Tíminn - 14.01.1972, Blaðsíða 2

14
TÍMINN
FÖSTUDAGUR 14. janúar 1972
YNGVB TRYGGVASON:
DM LANDVERND OG LAHDSNYTJAR
Sunnudaginn 5. desember sl. var
fluttur í útvarpi þáttur um þróun
gróðurs á íslandi. Þáttuir þessi
var í umsjá Yngva Þorsteinssonar,
magisters, og var hann um margt
6æði fróðlegur og skemmtilegur.
Töldu flytjendur þáttarins, að höf-
uðorsök þeirrar igróðureyðingar,
sem orðið hefur síðan á landnáms-
öld, megi rekja til nytjunar lands-
ins sem beitilands, þótt eldgos og
illæri hafi þar einniig átt nokkurn
hlut að.
Málflutningur þeirra manna,
sem töluðu í þætti Ynigva, var yifir-
leitt hófeamlegur og rökrænn. Full
þ6rf er að vekja athygli á því,
sem miður fer í samskiptum okk-
ar við land og gróður. Slíkurn
ábendingum taka allir vel, ef þær
eru fram settar af þekkingu Oig
sanngimi. Einn flutningsmanna,
HSkon Bjarnason, skógræktar-
stjóri, þótti mér þó fullyrðinga-
gjam úr hófi og því líkast, að mál-
fhrtningur hans mótaðist af andúð
og þekkingarskorti á ákveðinni
atvinnugrein í landinu. Um nokk-
urt skeið hefur misvitrum oílát-
nngum, sem slitnað hafa úr tengsl-
um við uppruna sinn, þótt hæfa
að hafa Menzkan landbúnað og
landbúnaðarvöru að skotspæni. Er
þess skemmzt að minnast, að í
stúdentablaði 1, des. sl. kallar höf-
uðskáld þjóðarinnar íslenzkt dilka
kjöt „horkjöt með fitulopa". Virð-
ist þeim góða manni gleymast, að
jafnvel skáld getur sagt svo lé-
lega fyndni, að þjóðin hlæi —
ekki að fyndninni sjálfri, heldur
höfundi hennar. En Hákon Bjarna-
son reynir ekki að vera fyndinn.
Hann flytur fullyrðingar sínar af
hátíðleigri alvöru, og honum virð-
ist ekki koma til hugar, að þörf
sé að rökstyðja þaar, hvorki fyrir
sjálfum sér né áheyrendum sín-
um. Þannig verður honum á sú
meginskyssa öfgafullra áróðurs-
manna að egna þá á móti sér,
sem hann þyrfti þó öðruim frem-
ur að hafa með sér. Að ólöstuð-
um hugsjónamönnum og atvinnu-
mönnum í skógrækt og land-
græðslu, blasir sú staðreynd við
öllum þeim, sem hafa augun op-
in, að það eru bændur landsins,
\ sú kynslóð, sem byggt hefur sveit-
■ irnar síðustu 3—4 áratugi, sem
| á meginhlut að þeini landgræðslu
[ og þesm landbótum, sem hér á
! landi hafa fram faiið. Þar kom-
\ ast engir aðrir nærri með tæm-
j ar, sean bændur hafa hælana.
1 Fyrsta fullyrðing Hákonar, sem
hér verður gerð að umtalsefni, er
sú, að „víða megi rækta mangar
tegundir trjáa með góðum hagn-
aði“. Ekki vil óg þó deila við
Hákon Bjamason um arðsemi skóg
ræktar, enda svo að heyra, að
hann geri ráð fyrir, að orðum
hans sé trúað gagnrýnislaust. Eg
ber mikla virðingu fyrir skógrækt-
armönnum ag hef talið, að þeirra
starf væri uppi borið af óeiigin-
gjarnari hvötum en starf flestra
annarra í þjóðfélagi okkar nú.
Hugsjón skógræktanmanna væri
að fegra landið og bæta það, ekki
sízt með tilliti til landbúnaðar.
