaralegu rétt-
indi, sem tryggð eru í stjórn-
arskránni, á fyrirhafnarminni
hátt en flestar aðrar þjóðir.
,, TEIKNING: BRAGI HALLDÓRSSON