Tíminn - 18.01.1972, Page 8
8
TÍMINN
4---------
SÍÐBUNIR JÚLA-SV
Leikfélag
Reykjavíkur:
Útilegumennirnir
eða
Skugga-Sveinn
eftir
Matthías Jochumsson
Leikstjóri:
Sveinn Einarsson
Leiktjöld:
Steinþór Sigurðsson
Islendlngum er tamt að tala
um Skugga-Svein sem sígilt
leikhúsverk. Er hér ekki full-
djúpt í árinni tekið? Er Skugga
Sveinn ekki of rýr íroðinu til
að vera flokkaður með vænstu
fiskum úr djúpum sannrar list-
ar? Er persónusköpun séra
Matthíasar ekki of frumstæð
og grunnfærnisleg? Er atburða-
skipan hans ekki handahófsleg
og tiðum vanhugsuð? Orka ekki
ástarorð og raunatölur öðruvísi
á næmt eyra heldur en til er
ætlazt? Hlæja ekki áhorfendur
stundum, þegar höfundi er allt
annalð en hlátur í huga? Er
ekki mælgi þjóðskáldsins slik,
að sumar persónur þess drukkni
hreinlega í eigin orðaflaumi?
Eru ekki leikpersónur tíðum
dæmdar til eilífðareintals og
kýrrstöðu? Situr því ekki hin
beina en hálfdauða frásögn
einstaklinga í fyrirrúmi fyrir
lifandi orðaskiptum fleiri að-
ila og innbyrðis átökum? Rétt
er að geta þess hér, að eintöl
voru ekki óalgeng á þeim tíma,
sem Skugga-Sveinn var saminn,
en veldur, hver á heldur. Það
em til eintöl og eintöL Lista-
mannshönd séra Matthfasar er
Því miður ekki jafn styrk og
fálmlaus eins og annarra fær-
ari fyrirrennara hans á þessu
sviði. Að lokum þessi spurning.
Hefja ekki leikpersónur stund-
um upp söngrödd sfna á hæpn-
ustu stöðum?
Hinu er ekki að neita, að
voðamaðurinn, hann Sveinn,
hefur verið skuggalega vinsæll
meðal þjóðarinnar frá upphafi
vega, en vinsældir verks og
sígildi er sitthvað eins og allir
heilvita menn vita, nema vera
skyldi þeir dánumenn, sem
bera menningarlega ábyrgð á
öllu leikritavali hér á landi. Og
almannadómum skeikar ekki
nema í nákvæmu og fræði-
legu mati á fögrum listum. Satt
bezt að segja fullnægir Skugga-
Sveinn ekki einu sinni miðlungs
kröfum, sem til leikskáldskap-
ar hljóta að vera gerðar. Að
nefna hann í sömu andrá og
sígild listaverk er eins og að
spyrða saman smæstu fiska og
þá stærstu og hefur það jafnan
þótt gefast misjafnlega.
Sjaldan eiga undirmálsfiskar
upp á pallborðið hjá vandfýsn-
um matsmönnum. Það er ekki
a® kynja, þótt sumum þyki
stjóm Leikfélags Reykjavíkur
gerast æði glámskyggn í seinni
tfð. V
Skugga-Sveinn og Ketill skrækur, Ieiknir af Jóni Sigurbjörnssyni og Jóni
H jartarsyni.
Mér hefur flogið sá grunur í áhugamannasamtök hafi hér
hug, að séra Matthías hafi sam- áður fyrv reynt.a'ð geraiSéí.ruat.....
ið sjónleikinn um þessa skelfi- úr Skugga-Sveini, á meðan enti
legu útilegumenn með svipjjðu.;.{iv,færra.'var um fína drættúá þeim
hugarfari og skáld yrkja tæki-
færiskvæði, sem eðli sfns vegna
eru alltaf bundin stað og stund.
Aíð sögn fróðra manna tók það
Matthías Jochumsson aðeins
stutt jólaleyfi að vinna sveins-
verk sitt, enda ber það þess
ótvíræðar menjar. Það hefur
áreiðanlega aldrei hvarflað að
honum, að hann væri að skapa
ódauðlegt listaverk eða að gróð-
ursetja eilífðarblóm í lystigarði
leikbókmennta.