Skógrækt er í rauninni ekki til
sem atvinnuvegur á íslandi. Hvort
beinn hagnaður vetrður hór af
ræktun nytjaskóga, eiga komandi
tímar eftir að leiða í ljós. í min-
um auigum eru greinar íslenzkra
trjáa enn þakktar laufi og barri
en ekki hundraðkðllum. En al-
menningur á íslandi hefur sýnt
tilraunum Hákonar Bjarnæonar
bæði áhuga og velvilja og í því
skjóli, sem almennimgur hefur i
þannig veitt, hefur skógræktin I
þrifizt. Margt hefur skógræktin
mjög vel gert, en þó hygg óg, að
finna megi veilur í starfi skóg-
ræktarmanna eins og annarra. Ég
veit ekki, hvort nokkur nauðsyn
er að draga þær veilur fram í
dagsljósið hér. En úr því venmi-
húsi, sem þjóðin hefur byiggt skóg-
rækt sinni, ættu menn ekki að
VIPPU - BltSKÚRSHURÐIN
Lagerstærðir miðað víS roúrop:
Hæð: 210 sm x breidd: 249 sm
210 - x - 2X0 sm
■ ■ ..... 1 ■ "" " - 1 ■g.v,:—*-*
Aðrer stasrðir smlSoðor ©flir belðni.
GLUGGASHIÐtlAN
96mnda 12 S!mi 30220
kasta grjóti. Þeim sem í slíku
húsi búa færi vel hógværðin og
lítillætið. Slíkt mun verða drýgst
þeim málstað, sem skógræktar-
menn vinna fyriæ.
Önnur fullyrðing Hákonar
Bjamasonar er sú, að „áhöfn á
ófriðuðu landi hafi aldrei verið
meiri en nú“, og „að ófriðuðu
gróðurlendi væri nú stefnt í
meiri voða en áður“. Ég vil leyfa
mér að fullyrða, að þessar stað-
hæfingar eru rangar að því er
afskipti mannsins af gróðurfari
varðar. Um hitt getum við ekki
vitað, hvort harðnandi árferði eða
hugsanlegar náttúruhamfarir
sverfa svo að gróðurríki landsins,
að til auðnar horfi. Á undanförn-
um 30—40 árum hefur íslenzkur
landbúnaður verið að breytast úr
frumstæðum búskaparháttum í
ræktunarbúskap. Þessa sjást merki
á gróðurfari víða um land, þótt
undantekningar séu þar frá. Kóln-
andi veðurfar síðasta áratuginn
hefur líka haft áhrif á þróun gróð-
urfars og aukið hættu á gróður-
eyðingu. En mestu skiptir, að
bændur hafa breytt stórum flæm-
um uppskerulítilla fúamýra, hálf-
naktra móa og gróðurlausra sanda
í frjósöm tún. Uppþurrkun rak-
lendis hefur stóraukið beitarþol
þess og sama gerir áburðardreifing
á úthaga. Þess vegna er óhætt
að fullynða, að ágangur búfjár
á óræktað land, ekki sízt í óbyggð-
um, hefur stórminnkað á undan-
förnum árum. Vil ég reyna að
finna þessum orðum nokkurn
stað, en ekki láta nægja fullyrð-
inguna eina. Rétt er þó að geta
þess, að verulegt gróðurlendi hef-
ur farið undir tún, og eins hefur
Skógrækt ríkisins girt af stór
flæmi til sinna þarfa.
Á árunum upp úr 1930 gaf
ræktað land aðeins af sér sem
svaraði vetrarfóðri þeirra naut-
gripa, sem til voru í landinu. Allt
sauðfé og hross fengu fóður sitt
vetur og sumar af óræktuðu landi
og nautgripir yfir sumarmánuðina.
Kjarnfóðurgjöf var tiltölulega
mjöig lítil og engin vor- og haust-
beit á ræktuðu landi. Sauðfé var
aknennt rekið á fjall seinni hluta
júnímánaðar og heimahagar not-
aðir fytrir nautgripi og brúkunar-
hross, og engjar heyjaðar svo
sem veður og snjóalag leyfði og
fóður sparað við brúkunarhross.
Þessir búskaparhættir tíðkuðust
ails staðar á landinu ag var lítill
munur þar á eftir landshlutum.
Nú hefur þetta allt breytzt. Naut-
gripir fá ekki aðeins vetrarfóður
af ræktuðu landi, heldur nær allt
sumarfóðrið líka. Sauðfé er fóðr-
að á töðu á vetrum ag beitt á
ræktað land vor og haust. Aðeins
nokkur hluti bænda rekur fé sitt
á fjall, en margt gengur í heima-
högum, þar sem áður var heyjað,
eða kýr og brúkunarhross gengu
á beit. Viðast hvar er vetrarbeitin
að mestu úr sögunni, þótt þar sé
mikill munur á eftir sveitum og
landshlutum. Að vísu hefur búfé
fjölgað nokkuð og er rétt að gera
þar samanburð á. Eru hér borin
saman árin 1935 og 1970, cn árið
1934 er fyrsta árið, sem til eru
fullkomnar upplýsingar um fjár-
fjölda í sumarhögum.