Atvinnuleikhús, sem setur
merkið hátt og þykist leggja
meira upp úr andlegum verð-
mætum heldur en veraldlegum
gróða [ritstjóri leikskrár líkir
slíkri lágkúru við „peninga-
græðslu" (svo)], er ekki þekkt
fyrir að hafa undirmálsfiska á
boðstólunum. Það er sök sér
þótt Ungmennafélög og önnur
treggjöfulu menningarmiðum,
heldur en t.d. á blómlegasta
sköpunarskeiði Guðmundar
Kambans og Jóhanns Sigurjóns-
sonar. Um þetta atriði segir
Lárus Sigurbjörnsson svo í eft-
irmála við Skugga-Svein í Leik-
ritasafni Menningarsjóðs: „Á
hinu þjóðlega verkefni hafa
spreytt sig félög allra tegunda
og hinna ólíkustu manna, ung-
lingar og fullorðnir, mennta-
menn, sjómenn og íþrótta-
menn“. Við þessa sundurleitu
hjörð munu eflaust bætast á ó-
komnum tímum bankastjórar og
blikksmiðir, leigubílstjórar og
lögfræðingar og ótal fleiri ó-
líkir starfshópar, enda mun
Skugga-Sveinn sennilega njóta
sín ólíkt betur í höndum ó-
lærðra áhugamanna heldur en
atvinnuleikenda, hversu þver-
sagnakennt sem það kann nú að
virðast.
Þrátt fyrir óleynandi þver-
bresti og kunnáttuleysi í leik-
tæknilegum efnum, frýr enginn
séra Matthíasi skáldlegra töfra
í ljóði og hnyttni í ýmsum leik-
atriðum. Ummæli hans um
sýslumenn urðu t.d. þegar í stað
landfleyg. Þótt það hefði reynd-
ar verið bæði þarft verk og gott
að skrika út nokkur atriði, en
þó einkum að stytta eintöl, var
það hins vegar misráðið að
fella niður innbrot Skugga-
Sveins og þar með fyndnustu
orð leiksins. Svona eiga leik-
stjórar ekki að vera. Þrátt fyrir
að skáldskapur falli misvel að
leik, vekja eftirtalin ljóð:
Býsna marga liildi háð, Látum
af hárri heiðarbrún, Geng ég
fram á gnípu og geigvæna
brún og reyndar fleiri, jafnan
hræringar í mínu brjósti.
Þrátt fyrir auðsæja ætlan höf
undar og viðleitni að ljá Katli
skræk þá andlegu reisn og tíð-
um torskildu speki, sem ein-
kennir fífl Shakespeares, hefur
sú tilraun ekki borið giftusam-
legan árangur. Handbendi
Sveins gerir lítið annað en að
flaðra upp um húsbónda sinn
og leika hundakúnstir, sem ef
til vill má hlæja að í bráð en
ekki í lengd.
Mestum lífsanda hefur höf-
undur blásið í Grasa-Guddu,
því næst Lárenzius sýslumann,
Gvend smala og Margréti þjón-
ustustúlku. Við hinar persón-
urnar hefur yfirleitt verið lögð
minni rækt og geldur sjónleik-
urinn þess óhjákvæmilega. Að
telja Skugga-Svein merka og
greinargótða þjóðlífslýsingu
fyrri alda er að mínu viti sönnu
fjær en nær. Enda Þótt eitt-
hvjrt sannlejkskorn. kunjni að
vera fólgið í ýkjUm' slcáldsins
og^skopi, er það ekki umtals-
vert.
í þessum furðulega útilegu-
mannaleik gengur allt eins og
í velsmurðri lygasögu eða reyf-
ara. Taugaskjálfti og tár, dráp
og djöfulgangur, eftirför og ná-
vígi. Ungri snót í öngviti bjarg-
að úr bráðri lífshættu úr tvítug-
um eða þrítugum hamri. Enda-
lok Skugga-valds verða svo sú,
að hann steypir sér með Ketil
skræk á bakinu í; Jökulsá og
hreytir um leið út úr sér heit-
ingum um að hrella menn á
Kili um aldur og eilífð.
Lýsing Önnu Kristínar Am-
grímsdóttur og Kjartans Ragn-
arsonar á elskendunum ungu er
blessunarlega laus við ýkjur,
tilgerð og þá væmni, sem oft
vill loða við ástarorð og vímu.
Það er og skoðun mín að sá
sigur sé leikendunum einum að
í stofu Lárentzíusar, sýslumanns. Galdra-Héðinn, sýslumaður, stúdentar og auðtrúa bændur.
ÞRIÐJUDAGUR 18. janúar 1971
þakka en ekki leikstjóranum.
Sá siðastnefndi hefði hins vegar
mátt stytta samtöl þeirra til
muna, þar sem þau gerast full
lángdregin, einkum þegar á líð-
ur. Þetta ber því miður ekki
skyggnu leikstjóraauga fagurt
vitni frekar en hrap Ástu úr
klettinum. Það er það herfi-
legasta glappaskot, sem Sveinn
Einarsson hefur hent á sínum
leikstjórnarferli. I annan stað
er ljúft að geta þess, að Anna
Stína ber sig ekki aðeins leik-
kvenna bezt á sviði heldur
stafar persónulegum ljóma af
öllum leik hennar.
Harald G. Haraldsson og Guð
mundur Magnússon eru iafn
léttir í spori sem lund. Leík-
ur þeirra og söngur í ætt við
heiðríkjuna og fjallaloftið tæra.
Þórunn Sigurðardóttir túlkar
lítið hlutverk af skynsemi og
skopvísi. Af sýslumanninum
bregður Þorsteinn Gunnarsson
upp grófskoplegri mynd, sem
hefði þó orðið fullkomnari og
fyllri ef fleiri litir hefðu verið
notaðir. En hvenær fór Lárenz-
íus að skvetta svona ofboðslega
í sig? Margrét Ólafsdóttir leik-
ur á als oddi, það sama verður
þó ekki sagt um eiginmann
hennar, Steindór Hjörleifsson
í hlutverki Sigurðar, lögréttu-
manns í Dal. Galdra-Héðinn,
Geir og Grani hefðu betur
aldrei litið sviðsins ljós svo
útangátta eru Þeir við alla
framvindu verksins.
Gísli Halldórsson leikur
meira af íþrótt en innblæstri.
Margir munu eflaust verða til
að hlægja að hnitmiðuðum
stökkbreytingum raddar hans
og öðrum þrautþjálfuðum túlk
unartöktum, þótt undirritaður
fylli ekki þann hláturmilda
hóp. Það er ekki mennskum leik-
ara hent að ljá hálfgerðri land-
vætt festulegt svipmót og sann-
færandi. Það hlýtur því í hlut-
arins eðli að vera vandratað á
rétta túlkunarleið, Jón Sigur-
björnsson fer gætilega í sakirn-
ar og gerir margt vel, en aldrei
tekst honum samt að skapa
persónu, sem læðist inn í vit-
und manns og tekur sér þar
bólfestu, en ekki er við túlkand
ann að sakast heldur við skap-
ara sjálfs Skugga-Sveins.
Jón Hjartarson skilar þakk-
látu hlutverki með lofsverðum
árangri. Með því að líkja eftir
ísleifi Konráðssyni hyggst
Steinþór Sigurðsson áreiðan-
lega ljá tjöldum sínum ein-
faldan og frumstæðan blæ.
Ekki er þetta sagt honum til
lasts heldur til verðugs lofs.
Það má með nokkrum sanni
segja, að leiktjöldin séu eitt af
því fáa, sem gefi þessari sýn-
ingu verulegt listgildi. ísleifur
og séra Matthías eru þó frum-
stæðir hvor á sinn hátt. Sá fyrr-
nefndi er frumstæður á já-
kvæða vísu, þar sem aftur á
móti sá síðarnefndi er það á
mjög neikvæðan. Sveinn Einars
son bætir hér engu við frægð
sína.
Á afmælum má græða ekki
síður en á fermingarveizlum,
en afmæli og list er tvennt
ólíkt. Á löngum ferli hafa marg
ir annálsverðir atburðir gerzt
í leikmenningu Leikfélags
Reykjavíkur og þjóðarinnar
allrar, en sýningin á Skugga-
Sveini er ekki ein af Þeim.
Þessir Jóla-Sveinar hefðu bet-
ur aldrei komið af fjöllunum.
Nú er sannarlega skammt stór-
leiðinda á milli í leiklistarlífi
höfuðborgarinnar.
Vonandi heldur Skugga-
Sveinn sig norður á Kili eftir-
leiðis og hættir að hrella fólk
í mannabyggð- Þegar öllu er á
botninn hvolft er þessi von
mín þó sennilega tálvon tóm.
Halldór Þorsteinsson.