Haustið 1935 voru 35.608 naut-
gripir settir á vetur. Eins og áð-
ur segir, var þessum nautgripum
beitt á úthaga á sumrin í ca. 4
mánuði. Svarar þetta til þess, að
allt að 12 þús. nautgripir hafi
tekið allt fóður sitt af óræktuðu
landi á þessum árum. Haustið
1970 voru settir á vetur 51.673
/i /8 yfl /fl
jCTLTC jC
mALEIfiA
UCVIEaOtæ'ISGÖT'ö 1©3

ftsm
SÓLUM
VINNUVÉLAR — V!=G W^FLA — DRATTARVÉLAR
— VÖRULYFTARA OG BIFREIÐAR
r r
SOLNING HF.
Baldurshaga við SuSurlandsveg, Reykjavík.
Simi 84320 Pósthólf 741.
Yngvi Tryggvason
nautgripir. Eins og fyrr segir,
gengur meginhluti nautgripa nú á
ræktuðu landi allt sumarið. Sums
staðar er þó enn beitt að ein-
hverju leyti á úthaga, þar^ sem
haglendi er sérstaklega gott. Óhætt
er þó að fullyrða, að beit naut-
gripa á óræktað land hefur mjög
dregizt saman á þessu tímabili.
Ólíklega er hún nú meiri en þriðj-
ungur þess, sem var milli 1930 og
1940.
Hrossum hefur fækkað úr 44970
árið 1935 í 32.502 árið 1970. Breyt-
ingar á hrossaeign hafa orðið mis-
munandi eftir landshlutum. Hross
eru nær horfin úr mörgum sveit-
um, annars staðar hefur þeim f jölg
að, ekki sízt í þéttbýli. Enn taka
mörg hross nær allt fóður sitt af
óræktuðu landi, en þó mun óhætt
að fullyrða, að ágangur hrossa á
óræktað land hafi oninnkað til
muna meira en nemur fækkun
hrossanna. í vissum héruðum hafa
skapazt skilyrði til hrossaeldis í
sambandi við þurrkun og græðslu
lands, og þar hefur hrossum fjölg-
að. Einnig tíðkast nokkuð beit
reiðhesta þéttbýlisbúa á ræktað
land og vetrarfóður þeirra er und-
antekningarlaust taða og kjamfóð-
ur.
Haustið 1935 voru 656 þúsund
fjár sett á vetur og afurðir voru
þá rúmlega 10 kg kjöts eftir hverja
vetrarfóðraða kind. Talið er, að
hver vetrarfóðruð kind hafi þurft
til viðhalds og afurða ca. 310
fóðureiningar og þar af hafi fóð-
urbætir og taða ekki numið yfir
10 fóðureinipgum. Svara þessar
tölur til þess, að úthagi hafi þá
skilað sauðfjárstofni okkar 196,8
milljónum fóðureininga í beit
og útheyi.
Haustið 1970 var tala ásetnings-
fjár 735 þúsund og afurðir eftir
vetrarfóðraða kind 16 kg kjöts.
Hver vetrarfóðruð kind hefur þá
þurft ca. 360 fóðureiningar til
viðhalds og afurða. Mjög varlega
áætlað hefur meðalfóðureyðsla í
kjarnfóðri, töðu og túnbeit verið
120 fóðureiningar á hverja vetr-
arfóðraða kind síðustu árin. Sé
þessi tala rétt, hefur úthaginn
skilað sauðfjárstofni okkar 76,4
milljónum fóðureininga árið
1970. Svarar þessi munur til þess,
að um milli 60 og 70 þúsundum
fullorðins fjár sé nú færra í út-
högunum en var 1935. Sumir telja,
að álagið á úthagann hafi minnk-
að miklu meira en hér er gert
ráð fyrir, en allir geta séð, að
miklu hlýtur að skipta, ef létt
hefur verið af sumarhögum yfir
20 þúsund nautgripum, 12 þúsund
hrossum af högunum allt árið og
hátt í hundrað þúsund fullorðins
fjár auk afkvæma þess. Ef til vill
munar þó mestu um meðferð lands
ins, að vetrarbeit sauðfjár er að
mestu úr sögunni.
Þetta er afleiðing þeirrar rækt-
unárstefnu, sem langflestir ís-
lenzkir bændur hafa fylgt. Allar
líkur benda til, að áframhald verði
á þessari þróun. Það sýnir m.a.
áhugi sá, sem bændur hafa sýnt á
gróðurrannsóknum Yngva Þor-
steinssonar og hinu stórmerka